гаруйн хугацаа өнгөрлөө. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ 17 хувьтай тэнцэх хэмжээний их мөнгийг ямар төслүүдэд зарцуулан, хэрхэн ашиг олж, хэзээ эргүүлэн төлөх вэ гэдгээ тодорхой болгоогүй хэрнээ яаран зээлсэн нь маш буруу алхам болсон гэх хүмүүс бий.

Үнэхээр энэ мөнгийг зөвхөн томоохон бүтээн байгуулалтын төслүүдэд зарцуулна гэж тойм төдий зүйл яриад байгаа нь хангалтгүй хэрэг. Тухайлбал УИХ-ын гишүүн Р.Амаржаргал “Бонд гаргая гээд яриад байсан хэрнээ гэрийн даалгавраа хийгээгүй байна” гэсэн. Уг зээлийн хүүд нь нэг өдөрт 275 сая төгрөг төлдөг бөгөөд одоогийн байдлаар манай улс есөн тэрбум орчим төгрөгийн өртэй болчихоод байна. Харин Засгийн газар 1.5 тэрбумыг босгосон “эрлийн баг”-ийн гишүүд “Хөрөнгө оруулах төслүүд төмөр зам, авто замаас эхлээд бэлэн байгаа” хэмээн өөрсдийн хийсэн ажлаа зөвтгөж байгаа.

Цагаа олсон ч бай, үгүй ч бай нэгэнт л манай улсын дансанд энэ мөнгө ороод ирчихсэн, өрийн тоолуур гүйгээд эхэлсэн учраас одоо буцах зам байхгүй. Энэ хөрөнгөө хурдан хугацаанд эдийн засгийн үр өгөөжтэй төслүүдэд зарцуулах нь хамгийн чухал болоод байна.

1.5 ТЭРБУМ АМ.ДОЛЛАРЫГ ЯМАР ТӨСЛҮҮДЭД ЗАРЦУУЛАХ НЬ ЧУХАЛ ВЭ

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг өнгөрсөн баасан гарагт УИХ-ын чуулганд мэдээлэл хийх үеэрээ “Чингис” бондыг нийтийн эрх ашигт хамгийн их үр өгөөжтэй байх томоохон бүтээн байгуулалтуудын хөрөнгө оруулалтад зарцуулахаар төлөвлөж байгаа” гэдгээ хэлсэн.

Хамгийн их үр өгөөжтэй томоохон бүтээн байгуулалт гэвэл мэдээж хэрэг дэд бүтцийн төслүүд. Одоогийн байдлаар Зам тээврийн яамнаас 1800 километр шинэ төмөр зам барих, аймгийн төвүүдийг хатуу хучилттай замаар холбох зэрэг ажлыг нэн тэргүүнд эхлүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байгаа гэнэ.

Шинэ төмөр замын урьдчилсан ТЭЗҮ хийгдчихсэн, 1800 орчим километр зам барихад таван тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хэрэгтэй аж. Харин авто зам барихад нийт 1.6 их наяд төгрөг шаардлагатай бөгөөд эхний ээлжинд зургаан аймгийн төвийг нийслэлтэй холбох ажлыг хийхээр төлөвлөж байна. Салбарын сайд А.Гансүх “Шинэ төмөр зам барих ажлыг энэ оны дөрөвдүгээр сараас эхлэх бөгөөд гурваас дөрвөн жилийн хугацаанд барьж дуусгана” гэж байгаа.

Хэзээ ч орхигдуулж болохгүй, түүнгүйгээр хөгжих, урагшлах боломжгүй зүйл бол дэд бүтэц, авто зам болон төмөр зам. Бүх аймгийг нийслэлтэй хатуу хучилттай авто замаар холбосноор тээвэрлэлтийн зардал багасч бараа бүтээгдэхүүний өртөг буурна. Цаашлаад пүүс компаниудын орлого нэмэгдэн татварын орлого өсч манай орны эдийн засаг сайжирна. Мөн манай улс цаашид уул уурхайн бүтээгдэхүүндээ түшиглэн хөгжих нь тодорхой. Тиймээс энэ их нөөцөө эдийн засгийн эргэлтэд оруулж олон улсын зах зээлд хүргэхийн тулд төмөр зам гарцаагүй шаардлагатай.

Шинэ төмөр замын төслийг хэрэгжүүлснээр зөвхөн уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортоос гадна Транс сибирийн төмөр замын гол шугамтай нэгдэх боломжтой болж далайд гарцтай болно. Ийм учраас 1.5 тэрбум төгрөгийн ихэнх хэсгийг энэ төслүүдэд зарцуулна гэдэг саналыг олон хүн дэмжиж байгаа. Тэгээд ч одоогийн байдлаар ганцхан Шинэ төмөр замын төслийн ТЭЗҮ гарчихсан байна.
Харин хөрөнгө оруулах бусад төслийн тухайд олон санал гарч буй.

Засгийн газрын нефть боловсруулах үйлдвэр барих, “Эрдэнэс Тавантолгой” болон “Багануур” ХК-д шаардлагатай хөрөнгө оруулалт хийх, цементийн үйлдвэр, төмөрлөгийн үйлдвэрийн цогцолбор барих, “Сайншанд” аж үйлдвэрийн парк байгуулах зэрэг төслүүдийг нэрлэж байгаа. Тэгвэл зарим эдийн засагч, улстөрч, бизнес эрхлэгчид өөр салбарт хөрөнгө оруулах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байна.

Тухайлбал саяхан Монголын худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим “Чингис” бондын мөнгийг хэрхэн зарцуулах талаар бизнес эрхлэгчдийн саналыг нэгтгэжээ. Бизнес эрхлэгчид 1.5 тэрбум ам.долларын мөнгийг төмөр зам, авто зам, эрчим хүч, дулаан, цэвэрлэх байгууламж, барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэл, орон сууц, хот тохижилт, боловсруулах үйлдвэрлэл, зэрэг 10 гаруй салбарт зарцуулах нь зүйтэй гэж үзсэн байна.

1.5 тэрбум ам.доллар бол их мөнгө мэт боловч томоохон төслүүдийн хувьд тийм ч их хөрөнгө биш. Хэрвээ олон жижиг төслүүдэд зарцуулаад талаар нэг тараачихвал аманд ч үгүй, хамарт ч үгүй юм болно. Тиймээс хурдан хугацаанд ашгаа өгөх үр өгөөжтэй хэдхэн төсөлд зарцуулах нь зүйтэй гэдэг байр суурьтай олон хүн бий.

Сангийн сайд Ч.Улаан “Эхний ээлжинд санхүүжүүлэх төсөлд эрчим хүчний төслийг оруулах ёстой” гэж байсан. Манай улсын эрчим хүчний үйлдвэрлэл хэрэглээгээ хангаж чадахаа байсан энэ үед цахилгаан станцын төсөлд хөрөнгө оруулах нь чухал. Гэхдээ цахилгаан станцын төсөл дөрвөөс таван жилийн дотор ашгаа өгч эхэлнэ гэвэл худал болно. Тавдугаар цахилгаан станцыг 10 гаруй жилийн хугацаанд дуншиж байж арай гэж газрыг нь тодорхой болголоо. Дэлхийн нийтийн жишгээр бол томоохон хэмжээний цахилгаан станцын таваас зургаан жилийн хугацаанд барьдаг гэж байгаа. Ингээд бодоход хэрвээ цахилгаан станцын төсөлд хөрөнгө оруулсан тохиолдолд ойрын хэдэн жилдээ ашиг хараад нэмэргүй гэсэн үг. Гэтэл зээлийн эхний хэсгийг таван жилийн дараа төлөх ёстой байдаг.

Энэ мэтчилэн манай Засгийн газарт алс хэтээ харж, аль төсөлд хөрөнгө оруулах вэ гэх зэргээр бодож төлөвлөх зүйл олон байна. Эдийн засгийн үр өгөөж нь сайн байлаа гээд ойрын хугацаанд сааль авч чадахааргүй төсөлд хөрөнгө оруулчихвал мөдхөн өрөнд баригдаж ч мэдэх нөхцөл байдалд орчихоод байна.

Иймд хурдан хугацаанд ашгаа өгөх экспортын чиглэлийн төсөлд энэ мөнгөний тодорхой хувийг зарцуулах нь зүйтэй. УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар “Бид 1.5 тэрбум долларыг ам.доллараар л төлнө. Тиймээс маргааш доллар олохуйц үйлдвэрлэл рүү хөрөнгө оруулах ёстой. Ер нь энэ мөнгөний 60 хувийг үйлдвэрлэл рүү, 30 хувийг төмөр зам, цахилгаан станцад зарцуулаад үлдсэн 10 хувийг нь хэрэглээ рүүгээ буюу өнөө маргаашгүй нурж унах гэж байгаа цэцэрлэг сургуулийн барилгад зарцуулах хэрэгтэй” гэж байгаа юм.

Энэ мэтчилэн бондын мөнгийг ямар төсөлд зарцуулах талаар эдийн засагчид өөрсдийн байр сууриа илэрхийлсээр байна. Энэ их хөрөнгийн зарцуулалт, болон төсөл шалгаруулалтыг олон нийтэд нээлттэй зарчмаар явуулах нь хамгийн чухал байгаа. Эргэн төлөгдөхдөө нэгэнт л татвар төлөгчдийн халааснаас гарах учраас зарцуулалтад иргэдийн санал бодлыг тусгах нь ч бас чухал. Үүнтэй холбоотойгоор бондын зарцуулалтын хяналтын зөвлөлийг үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн дэргэд байгуулах саналыг эдийн засагч Д.Жаргалсайхан гаргаж байсан.

Мөн эрдэмтэн, судлаачид, олон нийтийн зөвлөлийг байгуулах тухай яриа ч гарч байлаа. Харин төр засгийнхан аман дээрээ бондын зарцуулалт олон нийтэд нээлттэй байх ёстой гэх боловч ачир дээрээ иргэдийн саналыг ажил болгосон зүйл алга байна. Ямартай ч бид улсынхаа нэрээр дэнчин тавин байж 1.5 тэрбум ам.долларын зээл авчихлаа. Энэ мөнгөө үр ашигтай зарцуулж, өгөөжийг нь хүртэж чадвал дараагийн 3,5 тэрбум ам.долларыг ядах юмгүй босгож чадна. Чадахгүй бол олон улсын зах зээлд дахин мөнгө босгох тухай ярихад хэцүү болохоос гадна улс орны эдийн засаг ч хүнд байдалд орж мэдэх юм.

Н.Санжаасүрэн

1.5 тэрбум ам.долларын дийлэнх хэсгийг төмөр зам, авто замын салбарт зарцуулна
Tweet
Bolod.mn