-1.5 тэрбум ам.долларын Засгийн газрын үнэт цаас өмнө нь гаргаж байсан үнэт цааснуудаас юугаараа давуу талтай вэ. Ямар ач холбогдолтой байна?
-Үнэт цаасны арилжаа бол Засгийн газрын төсвийн орлогыг бүрдүүлэх чухал хэрэгсэл байдаг. Бид энэ хэрэгслийг нэлээд өрөөсгөл, явцуу утгаар хэрэгжүүлж ирсэн. Үүнд бид их шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Зөвхөн төсвийн орлого дутагдсан үед, түүнийг нөхөх зорилгоор үнэт цаасны арилжааг явуулж байсан. Ер нь манайд үнэт цаас бий болж, хөгжсөн урт түүх бий.

Анх 1946 онд ард иргэдийн дунд урт хугацаатай, үнэт цаасыг Засгийн газар гаргаж байсан. Энэ бол ард иргэдээсээ чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгийг зээлэн ашиглаж, улс орныхоо эдийн засаг санхүүгийн хэрэгцээг хангаж байсан арга хэлбэр юм. Тэгэхээр Засгийн газрын үнэт цаас гэдэг нь тодорхой хугацааны дараа хүүгийн үндсэн төлбөртэй нь буцаан төлөхийг баталгаажуулсан өрийн бичиг юм. Нөгөө талаар ард иргэдийн мөнгөн хөрөнгийг чөлөөтэй оновчтой зөв дайчлан ашиглах эдийн засаг, санхүүгийн чухал механизм байдаг.

Эдийн засгийн чухал хэрэгсэл гэдэг утгаар нь энэ асуудалд өргөн хүрээтэй хандах шаардлага бий болсон байна. Тиймээс УИХ-аас хуулийн хүрээнд тодорхой зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр энэ үнэт цаасыг гаргаж, арилжаалж байгаа. Үнэт цаасны арилжаа түүний ашиглалтыг зөв зохион байгуулж чадвал эдийн засгийг идэвхжүүлэх асар өргөн боломжийг нээж өгдөг. Хэрвээ үнэт цаасны үйлчилгээ төлбөрийг хугацаанд нь хийж чадахгүй, үр дүнгүй ашиглавал илүү зардал, дараа нь өр авлага болдог сөрөг талтай. Гэхдээ энэ удаагийн үнэт цаасыг эдийн засгийн сонгодог утгаар нь үр ашигтай ашиглах зорилготой байгаа. Энэ удаагийн Засгийн газрын үнэт цаасны хэмжээ төсвийн хуультай нийцсэн, үйлчилгээний зардлууд нь хуулийн хүрээнд баталгаажсан.

Энэ онд гаргах зөвшөөрөгдсөн хэмжээндээ багтаж байна. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн тогтвортой байдалд ямар нэгэн сөрөг үр дагавар үзүүлээгүй, цаашдаа ч үзүүлэхгүй төвшинд байна. Энэ үнэт цаас ард иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллага, арилжааны банкуудад олон эерэг үр дагаврыг бий болгоно. Хөрөнгөө баталгаатай оновчтой, зөв байршуулж удирдах бололцоо олгож байна. Нөгөө талаар төсөв болон мөнгөний бодлогын үр дүнтэй уялдаа зохицолдоог хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Банкууд болон Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааны чухал эх үүсвэр, сэжим болж байгаа давуу талтай. Мөн Засгийн газрын үнэт цаасыг эзэмшиж байгаа хүн бүр улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулж байгаа хөрөнгө оруулагчид болж байгаа юм. Энэ утгаараа үнэт цаас эзэмшигчдэд бас давуу талтай. Тиймээс цаашдаа аль болохоор ард иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилго тавьж байна.

-Арилжааны систем хэрхэн ажиллаж байна вэ?
-Арилжааны систем шинээр суурилагдаж үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн. Энэ нь Монголбанкинд удирдлагатай, бүх арилжааны банкууд, Сангийн яамтай холбогдсон. Үүнд иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагууд чөлөөтэй оролцох боломжтой бөгөөд арилжааны банкуудаар дамжуулан оролцож байна. Өнгөрсөн баасан гарагт тав дахь удаагийн арилжаа явагдаж, 58 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийж, 129 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас авъя гэсэн санал ирсэн. Тэгэхээр манай арилжааны банкуудад ийм эх үүсвэрийн нөөц байна гэсэн үг. Арилжаа ийнхүү амжилттай болж байгаа нь 1.5 тэрбум ам.долларын үнэт цаасаа оновчтой зөв удирдах хүрээнд Монголбанкаар мөнгөний удирдлагыг барихаар зохион байгуулсан. Энэ хүрээнд арилжааны банкуудад тодорхой хэмжээний эх үүсвэрүүд байршиж, банкуудын чадавхи бас сайжирч байна. Энэ байдал арилжаанд нөлөөлж, цаашид валютын хомсдол арилах, үнийн элдэв давлагаа бий болох явдлаас сэргийлж, үнэ ханш тогтвортой байж, макро эдийн засгийн орчин таатай болох боломжийг баталгаажуулан хэрэгжиж байна.

-Санхүүжүүлэх бэлэн төсөл хөтөлбөр байхгүй байхад энэхүү бондыг эрт оруулж ирсэн гэж зарим нь үзэж байгаа. Ямар төслүүдийг хэдийнээс санхүүжүүлэх вэ?
-1.5 тэрбум ам.долларын бондын мөнгө нь одоо бэлнээрээ ороод ирсэн. Энэ нь хүмүүсийн болгоомжлолыг төрүүлж, төсөл бэлэн биш байхад эрт оруулж ирсэн гэж байгаа. Төсөл огт байхгүй биш, байгаа. Энэ долоо хоногт Засгийн газрын бодлогын зөвлөл хуралдаж, анхны төслүүдийг сонгон шалгаруулах ажиллагаа хийгдсэн. Өнөөдөр хэд хэдэн чиглэлийн төслүүд бэлэн байна. 1.5 тэрбум ам.долларын эх үүсвэрийг олон төсөл хөтөлбөрт цацахгүй. Эдийн засгийн үр ашигтай цөөхөн төсөлд ашиглана. Энэ нь ямар төсөл байх вэ гэхээр өөрийнхөө орлогоор бүх зардлаа дааж чадах төсөл, эдийн засагт үр өгөөжөө өгөх болзлыг хангаж байх ёстой. Үүнд төмөр замын төсөл шалгарна. Энэ төсөл маш үр ашигтай, асар их хэмжээний бараа бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэж, дэлхийн зах зээлд хүргэнэ. Тэгэхээр төмөр замын төсөлд гарцаагүй өгнө. Энэ хүрээнд Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр 1800 км төмөр зам тавих төсөл бэлэн болоод байна.

Мөн эрчим хүчний төсөлд зайлшгүй хөрөнгө оруулна. Монгол Улс өнөөдөр цахилгаан дулааны хомсдолтой байна. Дээрээс нь уул уурхайн том үйлдвэр, аж ахуйн газруудад хэрэгцээ өслөө. Тиймээс гаднаас эрчим хүч импортолж байна. Тэгвэл энэ импортыг халах дотоодын үйлдвэрлэлүүд нэн чухал хэрэгцээтэй байгаа тул энэ нь өндөр үр ашигтай төсөл юм. Дээрээс нь газрын тос боловсруулж, нефть бүтээгдэхүүн гаргах төслүүд байна. Энэ бол бидний үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой асуудал, гадаад улсаас эдийн засгийн хараат байдлыг халах том алхам болно. Энэ чиглэлд хэд хэдэн төсөл бий. Үүнийг Засгийн газар дээр яриад хоёр төсөл сонгосон. Ажил эхлэхэд бэлэн болсон. Энэ мэтчилэн хуруу дарам цөөхөн төсөлд, зэс хайлуулах, металлургийн үйлдвэрлэл зэргийг санхүүжүүлнэ. Түүнээс биш үүнийг энд тэндгүй тарааж, төсвийн алдагдалд зориулахгүй, нийгмийн халамжид өгөхгүй. 1.5 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрийг одоо таваар болгоод энэ нь борлогдож мөнгө болох ёстой. Ингэхийн тулд төслөө сонгож, бэлтгэлээ хангана. Зарим барилгын ажлууд урин дулаанд эхэлнэ гээд хугацаа шаардагдана. Тэгэхээр бүх юм бэлэн болчихсон хойно мөнгөө оруулж ирнэ гэж байхгүй. Тиймээс л өмнө нь оруулж ирсэн.

-Тэгвэл жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн төслүүдийг санхүүжүүлэхгүй гэсэн үг үү. Үүнд түлхүү зарцуулна гэсэн мэдээлэл байсан шүү дээ?
-Энэ бондын санхүүжилтыг жижиг үйлдвэрүүдэд өгөхгүй. Тэгж талаар нэг цацахгүй. Үүнийг бодлогын шинжтэй том төслүүдэд өгнө. Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжихийн тулд Засгийн газар дотоодын санхүүгийн зах зээл дээр зорилтот бонд гаргасан. 200 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг энэ жил гаргаж, оны эцэс гэхэд нийт жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих сангийн хэмжээгээр 500 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр хуримтлагдана.

-Энэ долоо хоногоос эхлэн ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд олгох 340 мянган төгрөгийг өгнө гэсэн. Үүнийг ямар эх үүсвэрээс олгож байгаа вэ. 1.5 тэрбум ам.долларын бондоос гаргах гэж байна гэсэн хардлага байгаа?
-Ахмад настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд олгох сая төгрөгөөс үлдсэн 340 мянган төгрөгийг өгөхөөр УИХ-аас өнгөрсөн долоо хоногт эх үүсвэрийг нь баталж өгсөн. Одоо бид мөнгөө олохоор тусгай зорилтот бонд гаргаж, санхүүжүүлэх гэж байна. Засгийн газрын үнэт цаасны эх үүсвэрийг халамжинд зарцуулахгүй гэдгийг хэлсэн. Тэгээд ч шинэ жилийн өмнө энэ мөнгийг олговол эмээ, өвөө нарынхаа мөнгөөр хүүхдүүд нь ёолкдоод дуусчихна. Тиймээс цагаан сарын өмнө буюу нэгдүгээр сарын 20-ны үед олгоно.

-Бонд гарсны дараа Эдийн засаг хөгжлийн яамнаас Зээлийн хүүг нэг оронтой тоонд барина гэж байгаа. Энэ нь боломжтой юу?
-Бондын 1.5 тэрбум ам.доллар Монголын санхүүгийн системд орж ирснээр олон эерэг үр дагаврыг дагуулж байна. Ямар ч байсан зээлийн хүүг нэг оронтой тоо руу чангаах маш хүчтэй хөшүүрэг болсон. Тиймээс энэ хөшүүргээ бид алдахгүй нааш нь нэг оронтой тоо руу оруулах бүрэн бололцоо бий. Энэ бонд макро эдийн засгийг тогтворжуулах маш том баталгаа болсон. Өөрөөр хэлбэл, мөнгийг оруулж ирээд шууд мөнгө болгох ёстой. Гэхдээ өссөн мөнгө болгоно. Энэ схем арванхоёрдугаар сарын 5-наас мөнгө нь орж ирснээс хойш ажилласан. Энэ үйл ажиллагааны үр дүн одоо гарч байна. Тэгээгүй бол оны эцэст арилжааны банкууд маань чадавхигүй, санхүүгийн хүнд байдалтай байвал Засгийн газрын үнэт цаас маань борлохгүй. Өнгөрсөн жилийн өдийд төсвийн санхүүжилтыг өгч эхэлснээр аж ахуйн нэгжүүд мөнгөтэй болсон. Мөнгөөрөө бүгд валют авахыг оролдож, валютын зах зээл дээр хомсдол үүсч, үнэ нь өссөн. Валютын үнэ өссөнөөс болж нефтийн компаниуд үнээ нэмж, инфляцийн давалгаа үүссэн. Энэ мэт эдийн засгийн сөрөг үр дагавар гарсан. Харин энэ жил ийм явдал гарахгүй.

Яагаад гэвэл банкууд эх үүсвэртэй болсноор Монгол Улсын гадаад валютын цэвэр нөөц хоёр дахин нэмэгдэж, одоогийн байдлаар 4.2 тэрбум ам.долларын нөөцтэй болсон. Зах зээл дээр валют хангалттай байгаа учраас одоо уралдаж, бие биеэсээ урьтаж, үнэ цохиж авах шаардлагагүй болсон. Тэгэхээр бондын хоёр дахь гол үр дүн нь мөнгийг мөнгө болгох схем идэвхтэй ажиллаж байгаа юм. Үүнээс харахад бонд зөв цаг хугацаандаа орж ирсэн. Оны өмнө бодлогоор хөөцөлдөж оруулж ирсэн нь эдийн засгийг тогтворжуулах зорилтоо биелүүлж байна. Дээрээс нь дэлхийн зах зээл дээрээс үлгэр жишээ нөхцлөөр босч ирсэн. Өнгөрсөн долоо хоногт дэлхийн нэр хүнд бүхий сэтгүүлүүдийн санал асуулгаар “Энэ оны хамгийн үлгэр жишээ, шилдэг бонд”-оор Монголын Засгийн газрын борлуулсан бонд шалгарлаа гэдгийг зарласан. Одоо энэ бий болсон нөхцөл байдлыг шүүмжлээд чамлахын оронд олж ирсэн мөнгөө яаж чулуу болгох вэ гэдэг дээр гол анхаарлаа төвлөрүүлэх ёстой. Үүн дээр Засгийн газрын бодлого чиглэж байна.

-Санхүүжүүлэх төслийн 1/3 хувийг бондын эх үүсвэрээс гаргана гэж байгаа. Энэ нь ямар учиртай вэ?
-Нэг төсөлд төслийн нийт өртгийн 3/1 хувьд хүрэх хэмжээнд дэмжлэг үзүүлнэ. Яагаад гэвэл төсөл авах гэж байгаа хөрөнгө оруулагч нь өөрөө хариуцлагатай, чадвартай, нэр хүндтэй байх ёстой. Ийм байсны үндсэн дээр мөнгө босгоно. Түүнээс биш зүгээр дэврүүн сэтгэлтэй хүнд өгвөл эрсдэлд орох боломжтой. Тиймээс хэн чадвартайд нь дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн үг юм. Энэ бол төсөл шалгарах гол үзүүлэлт. Ингэж байж бондын нэг төгрөг араасаа гурван төгрөг дагуулах ёстой. Бондын бага мөнгөөр том чулуу хөдөлгөх болно.

-Санхүүжилтыг Хөгжлийн банкаар дамжуулж өгнө гэсэн. Гэтэл Хөгжлийн банкны хяналтыг хуульд тусгаагүй байгаа. Тэгэхээр Монголбанк, Сангийн яам Хөгжлийн банкинд хяналт тавих тал дээр яаж ажиллах вэ?
-Бидний хоорондын уялдаа зохицуулалтыг сайжруулах шаардлага байна. Тэр тусмаа Хөгжлийн банк нь Эдийн засаг, хөгжлийн яамны удирдлагаар ажиллах болсон тул төсвийн харилцаанд яаж улдах вэ гэдгийг боловсронгуй болгохоор ажиллаж байна. 1.5 тэрбум ам.долларыг зарцуулах үйл ажиллагааг ил тод хяналтын дор явуулна. Засгийн газар дээр бодлогын зөвлөл байгуулагдсан. Ерөнхий сайд ахалж, үйлдвэрлэлийн төсөл хэрэгжүүлж болохуйц чиглэлийн яамдууд, шинжээчдийн төлөөлөгч оролцсон. Эдийн засаг, хөгжлийн яамнаас шүүж оруулж ирсэн төслийг бодлогын зөвлөлөөр хэлэлцэж сонгон шалгаруулаад, Засгийн газрын хуралдаанаар оруулж, албан ёсны шийдвэр гаргана. Үүний хэрэгжилтэд яг энэ журмаараа хяналт тавина.

М.Ариунсувд