Эм гэж юу вэ?

Аливаа өвчин эмгэгийг эмчлэх, оношлох болон түүнээс урьдчилан сэргийлэх зориулалттай, эмчилгээний үр нөлөө нь судалгаагаар бүрэн нотлогдсон, орчин үеийн эмийн хэлбэрт оруулан тодорхой тун хэмжээгээр савласан бэлдмэлийг эм гэнэ. Хүмүүс хүнсний бүтээгдэхүүнийг хүссэн хэмжээгээрээ хэрэглэж болох бол эмийг тодорхой нэг өвчний үед тогтоосон тун хэмжээгээр, эмчийн зөвлөсөн хугацаанд хэрэглэдэгт гол ялгаа нь оршино.

Эмийг хэрхэн бүтээдэг вэ?

Эмийг ургамал, амьтан, эрдэс бодис болон нийлэг аргаар гарган авсан түүхий эдээр үйлдвэрлэдэг. Эм нь үндсэн ба туслах бодисоос тогтоно. Эмийг бүтээхийн тулд нөр их судалгаа шинжилгээ хийсний дүнд эмгэгтэй бие махбод, эм хоорондын харилцан үйлчлэх зүй тогтол, эмчилгээний үйлдэл, механизм, тун, бие махбодид үзүүлэх сөрөг нөлөөг судалсны үндсэн дээр ямар өвчний үед, ямар тун хэмжээгээр хэрэглэх, эмийн бодис биед хэрхэн шимэгдэн тархаж хувирах, биеэс хэрхэн ялгарах, хоол ундтай хэрхэн зохицуулах болон илэрч болох сөрөг нөлөөг урьдчилан тогтоосон байдаг.

Эмийн тун гэж юу вэ?

Эмчилгээний өвөрмөц үр нөлөө үзүүлэх, эмийн бодисын тогтоогдсон тодорхой хэмжээг тун гэдэг. Эмийн тунг милграмм, миллитр, хувь болон олон улсын нэгжээр хэмждэг. Ихэнх эмэн дээр “мг” гэж бичсэн байдаг. Жишээ нь: Ампициллин 250 мг гэж бичсэн байвал (1 грамм нь 1000 мг-тай тэнцдэг учраас) та 0,25 г гэж л ойлгоорой.

Эмийг хүний нас, биеийн жин, өвчний байдлаас хамааран ялгаатай тунгаар хэрэглэдэг. Ихэнх эмийг нэг удаа хэрэглэх хэмжээгээр насанд хүрэгчид болон хүүхдэд зориулсан тунгаар үйлдвэрлэдэг боловч нярай болон бага насны хүүхдэд эмийг хэрэглэхдээ биеийн жинд тохируулан хувааж таллаж өгнө. Харин өндөр настан, элэг, бөөр, зүрх, уушиг, хоол боловсруулах эрхтэний эмгэгтэй үед эрхтэн системийн хэвийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдсөний улмаас эмийн үйлчлэл бас өөрчлөгддөг тул тунг багасгах болон тун хоорондын зайг уртасгах зэргээр зохицуулалт хийх шаардлагатай байдаг.

Эмийг хэт их тунгаар хэрэглэвэл эмийн гаж нөлөө ихсэх, хордох, эрхтэн системийг гэмтээх аюултай, харин бага тунгаар хэрэглэвэл эмчилгээний үр нөлөө буурдаг тул тохирох тунгаар хэрэглэх нь зүйтэй.

Нэг эм яагаад өөр өөр нэртэй байдаг вэ?

Аливаа өвчин эмгэгийн үед өөрт тохирох эмийг зөв сонгохын тулд эмийн нэршлийн талаар тодорхой мэдлэгтэй байх нь чухал. Ихэнх эм химийн, олон улсын, худалдааны гэсэн нэртэй байдаг. Эдгээрээс олон улсын ба худалдааны нэршлийг практикт өргөн хэрэглэдэг.

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас батлаж гаргасан нэрийг олон улсын нэршил гэдэг. Дэлхийн улс орнууд эмийн солилцоо, худалдаанд уг нэрийг баримтладаг. Нэг эмийг олон үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэж болох тул олон төрлийн худалдааны нэртэй байдаг. Эм үйлдвэрлэгчийн өөрийн бүтээгдэхүүндээ өгч патент авсан нэрийг худалдааны нэр гэдэг. Тухайлбал: Диклофенак гэдэг олон улсын нэртэй эм нь  Диафлам, Фелоран, Алмирал, Ортофен, Дикломол, Калемфенак, Дикло-денк гэх мэтийн худалдааны нэртэй байдаг. Эмийн худалдааны нэр нь хэрэглэгчдэд тэр бүр танил байдаггүй тул эмчийн зөвлөсөн худалдааны нэр бүхий эмийг олж авахад хүндрэл гарах тохиолдол гардаг. Иймээс жорон дээр эмийг олон улсын нэрээр бичих зарчим баримтладаг. Эмийн санч харин уг эм жоронд бичсэн нэрээр байхгүй тохиолдолд танд худалдааны нэр бүхий уг эмийг сонгож өгөх болно. Эмийн хайрцаг дээр худалдааны нэрнээс гадна олон улсын нэрийг заавал бичсэн байдаг тул та эм худалдаж авахдаа эмчийн бичсэн нэр байгаа  эсэхийг лавлаж харж болно.

Нэг төрлийн эм нь хэдийгээр өөр өөр худалдааны нэртэй байж болох боловч найрлага, эмчилгээний үйлдэл нь ижил байдаг тул та “энэ эм мөн болов уу?” гэж бүү эргэлзээрэй.

Эмийг ямар үед хэрэглэх вэ?

Ямар нэгэн өвчний шинж тэмдэг илэрч эхэлмэгц та яаран эм бүү хэрэглээрэй. Зарим өвчний эхэн үед эм хэрэглэхийн оронд эмэн бус эмчилгээг хийх нь илүү зохимжтой байдаг. Тухайлбал: их хэмжээний шингэн уух, амин дэмээр баялаг чанартай хоол хүнс хэрэглэх, сайн амрах, биеийн тамир, спортоор хичээллэх нь хамгаас чухал эмчилгээ болдог.

Эмэн бус эмчилгээгээр эмчлэх боломжгүй үед болон яаралтай тусламж шаардлагатай үед эмийг хэрэглээрэй.

Эмийг ямар аргаар хэрэглэх вэ?

Эмийг уух, тарих, түрхэх, шавших, цацах гэх мэтийн олон аргаар хэрэглэдэг. Эдгээрээс хамгийн өргөн хэрэглэдэг нь уух, тарих арга юм. Манай иргэдийн  дунд эмийг тарьж хэрэглэвэл ууснаас илүү үр дүн сайтай гэсэн ташаа ойлголт түгээмэл байна. Гэтэл эмийг тарьж хэрэглэхэд ууж хэрэглэснээс илүү сайн нөлөө үзүүлдэггүй бөгөөд өндөр үнэтэй байдаг. Иймээс өвчин хөнгөн хэлбэрээр явагдаж байгаа үед эмийг ууж хэрэглэх нь илүү тохиромжтой бөгөөд үнийн хувьд ч хямд байдаг. Ялангуяа витамины бэлдмэлийг тарьж биш ууж хэрэглэх нь зүйтэй.

 Шахмал, капсултай эмийг яаж хэрэглэх вэ? 

Шахмал эм нь залгиж уух, зажилж уух, хэлэн дээр тавьж хэрэглэх, усанд уусгаж уух гэх мэт олон янз байдаг. Эмийн шошгон дээр яаж хэрэглэхийг тодорхой зааж бичсэн тохиолдолд зааврын дагуу хэрэглэнэ. Хэрвээ тусгайлан заагаагүй бол шахмал болон капсултай эмийг хагас аяга буцалгасан бүлээн усаар даруулан бүхлээр нь залгиж хэрэглэнэ. Эдгээр эмийг бүхлээр нь залгихад ходоодонд муу нөлөө үзүүлэхвий гэж та айх хэрэггүй. Учир нь таны уусан эм ходоодны хүчлийн нөлөөгөөр уусч эмчилгээний үйлдлээ үзүүлэх болно. Харин төмрийн бэлдмэлийг хүчиллэг уусмал болон жимсний шүүсээр даруулж уувал шимэгдэлтэд сайнаар нөлөөлнө.

 Эмийг хавсран хэрэглэхэд хоорондоо харилцан нөлөөлдөг үү?

Хоёр ба түүнээс дээш эмийг хавсран хэрэглэхэд тэдгээр нь бие биенийхээ эмчилгээний үйлдлийг дэмжих буюу саатуулах байдлаар харилцан нөлөөлдөг. Хавсарч хэрэглэхэд дэмжих үйлдэл үзүүлэх эмүүдийг зөв сонгон хэрэглэсэн тохиолдолд эмчилгээний үр дүнд сайнаар нөлөөлдөг. Харин саатуулах үйлдэл үзүүлдэг эмийг хавсран хэрэглэхээс зайлсхийх ёстой. Эмийг эм зүйн болон эмнэл зүйн мэдлэг дээр тулгуурлан зохистойгоор хослуулан хэрэглэх шаардлагатай тул өвчтөн өөрөө дур мэдэн хавсран хэрэглэж болохгүй.

Эмийг хавсран хэрэглэхэд харилцан нөлөөлөлд орохоос гадна хамт хадгалах, тээвэрлэх, нэг тариурт хамт соруулах үед тунадас үүсэх, саармагжих, үйлдлийн идэвхээ алдах, уусах чанар нь өөрчлөгдөх, хортой нэгдэл үүсэх зэргээр өөрчлөгдөж болно

 Тарилгын эмийг хэрэглэхэд юу анхаарах вэ?

Хүний бие махбодид тарьж хэрэглэхэд зориулан ариун нөхцөлд үйлдвэрлэсэн эмийн бэлдмэлийг тарилгын эм гэдэг. Тарилгын эмэнд туншилтэй болон флаконтой тариа, дуслын шингэнүүд орно. Тарилгын эм нь өвчтөн ухаангүй байх тохиолдолд буюу ууж хэрэглэх боломжгүй байгаа үед эмнэлгийн тусламж үзүүлэхэд хэрэглэж болдгоороо онцлогтой. Тарилгын эмийн хэлбэрээс туншилтэй болон флаконтой тариаг эмч зөвлөсөн тохиолдолд иргэд эмийн сангаас жороор авч, эмчийн хяналтан дор хэрэглэх, харин дуслын шингэнийг зөвхөн эмнэлгийн нөхцөлд хэрэглэхээр зохицуулсан байдаг.

Тарилгын эмийг эмнэлгийн нөхцөлд мэргэжлийн хүмүүс хийх ёстой ажилбар учир гэрийн нөхцөлд аль болох хэрэглэхийг цээрлэх нь зүйтэй. Учир нь:

• Тариаг бохир зүү тариураар, ариун цэврийн шаардлага хангахгүй нөхцөлд хийвэл буглаа үүсэхээс гадна ХДХВ/ДОХ, вируст гепатитын халдвар авах эрсдэл ихтэй.
• Мэргэжлийн бус хүнээр тариа хийлгэснээс элдэв хүндрэл гарч амь насаа ч алдах аюултай.

Эмийг тарьж хэрэглэхэд ууж хэрэглэснээс илүү сайн нөлөө үзүүлдэггүй бөгөөд өндөр үнэтэй байдаг. Өвчин хөнгөн хэлбэрээр явагдаж байгаа үед эмийг ууж хэрэглэх нь илүү тохиромжтой бөгөөд үнийн хувьд ч хямд байдаг. Ялангуяа витамины бэлдмэлийг тарьж биш ууж хэрэглээрэй.

Шаардлагагүй олон эм тариа танд тус болохгүй харин хор болно гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Өөрт хэрэггүй химийн олон бодисыг өөрийн биед оруулахын оронд оновчтой сонгосон эм илүү үр дүнтэй байдаг.

 Тариаг ямар үед гэрийн нөхцөлд хэрэглэж болох вэ?

-       Зөвхөн эмч зөвлөсөн тохиолдолд

-       Хэрэглэхээр заасан эм нь зөвхөн тарилгын хэлбэрээр байдаг, түүнийг байнга хэрэглэх /чихрийн шижин гэх мэт/ шаардлагатай үед

-       Яаралтай тусламж үзүүлэх шаардлагатай үед хэрэглэж болно.

Гэхдээ мэргэжлийн хүнээр, нэг удаагийн тариур хэрэглэн, эмчийн заасан тунгаар, цагийг нарийн баримтлан хийлгэхээс гадна зөв хадгалах шаардлагатай.

Дуслын шингэнийг хэдийд хэрэглэх вэ?

Манай иргэдийн дунд дуслын шингэнийг ядаргаанд хэрэглэдэг гэсэн ташаа ойлголт түгээмэл байна. Иймээс дуслын шингэнийг өөрсдөө дур мэдэн эмчийн заалтгүйгээр, гэрийн нөхцөлд, мэргэжлийн бус хүнээр хийлгэдэг. Дусал хийлгэхэд тамир тэнхээ орж, цус төлждөг гэдэгт итгэдэг нь ташаа ойлголт бөгөөд дуслын шингэн нь цусыг шингэрүүлдэг болохоос төлжүүлдэггүй, ядарч сульдсан хүнд хүч тамир ороход нь тус нэмэр болохгүй.

Дуслын шингэн гэдэг нь цус алдалт, янз бүрийн шокын үед шингэн сэлбэх, хордлого тайлах, ус давс, хүчил шүлтийн тэнцвэрийг зохицуулах зорилгоор яаралтай тусламжийн үед хэрэглэдэг эмийн бэлдмэл. Дуслын шингэний хэрэглэх заалт нь олон янз байдаг. Түүнийг зөв сонгох нь иргэдийн хувьд боломжгүй юм. Дуслын шингэнийг хэрэглэхийн тулд тухайн өвчтөний биеийн байдал, онош, бусад эрхтэн системийн өвчин, эмгэг, цусны даралт зэрэг олон хүчин зүйлийг харгалзан зөв сонгох шаардлагатай тул өөрөө дур мэдэн хэрэглэх нь ямар ч эрсдэлд хүргэж болно. Ялангуяа мэргэжлийн бус хүнээр бүү хийлгэ. Энэ эмийг зөвхөн эмнэлгийн нөхцөлд, эмчийн заалтаар, мэргэжлийн хүний хяналтын дор хийлгэх ямар ч шаардлагагүй. Харин түүний оронд хангалттай хэмжээний шингэн уух, амин дэм, эрдэс бодисоор баялаг, чанартай сайн хоол хүнс хэрэглэх нь судсаар хийдэг ямар ч шингэнээс илүү сайн нөлөө үзүүлэх болно.

Парацетамол элгэнд хортой юу?

Парацетамол нь халуун бууруулах, өвдөлт намдаах үйлдэлтэй, жоргүй олгодог өргөн хэрэглээний эм боловч энэ эмийг хэрэглэхдээ хортой нөлөөг анхаарах нь чухал байна. Парацетамолыг хоногт 4 граммаас их тунгаар хэрэглэхэд элэг, бөөрийг хордуулж, үйл ажиллагааг нь хямраахаас гадна зүрхний эд эсийг гэмтээж хэм алдагдалд хүргэх, нойр булчирхайг үрэвсүүлэх, цус төлжилтийг дарангуйлах зэрэг ноцтой гаж нөлөө үзүүлдгийг судлаачид нотолжээ. Дэлхий дахинд парацетамолыг өргөн хэрэглэсэн хэвээр байгаа хэдий ч тунг нь урьдынхаас 2 дахин багасгаж хэрэглэхийн чухлыг анхааруулж байна. Тухайлбал: АНУ, Энэтхэг зэрэг оронд “парацетамолын тунг хэтрүүлэн хэрэглэвэл элгийг гэмтээх аюултай” гэсэн анхааруулгыг эмийн шошго дээр заавал бичихийг шаардаж байгаа ажээ.

Парацетамолын тунг хэтрүүлэн хэрэглэвэл элгийг гэмтээх аюултай тул зөв тунгаар хэрэглэх шаардлагатай.

Парацетамолыг хэрэглэхэд юуг анхаарах вэ?

Манай оронд парацетамол агуулсан дан болон нийлмэл найрлагатай 30 шахам бэлдмэлийг импортлон хэрэглэж байна. Парацетамол агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэлийг ихэвчлэн ханиад, томууны үед халуун бууруулах, өвчин намдаах зорилгоор өргөн хэрэглэдэг. Тухайлбал: Эффералган, Минигрип-П, Миксагрип, Колдакмин, Саридон, Дальрон-С, Терафлю, Колдрекс, Седалгин – Нео зэрэг өөр өөр худалдааны нэртэй эм нь бүгд парацетамол агуулсан байдаг. Эдгээр эмийг эмийн санд жоргүй олгодог тул хавсран хэрэглэсэн тохиолдолд тун хэтрэх аюултай. Ялангуяа элэгний өвчин болон архи хэтрүүлэн хэрэглэдэг хүмүүст парацетамолын хордуулах нөлөө илүү хүндээр тусдаг. Иймээс парацетамолыг маш болгоомжтой, тунг багасгаж хэрэглэх, том хүнд хоногт 3 граммаас ихгүй тунгаар 10 хоног хүртэл, хүүхдэд нас, биеийн жингээс нь хамааран тунг тогтоож, 5 хоногоос илүүгүй хугацаанд хэрэглэх нь зүйтэй. Харин цус багадалттай, архи хэтрүүлэн хэрэглэдэг хүмүүс, 3 хүртэлх насны хүүхэд, жирэмсэн эх хэрэглэж болохгүй.

 Витаминыг хэрэглэх нь ямар ач холбогдолтой вэ?

Хаврын улирал эхэлмэгц л ядаргаанаас сэргийлэх зорилгоор төрөл бүрийн витамин болон биологийн идэвхит бэлдмэлүүдийг нэлээд хэрэглэдэг болжээ. Витамин нь бие махбодид бодисын солилцоо явагдахад гол үүрэг гүйцэтгэдэг юм. Витамин нь хэдийгээр хүний биед зайлшгүй шаардлагатай ч хэтэрхий их хэмжээгээр хэрэглэвэл сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Иймд хүссэн үедээ хамаагүй хэрэглэж болохгүй.

Хүн төрөлхтөн хоол тэжээлээрээ олон төрлийн хэрэгцээт витаминыг авахаас гадна зарим багахан хэсэг нь тухайлбал арьсанд нарны гэрлийн нөлөөгөөр Д амин дэм үүсэж, В-ийн бүлгийн зарим витаминууд бүдүүн гэдсэнд бий болох зэргээр бие махбодид багагүй хэмжээгээр үүсч байдаг.

Тэжээллэг багатай хоол хүнс хэрэглэснээс үүссэн эмгэгийг эмчлэх, түүнээс урьдчилан сэргийлэхэд витаминыг хэрэглэнэ. Витамин бүхэн хүний бие организмд өөр өөрийн гэсэн үүрэгтэй байдаг бөгөөд тэдгээрийн дутагдлын үед төрөл бүрийн эмгэгийн шинж илэрч бодисын солилцоо  өөрчлөгддөг. Нөгөө талаар витамин нь химийн бүтэц, физик –химийн шинж чанараараа өөр өөр, биологийн маш өндөр идэвхитэй бодис юм. Тэдгээрийн хоногийн хэрэгцээ нь милграмм, микрограммаар хэмжигддэг тул хэт их хэрэглэвэл бас эмгэг үүсдэг тул зөв тохирох тунгаар хэрэглэх нь чухал. Витамин А, Д, В6, С зэргийг хэт удаан хугацаагаар хэрэглэвэл ноцтой гаж нөлөө үүсч болно. Тухайлбал: витамин Д-г их тунгаар хэрэглэвэл бие махбодийн кальцийн хэмжээ ихсэж, таталт үүсэх гаж нөлөөтэй.

Витамины хэрэгцээ хүний нас, хүйс, өвчлөл, бодисын солилцооны өөрчлөлтөөс хамааран өөр өөр байж болно. Жишээ нь: Нүүрс ус их хэрэглэснээс В1, С витамины, уураг их хэрэглэснээс В2, В6 витамины хэрэгцээ ихэсдэг бол уураг дутагдсанаас В6, РР витамины шимэгдэх явц өөрчлөгдөнө. Жирэмсэн болон хөхүүл үед витамин, эрдсийн хэрэгцээ хэвийн үеийнхээс илүү болдог байна. Эмийн бодис ялангуяа антибиотикийг удаан хугацаагаар хэрэглэснээс гэдэсний микрофлорын хэвийн харьцаа алдагдаж К, В1, В2, РР витамин, фолийн хүчлийн нийлэгжилт багасдаг. Иймд витаминыг хэрэглэхэд ч мэргэжлийн хүмүүсийн зөвлөгөө шаардлагатай.Эх сурвалж:emch.mn