дэргэд /Эмэгтэйчүүдийн хүчин ба аж байдлыг сайжруулах комисс, Өлсгөлөнгийн зөвлөл, Бага ястны зөвлөл, Биеийн тамирын төв зөвлөл Б.Л/ болон МАХН-ын Төв Хорооны дэргэд/Шашныг эсэргүүцэх төв комисс, Бурхангүйчүүдийн төв зөвлөл Б.Л/ зэрэг тодорхой эрх хэмжээ, чиг үүрэг бүхий олон зөвлөл, комиссууд байгуулагдан үйл ажиллагаагаа явуулж байсан билээ. Эдгээрийн нэг бол 1930-1932 оны хооронд УБХ-ын дэргэд байгуулагдан ажилласан “Бага ястны зөвлөл” юм. Тус зөвлөл нь байгуулагдсан даруйдаа гишүүдийн хурлаа хуралдуулж “бага ястан” хэмээн нэрлэгдсэн ардуудад ямар ямар ястныг тооцох, улмаар тэдний хүн ам, хөрөнгө, малын тоог гаргах, эрдэм гэгээрлийн үйл хэрэгт татан оролцуулах зэрэг ажлуудыг эхлүүлсэн байна.

Бага ястны зөвлөлөөс “бага ястан” хэмээн нэрлэгдсэн ардуудын дунд бодлого, үйл ажиллагаагаа эрчимтэй явуулахын зэрэгцээ БНМАУ дахь хятад иргэд, ажилчдын нийгмийн асуудалд нэлээд анхаарал хандуулж, тэдэнд чиглэгдсэн олон ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байсан юм.

1931 онд тус улсын дотор багтан оршсон олон үндэстнээс ямар ямар ястныг “Бага ястан”-д ялгаж тооцох асуудлыг хэлэлцэж, “Одоогоор бага ястанд тооцож буй ястан нь, 1.Дөрвөд 2.Баяд 3.Хотон 4.Мянгад 5.Өөлэд 6.Захчин 7.Торгууд 8.Алтайн Урианхай 9.Хасаг киргиз 10.Дарьганга 11. Буриад 12. Дархад Урианхай 13. Или-ээс ирсэн Өөлэд 14.Барга 15.Хасууд 16.Үзэмчин хуучид 17.Харчин 18.Чантуу 19.Ар ширхтэн 20.Өвөр ширхтэн эдгээр бүгд хорин ястан байх болмуй”/1/ хэмээн тогтоосны дараа Буриадыг бага ястанд тооцох эсэх, Ховд аймгийн доторх хуучин Наранхайрхан хошууны дотор байх тариачин болох Халх ястныг бага ястанд тооцох эсэх талаар авч хэлэлцээд “... Бага ястны дотор буй Халх ястныг аль ч аймгийн дотор буй авч бага ястан гэж үзэх явдалгүй, учир нь хязгаарын их үндэстэн болох тул...” мөн “Буриадыг улс төрийн талаар авч үзвээс эрдэм соёл ба эдийн засаг болон аль ч талаар хоцрогдсон явдалгүй ба мөн ч үндэсний байдал болбоос ихээхэн үндэстэй болох учир бага ястанд тооцох явдал үгүй болой” хэмээсэн боловч 20 бага ястандаа хамааруулсан бөгөөд дараа нь Орос, Хятадын асуудлыг авч үзээд “... Оросыг бага ястан гэж үзэж болохгүй, ... Хятад болбоос уул их үндэстэн боловч одоо үед Хятад орны дотор эзэрхэг цэргийн эрхтэн нарт их төлөв нь дарагдаж буй учир хувьсгалын эрдэм соёлын талаар хоцрогдсон болох тул улс төрийн талаар бага ястны нэгэн адил үзэх нь чухал болмой”/2/ хэмээн Хятадыг бага ястны нэгэн адил үзэхээр тогтсон байна. Ийнхүү тус зөвлөлөөс БНМАУ дахь хятад иргэдийг бага ястны нэгэн адил үзэхээр болж, тэдний дунд явуулах бодлого, үйл ажиллагаагаа тодорхойлж, хэрэгжүүлж эхэлсэн байна.

Архивын баримт бичгүүдээс өгүүлэн буй үед “бага ястан” хэмээх ойлголтод “...хувьсгалын эрдэм соёлын талаар хоцрогдсон...” хүн ам, угсаатны бүлгүүдийг хамруулж, хувьсгалын үйл хэргийг хэрхэн тусгаж авч байгаагаар нь гол шалгуур болгон авч үзэж байсан нь харагдаж байна. “Бага ястан”-д тооцогдсон ардуудын ихэнх нь гарлын хувьд Монгол угсааны бөгөөд Монгол бус угсааны Хятад, Түвэд, Киргиз, Казах, Хасууд нараас гадна Хөвсгөлийн Дархад хязгаарын Ар ширхтэн, Өвөр ширхтэн хэмээх гаднаас нүүдэллэн ирсэн уугуул бус суугуул хүмүүс ажээ.

Бага ястны зөвлөлөөс Судар бичгийн хүрээлэнд илгээсэн нэгэн бичигт ”Тус улсын доторх бага ястан болох хасаг, урианхай, дарьганга, торгууд, дархад, мянгад, өөлэд, буриад, чантуу, цахар, хятад, орос, түвэд, хотон, захчин, баяд, дөрвөд, барга эд нарын эртнээс нааш хэрхэн амьдарч явсан зэрэг тухайн түүхэнд холбогдох зүйлс ба энэ тухай Судар Бичгийн Хүрээлэнгээс шинжлэн тодорхойлсон зүйлүүд эдгээрийг бүртгэн авах, эгнэгт дээр нэрлэгдсэн бага ястнуудаас гадна өөр энд тэнд, хэсэг бага ястан буй эсэхийг шинжиж олсон аваас тухайн байдал зэргийг тодорхойлсон зүйлүүдийг хамтаар авах ... “/3/ -аар тогтож Бага ястанд тооцохоор шийдсэн 20 ястнаас гадна тус БНМАУ-д буй Хятад, Орос, Түвэдийг “бага ястан”-д хамруулан өгүүлсэн байна.

Дээрх баримтуудаас үзэхэд тухайн түүхэн тодорхой цаг үед “Бага ястан” хэмээх ойлголтод хамруулан үзэхдээ үндэс угсааны байдлын зэрэгцээ хүн ам цөөн, хэл яриа, ахуй байдал ялгаатай, гадаад лугаа хил залгагдсан бөгөөд тухайн үеийн төр засгийн бодлого зохих хэмжээгээр хүрч чадаагүй, хувьсгалын эрдэм соёлын талаар хоцронгуй байгаа зэрэг шалгууруудыг гол болгож байсан бололтой.

Бага ястны зөвлөлөөс БНМАУ дахь Хятад ажилчны асуудлыг авч үзээд “Хятад ажилчин нар болбоос тус улсын харъяат тусгай ястан бус бөгөөд тэд нарын 99% нь Хятад улсын харъяат, гадаадын харъяат нар болох боловч эд нар нь их төлөв жинхэнэ ажилчин үйлдвэрчин болох учир тэд нарын амь амьдралыг сайжруулах, эгнэгт Хятад ажилчдад паспорт олгох...” /4/ зэрэг ажлуудыг хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөн ажилласан бөгөөд энэ хугацаанд “ ... тус бага ястны зөвлөлөөс намын удирдлагаар тэд нарын аж амьдралыг сайжруулахын тул хэрэгт туйлын идэвхийлэн оролцож засгийн газар лугаа хүчин хавсран уул байдлыг сайжруулах тухай зүйл зүйлийн тогтоол бодлогуудыг гаргасан нь эдүгээ тэд нарын байдал урьдын барууны үеэ байсан байдлаас үлэмжхэн сайжирсан...“/5/ ажээ.

Тухайлбал “Эгнэгт Хятад ажилчинд паспорт олгох ба мөн тэд нараас өөрийн нутагт буй гэр бүлдээ мөнгө гуйвуулах зэрэг явдлуудыг нилээд сайжруулсан ба мөн засгийн газраас хээл хахууль авах ба албан газруудаас тэд нарын хэргийг маргааш хэмээн хойшлуулах явдлуудыг устгах тухай эрс шууд тогтоолыг гаргасан мөнхүү хятад ажилчин нараас хүсэх ахул нааш гэр бүлээ авчрах тухай зөвшөөрлийг олгосон, Хятад ажилчныг клуб ба клубын дэргэд байгуулах хоолны гуанзны байшинг засах сэлбэх тухай нэлээд мөнгө зарцуулсан нэлээд аж үйлдвэрийн газруудад бичиг үсэгт сургах бүлгэмүүдийг байгуулсан мөн ардыг гэгээрүүлэх яамны дэргэд Хятад ажилчин нарт бичиг үсэг заах багш нарыг бэлтгэх сургуулийг байгуулсан мөн тэд нарын дотроос сургаж буй мөнхүү Хятад ажилчны дотроос нэлээд тооны барилгын ажилчин нарыг бэлтгэх, ... сургуульд томилон авсан ба эдүгээ ардыг гэгээрүүлэх яамнаас түүгээр холбогдох улсын Ленинград хотоос Хятад хэлний цагаан толгой 2000-ийг авч хятад ажилчин нарт түгээх явдлыг даалгасан, мөн кооперативын хятад ажилчин нарыг эвлэлдүүлэн эдгээрийн хэрэглэгдэх зүйлүүдийг дутагдал үгүй болгох тухай хатуу заавар тушаалыг гаргасан”/6/ зэрэг тэдний нийгмийн асуудлуудыг шийдвэрлэхэд чиглэгдсэн тодорхой ажлуудыг бага ястны зөвлөлөөс хийж гүйцэтгэсэн байна.

/Ишлэл 1,2,3,4,5,6-г Үндэсний төв архивын сан хөмрөгөөс ашиглав/

ҮТА, Лавлагаа мэдээлэл судалгааны төв

ЭША Б.Лхагвабаяр

www.bolod.mn

Бага ястны зөвлөл: Хятад иргэдийн дунд явуулсан бодлого, үйл ажиллагаа/1930-1932 он/
Tweet
Bolod.mn