Буруу талдаа жолоодлоготой автомашиныг нэг өдөр замын хөдөлгөөнд оролцуулахгүй байх, улмаар импортлохыг хориглох

бодлогыг Зам тээврийн яамнаас баримталж байгаагаа мэдэгдээд багагүй хугацаа өнгөрлөө.

Энэ талаар иргэдийн саналыг авна гэж байгаа ч импортлохыг хориглох шийдвэрийг бол зөвшөөрөх зөвшөөрөхгүйгээс нь үл хамааран шууд УИХ-д оруулах бололтой.

Нэгэнт Монгол Улс баруун гарын дүрэмтэй учраас энэ алхмыг хэрэгжүүлэх гэж байгаад буруу зүйл үгүй. Япон машин замын хөдөлгөөнд оролцохгүй болсноор замын түгжрэл буурна, улсаас татаас авч амташсан нийтийн тээвэр ашигтай ажилладаг болно, цаг хугацаа ч хэмнэгдэнэ гээд гарах сайн тал их бий. Гэхдээ асуудал ч зөндөө.

Япон машины чанарыг дэлхий нийт хүлээн зөвшөөрдөг. Япон машинаас татгалзаад солонгос, орос /Америк, Герман, Швед машин Япон машинтай харьцуулахад дэндүү үнэтэй/ автомашин унах нь сүүтэй цай чанасан махнаас татгалзаад өвс идэж, ус ууж байгаатай ялгаагүй.

Манайхан энд нэг зүйлийг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй байна. Монгол бол автомашин үйлдвэрлэдэггүй. Харин Япон автомашины үйлдвэр олонтой, автомашинаар халгиж, цалгиж байгаа улс. Тэд таван жил яваад эвдрэх муу машин үйлдвэрлэвэл нэр хүнд нь навс унаж, борлуулалт хийж чадахгүйд хүрнэ. Гэтэл 10 жил явсан ч ажирдаггүй машин хийгээд байвал бас л борлуулалт хийж чадахгүй. Тэд нэгэнт гадаад улс орнуудыг “Шинэ машин ав” гэж шууд ятгаж чадахгүй. Харин дотооддоо бол чадна. Японд таваас илүү жил явсан автомашин хэрэглэхгүй байх журам байдаг. Энэ нь зүгээр л автомашин үйлдвэрлэгчдийг дэмжиж байгаа хэрэг.

Манайх ямаанд 30 тэрбум, ноос ноолуурын үйлдвэрлэлд 200 тэрбум төгрөг өгсөн, өгөх гэж байгаатай ялгаагүй гээд ойлгочиход болно. Япон харин манайхаас ялгаатай нь бэлэн мөнгө өгч тэнэгтдэггүй юм байна. Япон машин таван жил яваад муудчихдаг юм биш. Энэ бол буруу тайлбар. Утаа хорт хийтэй тэмцэх гэж байгаа бол автомашины үзлэгээ л шударга, чанартай хийгээд, шаардлага хангахгүй машиныг хасч байвал болно. Энэ арга журам одоо ч хэрэгжиж л байгаа шүү дээ.

Баян ядуугийн ялгааг дэвэргэх үү

Энэ шийдвэр гарвал иргэдийн сэтгэл санаанд маш хүчтэй нөлөөлнө. Буруу талдаа жолоотой, муухан ч гэсэн машин унахын жаргал гэж нэг юм байна. Баялгийн хуваарилалт шог байгаа ч гэсэн, олж байгаа хэдэн төгрөгөндөө боломжийн машин олж уначихаад, өвлийн ид хүйтэн, өвчний дэгдэлттэй цагт нялх хүүхдээ хүний царай харалгүй эмнэлэг бараадуулаад явж байгаагаа ямар ч хүн амьдралын нэг үзүүлэлт болгож авч үздэг.

Иргэдэд одоо юу хамгийн их хэрэгтэй байна вэ гэвэл нэгдүгээрт орон сууц, дараа нь автомашин. Мобиком корпораци, Номин их дэлгүүр, Хас банк зэрэг манай урдаа барьдаг аж ахуйн нэгжүүд сугалаа, хонжвор зарлахаараа автомашин, байр л амалж байна. Тэд чинь тусдаа маркетингийн баг ажиллуулдаг учраас нийгэмд юу хамгийн их хэрэгтэй байна вэ гэдгийг мэдэж байгаа. Гэтэл манай төр засаг иргэдээ ядаж орон сууцаар хангаж чадсан бил үү.

Авья гэсэн ч байр байхгүй, байр барья гэсэн ч эрчим хүч нь байхгүй салан задгай байдалтай л явж ирсэн. Тийм байтлаа одоо автомашиныг нь булаах гэж байна. Шуудхан хэлэхэд энэ бол дундаж орлоготой иргэдийн чанартай автомашин унах эрхийг хасч байгаа хэрэг. Хуучин машин Монголд орж ирэхийг татвараар хязгаарлачихсан.

Одоо буруу талдаа жолоодлоготой автомашиныг оруулж ирэхээ больчихвол автомашин эзэмшигчдийн тоо мэдээж буурна. Тэгвэл монгол хүн хэзээ цалингаараа шинэ автомашин, орон сууц худалдаж авдаг болох вэ гэдэг асуултад хариулт өгөх хүн Монголд алга. Харин гадаадад бол байна аа. НҮБ-ын шинжээч Магдалена Сепульведа гэж хүн.

Тэрбээр Монголын эдийн засгийн нөхцөл байдлыг нэгд нэгэнгүй судлаад “Монголын эдийн засаг ойрын хэдэн жилд дэлхийн эдийн засгийн хямрал, Европын өрийн хямрал зэрэг гадны хүчин зүйлсээс нэг их хамааралгүйгээр жилд хоёр оронтой хувиар өссөөр байна. Харамсалтай нь энэ өсөлт жирийн иргэдэд нялзаж чадахгүй” гэж өгүүлжээ.

Монгол хуучин машин агуулдаг сав биш гэдэг нь мэдээж, гэхдээ бизнест амжилт олсон, төрд ажиллаж авлига авсан хэдхэн нөхдийн туйлах газар бас биш ээ. Солонгос хуучин машин, япон хуучин автомашин хоёрын аль нь сайн бэ гэхэд ихэнх нь эргэлзээгүй “японых нь” гэж хариулна.

Нийслэлийн замд явж байгаа автомашины 70 хувь нь буруу талдаа жолоодлоготой байдаг нь өөрөө хариулт. “Баруун гарын дүрэмтэй мөртлөө буруу талдаа жолоодлоготой автомашин чөлөөтэй оруулдаг манайх шиг улс байхгүй” гэж хэлэх албан тушаалтнууд байгаа. Тэдэнд хэлэхэд, ОХУ ч ийм арга хэмжээ авах гээд чадаагүй. БНХАУ-д гэхэд гадаадын иргэн автомашин жолоодож замын хөдөлгөөнд оролцохыг хориглодог. Улс улсын онцлог, нөхцөл өөр гэдгийн жишээ энэ.

Эмэгтэйчүүдийг жолоо барихыг хориглох уу

Замын цагдаагийн газраас дээрх шийдвэрийг дэмжиж, замын хөдөлгөөний хэрэг зөрчлийн 51 хувь нь буруу талдаа жолоодлоготой автомашинаас болж гардаг гэсэн баримт гаргаж байгаа. Энэ асуудал дээр нэг юм хэлэхэд, япон машины бас нэг давуу тал нь автомат хурдны хайрцагтаа байдаг юм.

Манай улс хүйсийн тэгш эрх гэж их ярьдаг. Жендерийн тэгш байдлыг хангах ажил төр засгийн төвшинд энэ жил л дорвитой ахиц гаргаж, 10 эмэгтэй парламентчтай болоод байгаа. Тэгвэл тээврийн хэрэгслийн жолооч нарын тухайд эмэгтэйчүүд маш ихээр нэмэгдэж, цаашдаа эрчүүдийг ч давж гарахаар байгаа. Захын нэг жолооны дамжаанд ороод үзэхэд л мэдэгдэнэ. Эмэгтэй хүн машин муу барьдаг. Орон зай, хурд баримжаалах чадвар ч эрчүүдээс хамаагүй сул. Энэ бол батлагдсан үнэн. Тэгвэл эмэгтэй жолооч нар осол гаргачихалгүй шиг гайгүй яваад байгаагийн гавьяа нь автомат хурдны хайрцаг. Хоёрхон педальтай, араа солино, хий тааруулна гэж зовдоггүй учраас л зам тээврийн осол одоо байгаа хэмжээндээ байгаа хэрэг.

Хэрвээ манайхан бүгд механик хурдны хайрцагтай машин унадаг болоод эмэгтэй жолооч нарын тоо хэвээрээ байна гэж үзвэл Замын цагдаагийнхан “Эмэгтэй жолоочийг замын хөдөлгөөнд оролцуулахгүй байя аа” гэж хэлэхээс өөр аргагүй болох биз.

Хэрэв тэгвэл жендерийн тэгш эрх юу болох билээ. Зөөлөн дулаан уур амьсгалтай /уур амьсгал хүн амын зан аашинд нөлөөлөх хамгийн гол хүчин зүйл гэнэ/ Австрали улсын жолооч нарын дунд эрэгтэй, эмэгтэй жолооч нарын аль нь бүдүүлэг, зөрчил их гаргадагийг тогтоох судалгаа явуулж, 4000 жолоочийг хамруулжээ. Судалгааны багийн ахлагч Дэвид Скапинкер “Залуу эмэгтэйчүүд хөдөлгөөнд оролцохдоо наад захын дүрэм, журам баримталдаггүй, зай барьдаггүй, шаардлага тавихад хараал хэлж, хэрүүл шуугиан дэгдээдэг нь судалгаанаас тогтоогдсон. Ихэвчлэн суудлын тэрэгний жолооч нарыг судалгаанд хамруулахад 60 хувь нь эмэгтэй жолооч нар хамгийн бүдүүлэг хэмээн хариулсан” гэжээ.

Энэ судалгааны дүнг Монголын байдалтай ихэд дөхнө гэж бодно. Дүрэм зөрччихөөд замын цагдааг нөхөртэйгөө эндүүрэн “Ээ л дээ, уучилчих л даа” гэж эргүүтдэг, амьдрал дээр байдаг “Эх хүн, эмэгтэй хүнийг хүндлэх” ёсыг зам дээр бас хэрэгжиж байх ёстой юм шиг эмэгтэй жолооч нар зөндөө шүү дээ.

Автомашины гаалийн татварыг бууруул

Үнэнийг хэлэхэд, автомашины импортоос улсын төсөвт орж ирсэн татварын ихэнхийг дундаж орлоготой, япон машин унадаг гэж нүд үзүүрлэгдээд байгаа хүмүүс оруулсан байдаг. Мөнгөтэй баян нь болохоор “шинэ, ялгаруулах хорт утаа бага” гэх мэт шалтгаанаар бага татвар төлдөг. НӨАТ-аас ч чөлөөлөгддөг. Харин дундаж орлоготой иргэн Дондог Автомашин авсан мөнгөнийхөө талаас илүүг татварт тушаана. “Та энэ машиныг ямар үнэтэй гэж бодож байна. Ердөө л 500 ам.доллар” гэдэг сурталчилгааг үзээгүй хүн ховор биз. “Яасан хямдхан юм бэ” гээд яваад очихоор Японоос Монголд авчрах тээврийн зардал 1000 ам.доллар, гаалийн болон НӨАТ 1500 ам.долларын төлөөд дээр нь 500 ам.доллар тушаагаад автомашинаа авчих гэнэ.

Монголд явж байгаа бүх автомашин дор хаяж 1000 ам.долларын татвар төлж байж орж ирсэн байгаа. 300 мянга гаруй машин байгаа гэж бодвол 300 гаруй сая ам.долларыг улсад өгсөн гэсэн үг.

Монгол Улсын хилээр энэ оны эхний найман сарын байдлаар 31341 автомашин орж иржээ. Манай улс өөрсдөө автомашин үйлдвэрлэдэггүй, бас иргэдийн худалдан авах чадвар дорой учир эдгээр машинууд нь тухайн улсдаа хэрэглээний хугацаа нь дууссан байх нь түгээмэл. 100 машины 99 нь хуучин автомашин байдаг гэхэд хол зөрөхгүй. Тэгвэл манайх хуучин машинаас их татвар авах хууль мөрддөг улс аа. Яваандаа зөв, буруу гэлтгүй автомашин унах эрхийг хязгаарлаж байгаа юм биш үү.

Хуучин автомашины импортод татвараар хязгаарлалт хийж, ончлолоор хөдөлгөөнд оролцох эрхийг хасч байна. Энэ бол одоохондоо хангалттай. Харин иргэдийн ихэнх нь шинэ япон автомашин авч унах чадвартай болсон, өөрөөр хэлбэл иргэдээ хүн шиг орлоготой болгосныхоо дараа сайн чанарын япон машиныг хориглосон дээр. Эсвэл Японы автомашин импортлогчидтой шууд харьцаж, зүүн талдаа жолоодлоготой машин захиалаад, татаас өгдөггүй юм аа гэхэд татваргүй болгоод иргэддээ худалдаж чадах болсон хойноо.

Гэхдээ иргэд орлогогүй, төр мөнгөтэй байх нь буруу хөгжлийн нэг хэлбэр тул хоёр дахь арга нь тохирохгүй нь. Хийх ажил их байна. Монголд үйлдвэрлэх боломжтой бүтээгдэхүүний импортод квот тогтоох зэргээр үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих ёстой. Ингэх гэхээр Монгол Улс Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн, олон улсын гэрээ конвенц гээд олон юм ярьдаг. Тэгвэл үйлдвэрээ бариагүй, гаргах бүтээгдэхүүн нь байхгүй байж яах гэж Дэлхийн худалдааны байгууллагад элссэн юм бэ гэж эргээд бухвал яах вэ. Тэрэн шиг яах гэж анхнаасаа япон машин оруулж ирсэн юм бэ гэж жолооч нар бухаж байна. Хүмүүс япон машинаа унаж л байг.

Б.Болор