Монгол Улсын мал сүргийн тоо толгой 50 саяд хүрлээ хэмээн өнгөрсөн жил бахархалтайгаар зарласан. Харин 50 саяд хүрсэн мал сүргийнхээ ашиг шимийг хэрхэн хүртэж байгаа нь учир дутагдалтай байсаар шинэ онтой золгох гэж байна.

Дотоодынхоо мах, махан бүтээгдэхүүн болон, сүү, цагаан идээний хэрэгцээг бүрэн хангаж чаддаггүй 50 сая малтай Монгол. Гагцхүү энэ их баялгийнхаа ашиг шимийг хүртэхийн тулд ердөө л мал сүргээ эрүүлжүүлэх шаардлагатай юм.

Тиймээс ч өнгөрсөн бямба гарагт ҮХАА-н сайд Х.Баттулга Биокомбинатын үйл ажиллагаатай танилцлаа. Тус үйлдвэрийн газар нь 1923 онд байгуулагдсан бөгөөд 1938 оноос Биокомбинат хэмээн нэрлэгдэх болсон байна. Харин 1973 онд БНУУ-ын техник, эдийн засгийн тусламжтайгаар бүрэн шинэчлэгдэж, 1990 он хүртэл Унгар-Монголын хамтарсан үйлдвэрийн хэлбэрээр ажиллаж байсан бөгөөд түүнээс хойш зөвхөн үндэсний ажиллагсад ажиллаж байгаа аж.

Социализмын он жилүүдэд идэвхтэй үйл ажиллагаагаа явуулж байсан тус үйлдвэрийн газрыг зах зээлийн шуурга тойрсонгүй. Тодруулбал, 1990-ээд оноос хойш тус үйлдвэр хүчин чадлынхаа дөнгөж талыг нь ашиглан, үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа аж.

Түүнчлэн өнгөрсөн 20 гаруй жилийн хугацаанд шинжлэх ухааны нарийн үйлдвэрлэл учраас Биокомбинатыг хэн ч сонирхохгүй байсаар өдийг хүрчээ. Үүнээс гадна улсын онцгой объект нэрээр хаалттай оршиж ирсэн Биокомбинат хэмээх улсын үйлдвэрийн газарт ҮХАА-н сайд анхаарлаа хандуулсан нь энэ байв. Мал сүргийн халдварт өвчнийг багасгах үүрэгтэй улсдаа цор ганц энэ үйлдвэрийн техник, технологийг хоцрогдол нэн тулгамдсан асуудал болоод байгааг захирал Б.Баттогтох учирлаж байв. Учир нь энэ үйлдвэр цаг үеийнхээс захиалгыг хангаж чадахгүй хэмжээнд хүртлээ техник, технологийн хоцрогдолд орсон нь үүднээсээ илт. Уг нь улсын онцгой объект, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн гэдэг орчин нөхцөл нь одоо байгаагаас огт өөр байх ёстой ч технологийн хоцрогдлоос болж иймэрхүү байдалтай байгаа хэмээн тус үйлдвэрийн албан хаагчид ярьж байсан юм. Харин хариуд нь Х.Баттулга сайд “Эрдэм шинжилгээний судалгаа шинжилгээ явагдаж, онцгой үйлдвэрлэл явуулдаг Биокомбинат цайны газрын гал тогоо шиг байгаад харамсч байна” гэв. Цааш явж эм бэлдмэлийн үйлдвэрлэл явуулдаг тусгай лаборатори болон өрөөнүүдтэй танилцаж, сонирхсон юм.

Эдийн засгийг тэтгэх хөшүүрэг

Монгол Улс жилд 10 хүрэхгүй мянган тонн мах экспортод гаргаж байгаагийн 90 хувийг Оросын зах зээлд нийлүүлж байна. Өнгөрсөн зууны 60, 70-аад оны үед Монгол Улс 20 сая орчим толгой малтай байх үед жилд 40 мянгаас доошгүй тонн мах экспортод гаргаж байсан гэдэг. Харин өнөөдөр Монгол Улс 50 сая толгой малтай атлаа жилд 10 хүрэхгүй мянган тонн мах экспортолно гэдэг хангалтгүй үзүүлэлт юм.

Экспорт хумигдаж буйн шалтгаан, мак экспортлогчдод учирч гол хүндрэл нь мөнөөх мал сүргийн халдварт өвчлөл. Монголоос мах импортлогч ОХУ нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх сонирхолтой ч үүнд саад болж буй хамгийн гол зүйл нь мал эмнэлгийн асуудал гэдгийг онцолдог. Уг нь Монгол Улсын Засгийн газар “Монгол мал” хөтөлбөрийг 2011 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэ хүрээндээ дархлаажуулалтын бодлогыг 10 жилээр төлөвлөсөн аж. Ингэхдээ дээрх хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх Щвейцарийн хөгжлийн агентлагийн зөвлөснөөр бруцеллёзоос сэргийлэх вакциныг хэрэглэх арга болон вакцины шингэлэгчийг уламжлалт хэрэглэж ирснээс нь өөрчилжээ. Өмнө нь уламжлалт аргаар арьсан дор тарьдаг байсан бол өнгөрсөн жилээс эхлээд нүдэнд дусаах хэлбэрээр хийх болсон байна. Энэ нь байран маллагаатай нөхцөлд тохиромжтой арга байж болох ч бэлчээрийн мал аж ахуйд хэр оновчтойг хэлж мэдэх хүн алга.

Түүнчлэн тухайн вакцины шингэлэгч уусмалыг өөрчилж “Индиго кармен” хэмээх будагч бодистой шингэлэгч хэрэглэсэн байна. Шинэ санаа, шинэ зүйл нэвтрүүлж хэрэглэж болох хэдий ч, лабораторийн болон үйлдвэрлэлийн өргөн туршилт хийхгүйгээр Монгол малыг “туршилт”-д шууд оруулсан нь даанч харамсалтай. Энэ мэтчилэн Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрүүд төдийлөн үр дүнгээ өгөхгүй байгаа нь харамсалтай.

Биокомбинатын хувьд өнөөдөр ашиглаж байгаа техник, технологийнхоо дагуу биобэлдмэлээ үйлдвэрлэхээс өөр боломж байхгүй. Тус үйлдвэрийн хувьд технологийн шинэчлэлийг хамгийн сүүлд 1973 онд хийснээс хойш огт салхи оруулаагүй. Бодлого тодорхойлогчид асуудлыг нэгдсэн цогц байдлаар харж чаддаггүй, асуудлыг мэргэжлийн үүднээс шинжлэх ухааны үндэслэлгүй зохион байгуулахгүйгээр аливааг төлөвлөдгийг өнгөрсөн өвлийн дархлаажуулалтын үр дагавар харуулсан.

Өнөөдөр Биокомбинат 70-аад нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаагаас ердөө 4.1 хувь дэвшилтэт технологид нийцсэн бүтээгдэхүүн байгаа бол 57.3 хувь нь хоцрогдсон, 10 гаруй хувь нь нэн хоцрогдсон технологитой бүтээгдэхүүн байгаа аж. Улсдаа ганц биологийн үйлдвэрийг хөгжлийн шинэ шатанд гаргахын тулд дотоод, гадаад инженерийн шугам сүлжээг иж бүрэн шинэчлэхэд төсөв хуваарилах, туршилтын жижиг амьтны цехийг Улсын туршилтын амьтны үндэсний төв болгон хөгжүүлэх, гуравдугаарт бүтээгдэхүүний технологийн шинэчлэл хийх шаардлагатай гэдгийг Биокомбинатын удирдлага бодлого тодорхойлогчдод танилцуулж дэмжлэг хүслээ. Энэ талаар цаашид анхаарч, дэмжиж ажиллахаа ҮХАА-н сайд Х.Баттулга, дэд сайд Ц.Туваан, Төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Золжаргал нар илэрхийлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, шинжлэх ухаан, биотехнологийн нарийн үйлдвэрлэл болох Биокомбинатад шинэчлэл хийх цаг нэгэнт болсон гэдэгтэй холбогдох хүмүүс санал нэгдлээ.

ҮХАА-н сайд Х.Баттулга: Анхаарлын гадна үлдсэн энэ салбарыг хөгжүүлэх ёстой

-Улсын онцгой объект цайны газрын гал тогоо шиг байх ёсгүй. Энэхүү салбар үе, үеийн Засгийн газрын анхаарлын гадна орхигдож ирсэн. Харин бид үүнийг шинэчлэх ёстой. Малаа эрүүлжүүлж байж бид мах, арьс ширээ экспортод гаргаж, мөнгө болгох учиртай. Хэрэв бид малаа эрүүлжүүлж чадахгүй юм бол тоо толгой нь хэдэн саяд ч хүрсэн ямар ч ашиггүй. Тиймээс л бид мал сүргээ эрүүлжүүлж, бүтээгдэхүүнээ экспортод гаргана.

Биокомбинат улсын үйлдвэрийн газрын захирал Б.Баттогтох: Нано технологи нэвтрүүлэх шаардлагатай

-Манай үйлдвэр Монгол Улсын Төрийн өмчийн хороонд харъяалагддаг. Халдварт өвчний үүсгэгчдийг ашиглан биобэлдмэл үйлдвэрлэдэг учраас улсын онцгой байгууламжид тооцогдож, Монгол Улсын Засгийн газрын 1994.09.23-ны өдрийн 165 дугаар тогтоолоор үйлдвэрийн эзэмшил 20 га газрыг хорио цээрийн бүсийн статустай болгосон. Бид мал, амьтанд тохиолддог гоц халдварт, халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх вакцин, оношлогооны бэлдмэл, эсрэг ийлдэс зэрэг 70 орчим нэр төрлийн бэлдмэлийг ҮХААЯ-ны захиалгын дагуу үйлдвэрлэж, аймгийн мал эмнэлгийн байгууллагуудад хүргэдэг. Улмаар дотоодын хэрэгцээний 90 гаруй хувийг хангадаг үндэсний цорын ганц биологийн үйлдвэр юм.ҮХААЯ Биокомбинат ТӨААТҮГ-аас жил бүр малын халдварт боом зэрэг 28 нэрийн вакциныг, таван нэрийн хэт дархлаат ийлдэсийг эмчилгээний зориулалтаар, 26 нэрийн био бүтээгдэхүүнийг оношлох зориулалтаар тус тус худалдан авдаг. Мэдээж манай үйлдвэрийн хувьд тулгамдсан асуудал бий. Эдгээрээс нэн түрүүнд технологийн шинэчлэлийг хийж, ноу хау нэвтрүүлэх шаардлагатай байгаа юм.

Ерөнхий технологич Б.Дуламсүрэн: Шүлхийн вакциныг дотооддоо үйлдвэрлэх боломжтой

-2012 оны байдлаар 260 ажиллагсадтай, нийт ажиллагсдын 30 гаруй хувь нь малын эмч, биологич, микробиологич, биотехнологич, биохимич, инженер зэрэг дээд боловсролтой мэргэжилтнүүд байна. Бид хэдийгээр төлөвлөгөөний дагуу ажиллаж, дотоодын хэрэгцээгээ 90 хувь хангаж байгаа ч дутагдалтай зүйлс бий. Тухайлбал, шүлхийн вакциныг ОХУ-аас импортлож байгаа. Үүнийг дотооддоо үйлдвэрлэх бүрэн боломж бий.

Х.Өнөржаргал