Арванхоёрдугаар сарын 21-нд дэлхий сүйрнэ гэсэн цуурхал талын монголчуудыг тойрсонгүй. Зарим нь бүр дүрдээ итгэж, энд тэнд лекц уншиж, амьтны элэг доог болсон дуулиан одоо ч намжаагүй байна. Цуурхал тарааж, олны амгалан тайван байдлыг алдагдуулсан хүмүүсийг урд хөршийнхөн бөөн бөөнөөр нь баривчилж байхад манайхан дөвчигнөхийг нь зүгээр л хараад сууж байлаа. Лаа шүдэнз ховрын бараа болж, “Монлаа” компанийн борлуулалт түүхэнд байгаагүй ихээр нэмэгдэв. “Гэрт байвал амьд үлдэнэ” гээд хэн нь ч хэлчихсэн юм, эсгий гэрийн үнэ огцом хадав.

Өнөөх дуулиант 21-ний өдөр дөхөнгүүт нийслэлчүүд бөөн бөөнөөрөө хотоос гарцгааж, хотын төвийн зам дандаа ийм байгаасай гэмээр хөл хөдөлгөөн багатай болсон. Зарим албан газар ажиллаагүй, цэцэрлэгүүдэд ганц хоёрхон хүүхэд ирсэн, хотын ойролцоох амралтын газрууд хүнээр дүүрч, хөхөө өвлөөр шинэхэн цагаан гэрүүд хаа сайгүй боссон гэхчлэн инээдтэй, өрөвдөлтэй, элэг хөшмөөр дүр зураг энэ оны нэгэн содон өнгө байлаа. Гэхдээ энэ бол инээгээд өнгөрөх асуудал биш, нийтээрээ шинжлэх ухааны мэдлэг хомс, харанхуй бүдүүлэг байгаагийн илрэл юм. 100 жилийн өмнө бол магадгүй ийн бужигнахад гайхах хэрэггүй байсан байж болох юм.

Шинжлэх ухаан хөгжсөн соёлт ертөнцөд амьдарч байж ам дамжсан цуурхалд итгэн, хөгөө чирснийг эмгэнэл гэхээс өөр юу гэлтэй. Дэлхий сөнөөгүй бид амьд, ертөнцийн нар жаргадаг цагтаа жаргаж, манддагаараа мандсаар байна. Нар сар, сансар хорвоогийн зүй тогтлыг ард иргэддээ ойлгуулж, танин мэдүүлдэг, сурталчилдаг, дунд сургуульд энэ талын хичээлийг заасан шиг заадаг байсан бол ингэж шуураа ч уу, үгүй ч үү. Арванхоёрдугаар сарын 21 монголчуудад том сургамж болж хоцорлоо.

Дуулиан

Лууг тэнгэрийн амьтан хэмээн монголчууд бид амьдчилдаг. Хаан, ихэс дээдсийг тэнгэр заяат гэж өргөмжлөх нь ч бий. Халаагаа өгч буй өвгөн жилийн бэлгэдэл нь луу байлаа. Ихэс дээдэст ивээлтэй жил гарлаа хэмээн зурхайчид айлдаж байсансан. Харин болж өнгөрсөн үйл явдлыг харвал ихэст ээлтэй бус халтай жил болов. Өөрийгөө Монгол Улсын хааны зэрэгт өргөмжилж явсан Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг тойрсон үйл явдлуудыг харвал шүү дээ.

Монгол Улсын нэн шинэ түүхэнд улсын нэгдүгээр хүн,тэр тусмаа төрийн бүх өндөр албан тушаал хашиж асан нэгнийг эрүүгийн хэрэгт татаж, шоронд суулгаж байсан нь үгүй. Тойрон хүрээлэгчид хийгээд намынхан нь түүнийг энхийн цагаан тагтаа, эх оронч байсан хэмээн өмнөөс нь өлсгөлөн хүртэл зарласан ч нийгмийг боомилогч авлигыг цэцэглүүлсэн буруутан гэдгээр нь олон нийт хүлээн авч, шүүхийн шийдвэрт талархах хүний тоо өдөр ирэх бүр нэмэгдэж байгаа нь анзаарагдав. Ганц Н.Энхбаяр ч бус аймгийн Засаг дарга нар гэж орон нутагтаа хаан гэгдэх нь холгүй, хэн ч халдаж зүрхэлдэггүй байсан олон хүн энэ жил “аавын” хаалга татав. Хуулийн улаан шугамыг давж гишгэсэн хэн ч төрийн хууль цаазны цээрлэл хүлээдэг гэдгийг энэ бүхэн харууллаа.

Наймхан настай хүүг барьцаалж, ар гэрийнхнээс нь 100 сая төгрөг нэхсэн жигшүүрт хэрэг олныг хирдхийлгэв. Хүн барьцаалж, олон сая доллар нэхдэг хэргийн талаар бид Холливудын киноноос харж, Сомалийн далайн дээрэмчид, Талибын алан хядагчдын талаарх мэдээнээс уншсан. Тэгвэл нэг өглөө босоход л тэр бүхэн дэлхийн хамгийн тайван орнуудын нэг гэгдэх улсад маань гарсныг сонслоо. Дэлхий даяарчлагдахын хэрээр монголчууд бидний дуулж сонсоогүй шинэ төрлийн гэмт хэрэг, үйлдэл гарах болсон. Хилээ хааж, интернэтээ таслахгүй л юм бол шинэ төрлийн гэмт хэрэг цаашид ч гарахгүй гэх газаргүй. Харин энэ бүхэнд манай хуулийн орчин хэр бэлэн байгаа бол?

Нийтийн тээвэр

Ачааллаа даахгүйд хүрсэн автозам Улаанбаатарчуудын шүдний өвчин болж байсан бол Хотын захиргаа өнгөрсөн наймдугаар сараас эхлэн зүүн дөрвөн замын уулзвараас Саппорогийн тойрог хүртэлх авто замын нэгдүгээр эгнээг нийтийн тээврийн том оврын автобусны мэдэлд өгсөн. Иргэдийн машин нэг өдөр гараашид өнждөг болсон нь бага зэрэг бүдүүлэг алхам ч автобус таксинаас хурдан болж, нийслэлийн 1.3 сая иргэний 60 хувь мөнгө, цаг хоёроо хэмнэж, байнга алдагдалтай ажилладаг хэмээн гомдоллодог нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн орлого нэмэгдсэнээр иргэд энэ арга хэмжээнд ам сайтай байгаа.

Түүнчлэн орон нутгийн зорчигч, шуудан тээвэрлэлтийн үйлчилгээнд дэвшил гарч, авто техникийн бэлэн байдал, тээвэрлэлтийн нөхцөл, стандарт, автотээврийн хяналт шалгалтын нэгдсэн тогтолцоо бий болж, таксинуудад баталгаат тоолуур суурилуулсан гээд сайшаах шалтгаан нэлээд байна. Төмөр замын салбарт төрөөс баримтлах үндсэн чиглэл батлагдсан ч үр дүн хараахан гараагүй байгаа. Ямар ч байсан зорчигч ч, ачаа тээвэрлэлт ч байнга өсөн нэмэгдсээр байна.

МИАТ компани шинэ онгоц нэг бишийг авах болсон нь Монголыг гадаадтай ойртуулах, дэлхийг Монгол руу хөтлөх томоохон урсгал бий болох найдвар төрүүлэв.

Дэд бүтэц

Зах зээлд шилжсэнээс хойш Монголд хамгийн хурдацтай хөгжсөн салбарын нэг нь барилга. Шил толь болсон өндөр барилгуудад Зөвлөлт маягийн хуаранжсан хороолол, нэг загварын дөрвөлжин байшингууд зайгаа тавьж өгсөөр байгаа. Хөдөө тийш тавих замаа Мянганы гэж нэрлэснийхээ төлөө Мянгуужингийн хэмээн хочлуулж асан цаг ард хоцров. Зах зээлийнхээ жамаар хөгжиж байсан дэд бүтцийн энэ хоёр том салбар нэг л өдөр хаалгаа барихдаа туллаа. Барилгын салбарт алдаа эндэгдэл, стандарт бус арга барилхэтийджээ. Түүнээсээ болж барилгынхан нам зогсож үйлдвэрлэгчид, хэрэглэгчийн аль алинд ойлгомжгүй байдал үүсэв.

Дөчин мянган айлын орон сууц барьсан барилгачид энэ туршлага дээрээ тулгуурлан “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт хамрагдан хэдэн тэрбумаар нь зээл авсан байсан. Гэтэл шинэ Засгийн газар өмнөхийнхөө ажлыг үгүйсгэсэн нь орон сууцтай болохоор зээл авсан иргэд, барилгын компаниудыг модоо барихад хүргэв. Түүнчлэн их нүүдлийн ачааг хамгийн түрүүнд цахилгаан, дулааныхан даахгүй болсноо дуулгаж, хязгаарлалт хийж эхэллээ. Өвөл яагаа ч үгүй байна. Идэр есийн хүйтэн, хаврын хавсарга биднийг хүлээж байна. Нийслэлээ хөлдөөчихгүй шиг хавартай золгож чадвал энэ салбарт дорвитой ажил хийхгүй бол горьгүй нь. Сүүлийн 10 шахам жил ярьсан дулааны V цахилгаан станцын асуудал нэг тийш болно гэх найдвар хоосон хэвээрээ. Эрчим хүчний энэ эх үүсвэр хөгжилд түлхэц, гачигдалд зөөлөвч болох учиртайсан. Гэтэл цаасан дээрээ л бууриа сольсоор байна.

Спорт

Улиран одож буй 2012 он Монголын спортынхонд ээлээ хайрласан жил байлаа. Дөрвөн жилд нэг удаа болдог зуны олимпийн наадамд монголчууд 29 тамирчнаа сойж, хоёр мөнгө, гурван хүрэл, нийт таван медаль хүртсэн нь түүхэнд байхгүй өндөр амжилт болсон юм. Өмнө нь бид 1968, 1980, 2008 оны олимпоос дөрвөн медаль авсан нь өмнөх дээд амжилт байлаа. Үүнээс гадна хэд хэдэн тамирчин медалийн оосроос атгаад алдсан гэдгийг бодолцвол Монголын спорт тун өндөр түвшинд гарчээ. Хэдийгээр таван медальтай ирсэн ч алт авч чадаагүй гэсэн шүүмжлэх аяс ажиглагдаж байсан нь бас л дэвшил гэлтэй. Дөрвөн жилийн өмнө анхны алтан медалийг гуйж биш, гуядан авч, монгол түмнээ баярлуулсан Найдангийн хүү Түвшинбаяр Лондоны татамид ч урамтай сайхан барилдаж, олимпийн хос медальтай анхны монгол тамирчин болсон нь бахархалтай.

Хэрвээ гэмтээгүй бол хос алтын эзэн болох байсан хэмээн бид харамсаж суусан. Түүнчлэн чөлөөтийнхөн 32 жил тасраад байсан медалийн буухиагаа үргэлжлүүлсэн бол У.Мөнх-Эрдэнэ олон жилийн хөдөлмөрийн үр шимээ амссан, Н.Төгсцогт хамгийн залуудаа медаль авсан Х.Цагаанбаатарын амжилттай зэрэгцсэн, С.Ням-Очир медалийн салхийг хагалсан гээд медаль бүхэн өөрийн онцлог, үр дүнтэй байлаа. Олимпийн дараа төр, засаг солигдож, шинээр бүрдсэн парламент Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамыг байгуулсан нь мөн л оны онцлох үйл явдлын тоонд орно. Спорт үеийн үед аль нэг салбарын бөөрөнд хавчуулагдаж, дагавар хүүхэд мэт явсан бол ийнхүү тусдаа яамтай боллоо. Спортын яам байгуулагдсанаар тамирчдын амжилт дээшлэх эсэхийг цаг хугацаа харуулах нь гарцаагүй.

Ардын хувьсгалын 91 жилийн ойн баяр наадам олон жил ам дамжин яригдах болов уу. Эх орны өнцөг булан бүрээс цугласан 512 хүчтэний дундаас Увс нутгийн хүү, аймгийн арслан Пүрэвийн Бүрэнтөгс ес даван түрүүлсэн нь үүний үндэс юм. Сүүлийн үед аймгийн цолтнууд томчуудыг хазайлгаж, заал танхимын барилдаанд түрүүлэх явдал энгийн үзэгдэл болсон. Гэхдээ улсын наадам цаанаа л өөр хэмээн бөхчүүд ярьдаг нь үнэний ортой юм. Харин Бүрэнтөгс хүү хэзээний том цолтон шиг тайван, сандралгүй барилдаж, шийдсэн мэхээрээ учраа бүрээ орхисоор 23-хан насандаа улсын арслан цол хүртсэн билээ. Түүнчлэн энэ онд Б.Гүндаваа шатрын дээд цол болох их мастер болж, энэ үзүүлэлтэд хүрсэн Монголын зургаа дахь шатарчин болов. Мөн дэлхийн ноён оргил Эверестэд нэг жилийн дотор Монголын дөрвөн уулчин гарсан нь яах аргагүй онцлог үйл явдал байлаа. Өмнө нь Г.Өсөхбаяр, Б.Гангаамаа нар дэлхийн зулайд хөл тавиад байсан бол энэ жил С.Бат-Эрдэнэ, Л.Баярсайхан, Б.Цэвээндаш, Ц.Цогзолмаа нар тэдний амжилтыг үргэлжлүүллээ.