2005 онд “Эрүүл амьдарч урт наслахын бяцхан зөвлөмж” гэсэн анхны номондоо бичсэнээс хойш энэ үг, өгүүлбэртэй миний хувь заяа холбогдож бодож, санаж явах сэдвийн нэг болсон юм. Хүн байгалийн шалгуурыг давж эрүүл аж төрөх хуулийг тэрслэхгүй юм бол зуун жилээр, бүр түүнээс ч илүү амьдарч, урт наслаж болно. Үүнийг л урт наслах гэх ба үүний эсрэг болвол богино, эсвэл зуурдаар наслах гэнэ.

Хөгшрөлт гэж юу вэ?

Амьдралын дундах олон хүчин зүйлээс шалтгаалан бие сэтгэлийн түвшинд, хөгшрөлтийн процесс “явц” харьцангуй түргэсэхийг эрт хөгшрөх буюу хөгшрөлт түргэсэх гэдэг. Дархлаа сулран, өвчин хууч болон сэтгэл шаналал, ачаалал ихсэх үе илт мэдрэгдэнэ.Анагаах ухаанд хөгшрөл гэдгийг бүхэл цогц, эд эс солилцооны түвшинд адил хэмжээгээр явагдах биологийн зайлшгүй өөрчлөлт гэж үздэг. Эсийн солилцоо аажмаар хувиралтанд орж зарим амин эсийн солилцоо удааширч, эд эс эвдэгдэх, эсийн хоорондох шаар арвидах, биеийн дархлааны систем доошилсноос болж арьсан дээр үрчлээ атираа гарах, булчин мах сулрах ба авчих, судасны уян хатан чанар алдагдах, хөгшрөлтийн бор толбо илрэх зэрэг ерөнхийлсөн чанартай үзэгдлүүд гэж тайлбарладаг. Хүний амь нас тодорхой цаг хугацаанд оршино.Төрж өсөх нь эхлэл боловч өтлөж үхэх нь эцсийн цэг болно. Хөгшрөлийг байгалийн жам ёсны хөгшрөлт, эрт хөгшрөлт хэмээн хуваадаг.
- Байгалийн жам ёсны хөгшрөлт гэдэг нь амьд бодисын өсөлт дуусаж аажим алгуураар эхлэн явагдах биологийн чанартай хөгшрөл юм. Эрдэмтдийн судалгаагаар 25 нас хүрч өсөлт зогссоноос хойш хүний бие махбодын 70 гаруй үйл ажиллагааны системд жил бүр 0.8 %-ийн хурдцаар хөгшрөл явагддаг гэж үзжээ. Энэ нь биологийн чанартай буюу амьд бодисын зайлшгүй явагдах хөгшрөл юм. Ямар нэгэн өвчин хуучгүйгээр жам ёсоороо өтлөж 90-130 жил амьдарч үхэхийг жам ёсны үхэл гэнэ. Өндөр насыг зоогловол үхэл гэдгээс үл айхаас гадна үр хүүхдээ ч танихгүй болж зөнөдөг. Энэ үед л амгалан үхэл ирэх юм. Харин хүн бүр энэ амгалан үхэлд хүрч чаддаггүй нь олон бий.
- Эрт хөгшрөх гэдэг нь өвчин эмгэг, осол эндэл, амьдрал, нийгмийн олон зүйлийн шалтгаан нөхцлөөс болж хүн эрт өтөлж хөгширдөг. Үүнийг эрчимт хөгшрөл буюу эрт хөгшрөл гэж нэрлэмээр байна. Судалгаанаас үзэхэд нийгэм дээр хүн төрөлхтөн эрт хөгшрөлтөд өртөх нь ихэнх хувийг эзэлдэг байна. Өөрөөр хэлбэл хүн байгалийн жам ёсны хөгшрөлөөс түрүүлж амьдрал нийгмийн шалтгаант эрт хөгшрөлтөд автагддаг ажээ.
Хүн төрөлхтний ихэнх нь ямар нэгэн шалтгаан нөхцлийн улмаас зуурдаар насалсаар байгаа. Үүний гол шалтгаан нь эрүүл аж төрөх дадал зуршил, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, мэдлэг мэдээллийн хомсдолтой ихээхэн холбоотой. Хүмүүсийн эрүүл амьдрах урт наслалтын тухай үзэл бодол төлөвшиж хөгжөөгүй. Мөн нийгмийн хөгжил удаан, амьдралын дараас зэрэг ямар нэг шалтгаанаас болж хар залуугаараа ямар нэгэн өвчин архагт нэрвэгдсэнтэй холбоотой юм. 100 наслах хүн 70 нас хүртэл эм тангаас хол өвчингүй чийрэг явж сүүлийн 30 жилд нь эм тан буюу эмчийн тусламжтай амьдарч чаддаг. Иймээс эрт өвчлөх нь хүний урт наслах, эрүүл амьдрахыг сааруулсан хүчин зүйл болохоор өвчнийг эрт үед нь нам дарах хэрэгтэй. Хүн бүр эрүүл мэндийн тухай мэдлэгийг сайн эзэмшиж чадвал эдгээр өвчнийг газар авахыг ихээр багасгаж урьдчилан сэргийлж, заавал өвчлөх албатай биш өвчингүй ч явж болно. Америкийн нэг судалгаанд эрүүл амьдрах мэдлэгийг сайн эзэмшвэл цусны даралт өвчнийг 55%-иар, тархины цус харвалтыг 75% -иар багасгаж чадна гэсэн байна. Иймээс “Мэдлэг бол эрүүл мэнд” гэдэг нь оносон үг юм. Аливаа амьд бодис бүхэнд өөр өөрийн өсөн бойжих, өөрчлөн шинэчлэгдэх, агшран өтлөх зэрэг амь насны үндсэн жам байдаг. Хүнс тэжээл, чийрэгжүүлэх хөдөлгөөн, цаг агаар, орчин нөхцөл, унтаж амрах, ядаргаа ба арга билгийн тэнцвэр алдагдах эдгээрийн аль нэгэн талд доголдол хомсдолтой болсноор хүний бие махбод хямарч эрүүл амьдрах тэнцвэр алдагдан нийгэмд өргөнөөр тархаж буй олон өвчний эх үүсвэр болдог. Ийм учраас хүмүүс амьдрах цаг хугацаандаа байгаль, нийгмээс нөлөөлөх аливаа хүчин зүйлийг танин мэдэх, биед эерэг сөрөг үзүүлэлтийг ялган салгаж амьдрах нь өвчлөл хөгшрөлөөс өөрийгөө хамгаалах урьдал болно.
Өвчин гэж юу вэ?
Мэдээж бие махбодын аль нэгэн хэсэгт, өөрөөр хэлвэл эс эд, эрхтний хаа нэг хэсэгт өөрчлөлт гарсан, бие сэтгэлийн хэвийн байдалд их бага хэмжээгээр нөлөөлсөн эсвэл далд шинжтэй өвчин үүсгэвэр бий болсныг өвчин гэнэ. Түүнд заавал өвчин үүсгэгч шалтгаан байж, цаг нөхцөл бүрэлдэж өвчин гэдэг процесс “явц”-ыг буй болгодог. Өрнийн анагаах ухааны ёсоор өвчин үүсгэгч \микроб, бактер, вирус, мушгираа биет, мөөгөнцөр, шимэгч нян\ болон биеийн дархлал суларснаас болсон аль олон клиник шинж илрэлийг өвчин гэсэн байдаг бол дорнын анагаах ухаан болон Монгол, Төвд анагаах ухааны ёсонд биеийг амьдруулагч хий, шар, бадган гэх гурван махбод хямарч долоон тамир \тунгалаг, цус, мах, өөх, яс ,чөмөг, дусал\, гурван хир \баас, шээс, хөлс\-д нөлөөлөн гэмтээх үзэгдэл явцыг өвчин гэж үздэг. Ерийн ойлголтоор хүний бие сэтгэлд ямар нэгэн зовиур шаналал үүссэн, үүсэх урьдчилсан совин илэрснийг хүмүүс бие өвдлөө хэмээн ойлгож эмнэлэг эмчид ханддаг.
Хүн яагаад өвддөг вэ?
Мэдээж дээрх өвчлүүлэх хүчнээс болж биеийн хаа нэг хэсгийн эд эсэд өөрчлөлт орж өвчин шаналал үүсгэдэг. Хүн гэдэг эх байгалийн бүрэлдэхүүн учраас оршин амьдрах байгальтайгаа холбогдож зохицож эс чадсан, эрүүл амьдрах ёсыг тэрслэн амьдарсан, мөн бодол сэтгэлийн ариун, зоригт зан чанарыг бүрдүүлээгүйгээс болж үр дүнд нь өвчин, эсвэл өөр ямар нэгэн барцадаар торгуулдаг юм.
Өвчин хаанаас ирдэг вэ?
Өвчин үүсгэх шалтгаан маш олон байдаг нь ойлгомжтой. Бидний эрүүл саруул бие махбод хэзээд өвчлүүлэхийн угтаал буюу талбар болж байдаг тул өвчлөлөөс сэргийлэх, чийрэг бие махбод, эрүүл амьдрах зуршил бий болгох нь нэн чухал болно. Товчхондоо бид хүрээлэн байгаа орчин, түүнийг түшиглэн амьдрах микроб болон бидний өөрсдөөс шалтгаалах бие хэл сэтгэлийн үйл бүхэнд өвчин үүсгэж болзошгүй “далд” буюу “холын” шалтгааныг агуулж байдаг. Цаг нь болж нөхцөл нь бүрэлдвэл өвчин болж хувирдаг . Дорнын гүн ухаанд хамаг зүйлийг “үйлийн үр”-тэй холбон үздэгтэй нэгэн адилаар бие, хэл, сэтгэлийн үйлийн илүүдэл, дутагдал, буруудал гурваас хамаг юмсын шалтгаан эх үүсвэр болдгийг мэдвэл сэрэмжлэх болно.

Урт наслах арга зам нийгэмлэгийн тэргүүн, Анагаах ухааны доктор, хүний их эмч Б.Намтай www.e-doctor.mn