Тэдний зөв ч байж болно. Тэд өөрсдөө муу хүмүүс байгаагүй. Харин ч шинэ Монголын сор болсон шилдэг сайн удирдагчид гэж үнэлэгдэж байсан. Тийм учраас П.Очирбат, Н.Багабанди нарыг тус бүр хоёр удаа сонгосон. Гэвч юманд учир, нуманд гичир гэж бий. Үнэн юмыг шууд хэлсэн нь дээр.

Эдүгээ цагийн бодит амьдал урд өмнө байгаагүй шал өөр ертөнцийг дэлгэж байна. Ямартай ч Монгол Улс маань Ерөнхийлөгчтэй улс болоод хорин жил өнгөрлөө. Тоон дүн тодорхой болжээ. Цөөнх хөрөнгөжиж, асар олон айл амьтан ядуурсан дүн гарч байна. Монгол Улсад гучаас дээш сая долларын хөрөнгө бүхий 40 гэр бүл байна гэнэ. Гурваас дээш сая долларын хөрөнгөтэй зуу орчим айл өрхийн нэрс цахим сайтад цохиж явна гэсэн. Монголын Ерөнхийлөгчид тэдэнд сайхан боломж олгожээ. Тоо нь даан ч цөөхөн юм. Манайх долоон зуугаад мянган айл өрхтэй биз дээ. Тэгтэл 200 мянга гаруй ядуу айл өрх бүртгэгджээ. Гурав, дөрвөн айл өрх тутмын нэг нь ядуурна гэдэг дэндүү их тоо. Одоо энэ хоёрхон тооноос улстөрийн дүгнэлт хийж болно. Монголчууд өөрсдийнхөөрөө амьдрах эрх чөлөөгөө алджээ. Монгол Улс Монголоо алдан дэлхийшжээ. Монгол орон шуналын туламнуудад залгиулж байна. Өнөөгийн энэ их ядуурал, ажилгүйдэл, үнийн хөөрөгдөл, “газар идэштний” хомхойрол, “мэлхийжсэн улстөр”-ийн хүчирхийлэл, “монгол дээлтэй” их үндэстний дээрэнгүйлэл. Энэ бүхэн бол Монголыг залгиж байгаа араа шүд нь арзайсан шуналтны зургаан ховдог ам. Тэдгээр нь бас Монголын амьдралыг монгол биш болгон шингээж байгаа идэмхий зургаан ходоод гэдэс. “Зуд ирвэл хуц ухнын толгой дээр” гэгчээр энэхүү нийгэм, улстөр, эдийн засгийн том том бэрхшээлийг дөрвөн Ерөнхийлөгчийнхөө хариуцлагатай холбохоос аргагүй байна. Монголын бүх ард иргэдийн хувь заяаг түвшин сайхан байлгах их хэргийг улсын Ерөнхийлөгч бөгөөд Аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүн хэмээх нэг л нэр бүхий эзний гарт өгсөн болохоор өөр яалтай ч билээ. Ийм л нэгэн учир шалтгааны улмаас Азийн Монгол орныг аз жаргалтай амьдруулах жинхэнэ монгол толгой хэрэгтэй болж хэмээн ойлгож байна. Миний энэ дүгнэлт баараггүй үнэн зөв гэж зүтгэхгүй билээ. УИХ –ын гишүүд ч хэн нэгнийг санаандаа товлон анаж байгаад л түүнд тохируулсан шинэ хуулиа батлаад авах шиг боллоо. Харин ард түмэн юу бодож байгааг бүү мэд.

Монголчууд ерөөсөө аз жаргал гээчийг амсаж үзээгүй ард түмэн үү гэвэл хараахан тийм биш л дээ. Өөртөө таарсан аз жаргал эдэлдэг байсан ард түмэн. Аз жаргал гэдэг бол амар амгалан амьдралаас өөр юм биш. Монголчууд хэзээний нийгмээс хамаарал багатай хагас зэрлэгдүү амьдралтай байсан ард түмэн. Эхлээд манж, төвдүүд шашнаар хүлсэн. Дараа нь харь нутгийнхны дур хүсэлд илүү сайн нийцүүлсэн төрийн хууль цаазаар хүлүүлчихсэн. Тэгээд л байгаагийнхаа хэрээр аз жаргал эдэлдэг байснаа больж орхисон. Одоо манай дээдсүүд хүж дэлхийг хүнтэй малтай нь залгисан ч ханаж цадахаа мэдэхгүй өлөн зэлмэн сэтгэлтэй болсон учраас маш их зовж байгаа бололтой. Хот суурины аль л ашигтай зай талбай хийгээд хамгийн баян бийлэг орд бүхий газруудыг зарж иддэг “газар идэштэн”- сүрэг бий болж, тоо хэмжээ нь өслөө. Их Орос гүрний дээрэнгүй үзэлтнээс оросжсон бага үндэстний доторхи их Оросын дээрэнгүй үзэлтэн илүү аюултайг В.И.Ленин хэмээх нэгэн бээр “сүүлчийн өгүүлэл”-дээ сэрэмжлүүлсэн байдаг. Бусдыг дээрэлхэхдээ орос Иван биш оросжсон Сталин тэргүүтнүүд аюултай байсныг түүх мэднэ. Эдүгээ тэгтэл Америкийн дээрэнгүй үзэлтнээс америкжсан Монголын дээрэнгүй үзэлтнүүд онцгой аюултай байгааг бид харж байна. Монгол хэлийг америкжсан монголчууд л өөрсдөө үгүйсгэж, доош нь хийж байна. Монголын хамаг үнэ цэнэтэй эрдэс баялгийг америкжсан төр, засгийн дээрэнгүй үзэлтнүүд л үрэн таран хийж байна. “Монгол дээл”-тэй дээрэнгүй үзэлтнүүд гэж үүнийг нэрлэсэн юм. Баян Африкийн хамаг баялгийг тус тивийн уугуул үндэстний доторхи америкжсан, англижсан, испанижсан, германижсан хүмүүс л гадаадынхантай сүлэрч байгаад хоосолчихсон хар түүх манайд давтагдах магадлал бий боллоо.

Монголчууд одоо Номхон далайн төв хэсэгт орших Вануату гэдэг улсын иргэд шиг аз жаргал эдлэхийг мөрөөдөж байна. Вануатугийн иргэдийг 2007 онд дэлхийн хамгийн аз жаргалтай улс гэж хүлээн зөвшөөрсөн тухай “Монгол” телевизээр ярьсан. Харийнханд газар нутгаа өгөөгүй, хэл соёл, ёс заншил, амьдрал ахуйн хамаг онцлогоо тэдний хүссэнээр эвдэж бусниулаагүй, тэдний элдэв сургалт зааврыг дагаж сүлрээгүй, өөрсдийнхөөрөө үлдэж чадсанаараа хамгийн эрх чөлөөтэй улс болж үлдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, хэн даяаршлаас өөрийгөө хамгаалж чадсан тэр улс үндэстэн л хамгийн эрх чөлөөтэй бөгөөд аз жаргалтай улс орон мөн байдгийг Вануату Улсын туршлага харуулж байгаа юм билээ. Манайх бол аль хэдийнэ эрх чөлөөгөө алдсан улс. Хүссэнээрээ байх ихэнх боломж хаагдсан. Өнөөдөр гэхэд сонгогчдын тэн хагас нь сонгосноосоо тэс өөр сонголтын золиос болж байна. Тэр байтугай төр, засаг маань ч хэнийх вэ гэдгийг танихад хэцүү боллоо. Дэлхийд алдартай ганц баялаг орд Оюутолгойн гэрээг хүссэнээрээ байгуулж чадсангүй гэж бөөн шуугиан болж байна. Монголын газар нутаг бараг л Монголынх биш болчихсон гэж ярьцгаах боллоо. Ийм орны ард түмэн яаж аз жаргалтай байх билээ. Монголыг Монголынх нь хөрсөн дээр амар тайван байлгаж чадах удирдагч хэрэгтэй байна. Одоо чинь хэчнээн их алт, мөнгөтэй байсан ч сэтгэл ханахгүй байнга зовж яваад үхдэг тийм гунигт үед амьдарч байна.

Дөрвөн Ерөнхийлөгчийн нүүр үзэхдээ монголчууд овоо зэгсэн хашир суусан гэж болно. Зөвхөн амиа хоохойлсон Ерөнхийлөгч нэмэргүйг ойлгож авлаа. Хор найруулдаг, нам болон орон нутгаараа булагнадаг алаг үзэлтэй Ерөнхийлөгч хэрэггүйг олж харлаа. Монголын сонгогчид бол ардчилсан сонголтын хувьд “эргүү цагаан мөндөл” шиг гэнэн цайлган хүмүүс. Гол нь ардчилал, зах зээлийн нөхцөл дэх улстөр бол бизнес мөн гэдгийг сайн мэдэхгүй байсаар өнөөдөртэй золгож байна. Намын “арьс нөмөрсөн” намгийн ногоон мэлхий шиг хоёр нутагтай, хөлсний этгээдийг танихгүй сонгочихоод алдаа хийж байна. Ийнхүү мэлхийжсэн хөлсний улстөрчид намаас нам дамжин наймаа панз үсэргэдэг болоод хориод жил өнгөрч одоо бүр хэвшил болжээ. Ийм маягийн улстөр анх Ерөнхийлөгч болохын тулд намаа халж сольж бас зарим нь намаасаа тасран өөр нам байгуулах, олон намын батлах өвөрлөн албан тушаал горилох зэрэг хэлбэрээр 1990-ээд оны дунд үеэс эхэлж байсан бол одоо бүр аль нэг намын нэрээр УИХ-ын гишүүн болсныхоо дараа намаа сольдог боллоо. УИХ-ын хэн нэгэн гишүүнийг тухайн нам нь огцруулна гэх аваас өөр нам уруу өргөдлөө бариад гүйх нь тодорхой байна. Тийхүү гунжин үнээ шиг гунганаад очиход нь гунан бух шиг урамдаад тосох нам цаана нь хүлээж байх юм байна. Ингэж урваж шарвах нь энэ л алаг хорвоогийн эмнэг онгон асуудал нэгэнт биш болжээ.

   АНУ-ын эрдэмтэн Жеймс Бьюкенен гэгч бээр улстөрийн аливаа үйл ажиллагааны цаана хэзээ ямагт амин хувийн эрх ашиг зогсож байдгийг судалж нээгээд 1986 онд Нобелийн шагналтан болсон түүхтэй юм билээ. Наанаа эх орон, ард түмний эрх ашиг ярьсан лужир мундаг улстөрч харагдавч цаанаа их мөнгөний наймаачид байж болдгийг “Сонголтын онол” гэдгээрээ нотлон тогтоожээ. Улстөр бол гоё багтай заваан бизнес. Улстөр бол шударга үнэний баг зүүсэн худрагагүй худалч бизнес мөн байх нь олонтаа. Сонгогч бид ч саналаа өгөхдөө амин хувиа бодож урхи дэгээнд баригддаг нь нууц биш. Эндээс л сонгуулийн гаж буруу үр дүн гараад ирдэг юм байна. Жишээлбэл, цалин, тэтгэвэр нэмнэ, тэтгэмжийн мөнгө тарааж өгнө гэж амласан нам, эвсэл, нэр дэвшигчдийн төлөө саналаа өгөөд байгаль орчныг хамгаална, үндэсний аюулгүй байдлыг хангана гэх мэт язгуурын том зорилт дэвшүүлсэн нэр дэвшигчийг унагачихдаг явдал бишгүй л байгаа юм. Үнэнхүү монгол зүрх сэтгэлтэй хүнээр толгойлуулахын тулд одоогийнхоос арай өөр загвар баримтлах нь зүйтэй мэт санагдана. Үүний тулд нэгэн цагт Монголыг удирдалцаж явсан тодорхой нэр хаяг бүхий удирдагч хүмүүсийг нэр зүсээр нь сэргээн санаж дүгнэлт хийх замаар сайн монгол загвар /стандарт/ олж болох байна.
    Надад хүн чанарынхаа хувьд нэн тааламжтай сэтгэгдэл үлдээсэн хэдэн хүн бий. Тэр нь Анандын Амар, Дашийн Дамба, Сономын Удвал, Жамсрангийн Самбуу, одоо амьд сэрүүн байгаагаас Лодонгийн Түдэв, Цэрэнпилын Балхаажав, Човдронгийн Дашдэмбэрэл, Жигжидийн Болдбаатар нар байна. Бүсгүйчүүдээс гэвэл Намсрайн Сувд, Даваагийн Дорждулам, Мөнхөө дарга зэрэг нөхдийг нэрлэмээр байна. Би бээр юуны өмнө Анандын Амарыг онцолж байна. Тэр бол 1928- 1939 оны цөвүүн цагт арваад жил төр засаг толгойлохдоо лам нарыг устгах тухай Сталины шахаанд орохгүй байсаар Орост хуулийн дээд хэмжээ авч хэлмэгдсэн Монголын чин зоригт начин шонхруудын нэг. Оросын мөрдөн байцаагчид эцсийн мэдүүлэг өгөхдөө “Үнэн хэрэг дээрээ БНМАУ- ын нутаг дээр хувьсгалын эсэргүү ямар ч бүлэглэл байгаагүй. Эсэргүү хэмээн баривчлагдсан хүмүүс бол хууль бус мөрдлөгийг үл тэсвэрлэн худлаа хэрэг хүлээсэн хүмүүс, тэд хувьсгалын эсэргүү огтхон ч биш” гэж хамаг үнэнийг эрс зоримог мэдүүлээд 1941 оны долдугаар сарын 10-нд цаазын ял гүйцэтгүүлсэн түүх байдаг юм. Очиж очиж Ардын хувьсгалын 20 жилийн ойн баяраар нь шүү. Мөн ч гол харламаар баримт. А.Амар гуай бол Монголын эх түүхийн нэвтэрхий толь болсон их мэдлэгтэй, хамгийн оюунлаг, шударга удирдагч байсан байх. Тэр зөвхөн 1934 онд “Монголын товч түүх”-ийг бичихдээ ашиглаж хэрэглэсэн гэж “Алтан товч”, “Нууц товчоо”-ноос эхлээд 38 нэр бүхий хоёр зуу гаруй боть номын нэр жагсаасан байдаг гээд бодохоор түүний оюунлаг чансаа аяндаа мэдрэгдэнэ буй заа. Тийм учраас А.Амар гуай бол Монгол Улсын шинэ Ерөнхийлөгчийг шилж олоход сайн чиг баримжаа болохуйц нэг загвар мөн болов уу. Дашийн Дамба, Жамсрангийн Самбуу нарын /“школь”/ сургууль гэж болох онцлог талыг би нэгэн ярилцлагын хэсгээр орлуулъя. Намын төв хорооны Боловсон хүчний хэлтсийн орлогч даргаар 22 жил ажилласан, Монголын улстөрчдийг хамгийн сайн таньдаг гэж алдаршиж явсан Маньдарын Лувсанцэрэн гуайтай олон жилийн тэртээ хийсэн ярилцлага боловч одоо ч үнэ цэнээ алдахгүй оновчтой сайн хариулт тэнд байдаг юм.
-Та бол Д. Дамба даргыг ойрхоноос мэдэх хүний нэг гэсэн.
-Тийм ээ, ойрхон ажиллаж байсан юм. Дамба дарга хүний аргыг их олдог, ухаалаг хүн л дээ. Алив асуудлыг нэг их хурцатгахгүй ч арга эвийг нь олоод аятайхан амжуулчихдаг хүн байсан юм. Боловсролынхоо дутууг хурц ухаан, ажлын туршлагаараа нөхөн чаддаг хүн байсан. Дамба гуай боловсон хүчнийг их танина. Ц. Дүгэрсүрэнг НТХ-ны Зохиолын хэлтсийн дарга байхад намд хоёр жилийн орлогчоор элсүүлэх бүх хүнийг Төв хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөлгөөнөөр хэлэлцдэг байсан юм. Тэгэхэд “Энэ Дамба хоёр жилийн орлогчоор элсүүлэх бүх хүнийг таниад байх юм. Ямар их олон хүн таньдаг хүн бэ” гэж Дүгэрсүрэн гуай гайхаж байж билээ.
      -Ж. Самбуу гуайн хувьд?
   -Ж. Самбуу гуай бол үнэхээр ноён нуруутай том улстөрч, засаг төрийн зангарагтай удирдагч хүн. Хэр барагтайд үг унагахгүй. Нэг дуугарвал амнаас нь алт унадаг хүн байсан. Бас их ёжтой боловч үнэн үг хэлнэ. 1950 оны сүүлчээр болсон Намын төв хорооны Бүгд хурал дээр Ж.Самбуу гуай «Би ч шүүмжлэлийн тогоонд бишгүйдээ л чанагдаж явсан хүн. Харин Улсын их хуралд ирснээс хойш юм сонсохоо байлаа. Нэгэн бодлын бурхан шиг тээр тэнд сууж байдаг боллоо, гашуун нясуун үг сонсч баймаар байна» гэж байсан. Үг алдана гэж байхгүй шүү. Нэг өдөр Ю.Цэдэнбал болон бусад дарга нартай хамт говийн ажил амьдралтай холбогдсон нэг асуудал ярих боллоо. Гэтэл Ж.Самбуу гуай «Манай говийн бүсгүйчүүд оройхон болохоор мордоод айл уруу явчихдаг юм шүү дээ» гэсэн үг хэлээд орхилоо. Ю.Цэдэнбал дарга бүр гайхаж нэлээд шамдангуй асууж лавлаад байсан боловч огт дуугарсангүй. Асуудлаа ярилцаж дуусаад Ю.Цэдэнбал дарга дахин өдөж асуухад бас нэг ч үг дуугарахгүй өнгөрч билээ. Их сонин хүн шүү. Бодоод байхад төрийн удирдагч хүн юм бүхэнд хошуу дүрээд, асуудлыг шийдвэрлэхэд онцын холбогдолгүй элдвийг нуршаад байхын хэрэггүй байдаг байх аа. Үүнийг Ж.Самбуу гуайн «сургууль» гэсэн ч болно” гэж мөнөөх ярилцлагад дурдсан байдаг юм.
      Бодоод байхад Монгол Улсын шинэ Ерөнхийлөгчийг сонгохдоо нэгэн яруу найрагчийн хэлснээр ”Монголоороо гоёдог” дотуур ухааныг улстөрийн том бодлого болгох нь зөв байж таарна. Монголоо гэх их ухаан хийгээд эгэл хүнийг энэрэн хайрлах мөс жудаг нь таарч байгаа бол заавал англи хэл мэддэг, эрдмийн зэрэг цолтой, идэр залуу настай байх албагүй. Рональд Рейген 75 настайдаа АНУ-ын Ерөнхийлөгчөөр дахин сонгогдож л байсан. Уинстон Черчил 81 насандаа Английн Ерөнхий сайдаар ажиллаж л байсан. Алдарт Жан Жак Руссо ерөөсөө дунд боловсролтой байсан гэдэг. Манай Ж.Самбуу гуай 70 настайдаа төрийн тэргүүн байж л байсан. Тиймээс боловсрол, хэл, нас зэргийг Ерөнхийлөгчийн загварын үндсэн хэмжүүр болгох хэрэггүй. Тэдгээр нь гадаад хэлбэрийн төдий асуудал. Одоогийн манай зарим эрхмүүд Чингис хаан байсан ч хүртэл боловсролгүй бүдүүлэг, англи хэлгүй гээд агентлагийн захирлаар ч томилохгүй царайтай сагсуурч байна. Дараагийн шинэ Ерөнхийлөгч түүхээ мэддэг, монгол хэл соёлоо хүндэтгэж чаддаг, ард түмний зовлон зүдгүүрийг нэвтэрхий мэддэг, эд мөнгө, нэр төр, албан тушаалын хэт шуналд автаагүй хүн байх нь чухал. “Толгойгүй” Монголын шинэ “толгой” Монголыг Монголоор нь амьдруулах эрх чөлөөг хангаж өгнө хэмээн найдах л үлдлээ.

Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Х.ЦЭВЛЭЭ

“Толгойгүй” Монголд “толгой” хэрэгтэй
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (2)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
59 БИШЭЭ 599 СУДАЛТАЙ ХУУЛЬ ТОГТООДОГ ХЯНДАГ ШАЛГАДАГ БҮХИЙЛ ЭРХ МЭДЭЛТЭЙ ИХ БАГА ХУРАЛТАЙ БОЛОЖ БАЙЖ ЖЭНХЭН АРД ТҮМНИЙ ТӨР БИ БОЛНО ОДОО БОЛ НАМ ДАГСАН ЛУЙВАРЧАДЫН ТӨР МОНГОЛД ОРШОН БАЙНА НАМГҮЙ БОЛОХ ХЭРЭГТЭЙ МОНГОЛД НАМ ХЭРЭГҮЙ ОРОН НУТАГЫН ТӨЛӨӨЛӨЛ ИХ БАГА ХУРАЛД СОНГОГДОЖ БАЙХ ЁСТОЙ

2013-02-26 | 14:08:46 | 103.10.23.127 |

Зочин
НАМ ХЭМЭЭХ ЗҮҮЛЭЭС САЛАЖ БАЙЖ Л МОНГОЛ ТӨР ЦЭВЭРШЭНЭ НАМ БОЛ МӨНГӨТЭЙ ХӨРӨНГӨТЭЙ ЛУЙВАРЧАД НАМ НЭГДЭЖ СЭМ ХУЙВАЛДАЖ ТӨРИЙН ЭРХ МЭДЭЛИЙГ БУЛААДАГ ГАЗАР БОЛСОН ОДОО ХОЁР ТАНХИМТАЙ ИХ БАГА ХУРАЛТАЙ 59 СУУДАЛТАЙ ТАНХИМТАЙ БОЛОХ ХЭРЭГТЭЙ

2013-02-26 | 13:41:41 | 103.10.23.127 |

Мэдээ
Гадаад мэдээ
Видео