Ургах наран харж сэтгэлийн гуниг баяраа гэгээн шүлгэндээ хэлхэдэг, уудам хөх тэнгэртээ, унасан нутаг усаа шүтэж явдаг Дорнийн их талын хүү Монголын яруу найргийн ертөнцөд хэдүйнээ өөрийн гэсэн орон зайг эзэлжээ. Эрээнцавын Д.Нямсүрэн агсаны гарын шавь тэрээр хүүхэд байхын л тэмдэглэл хөтөлж, өгүүллэг, яруу найргийн хэд хэдэн дэвтэр дүүргэсэн нэгэн. Хэвлэлийн компаниас таны шүлэг өгүүллэгээс Монголын зохиолчдын ботьд оруулах гэсэн юм.
Та өгөөч гэхэд арван жилд бичиж байсан өгүүлэгийн нилээн хэдэн дэвтэрээ эргүүлж хараад онц зүйл алга хэмээн өөрийгөө чамлан урж хаясандаа –“Би одоо харамсахгүй байна, харин өвгөн болсон хойноо” гээд үгээ таслах найрагчийн гэрт уншигч таныг урья.

-   Яруу найрагчын хувьд яруу найргийн мөн чанарын тухай цөөн үгээр хэлбэл...

-   Одоо л яруу найргийн мөн чанарыг ойлгож байна. Мөн чанарыг ойлголгүй сэвж дэвж онгирч явсан үе байна. Аа боллоо бүтлээ гэж онгирдог үе байна, гоё бичиж байна гэж онгирно. Ер нь онгирох бол тодорхой хэмжээгээр байх ёстой юм шиг байна. Гэхдээ онгирохыг 3 хувааж ойлгох хэрэгтэй юм болов уу. Худлаа онгирох нэг хэрэг, жаахан юм хийчхээд бардамнах, биеэ тоох гээд. Ер нь энэ бүхнийг судлах нь сэтгэлзүйч, сэтгэл судлаач нарын хэрэг байх л даа. Гэхдээ одоо энэ утга зохиол, уран зохиол гэдэг зүйл дандаа хүний оюун санаа бодол дээр тоглож байдаг зүйл учраас би одоо энэ тухай бодоод нөгөө донтон ороод гэдэг шиг юм хийж байна. эргээд бодоход би одоо нөгөө 38-тай аав гэдэг шиг өөрийнхөө насан дээр эргээд бодоход жаахан ч гэсэн хийсэн бүтээлтэй юм байна гэж бодож сууна. Бас болоогүй заримдаа дүгнээд харахад би одоо л яруу найргийн утга зохиолын мөн чанарыг ойлгож их юм хийх хэрэгтэй юм байна гэж дүгнэлт хийж байна шүү. Өнгөрсөн юмыг сайн хийсэн байна. Тэгээд цаг хугацаа явах тусам хүн гадагшаагаа юмыг хийх бус дотогшоогоо явж хийж эхэлдэг юм байна.

-   Болор цом өнөөдөр болно. Уягдаж сурсан морь гэдэг шиг яруу найргийн наадмаа тэсэн ядан хүлээж байна уу?

-   Энэ удаа миний шүлэг шалгараагүй. Гэхдээ мэдээж найрагч хүний сэтгэлийн хөг хөглөгдөөд орой 18 цагийг тэсэн ядан хүлээж л сууна. Харин манай гэр бүлийн аав ээж бид хэд, одоо бол бүгдээрээ суугаад цэнхэр дэлгэцээр үздэг байсан нэг ёсондоо манай ураг төрөл, удам судар, гэр бүлийн баяр болсон “Болор цом”-оо саяхан нутгаасааа ирсэн аав ээж хоёртоо яг тэр агуу найрагчдыг бодитоор нь харж тэр агуу шүлгүүдийг нь тэр л алтан тайзнаас бодитоор нь мэдрүүлэн сонсгох хүсэл минь биелж байгаадаа л хамгийн их баяртай байна даа.

-   Анх Болор цомд оролцож байсан үеээ дурсвал

-   90-ээд оны дундур юм байна. Тэр үед миний багш Данзангийн Нямсүрэн Эрээнцаваасаа ирж оролцож байлаа. Тэр Монголын сор болсон найрагчид, 90-ээд оны яруу найргийн тэнгэрт цахиур хагалж байсан УБДС-ын Ичинхорлоо, Хулан, Уянга гээд олон найрагчидтай өрсөлдөж 4-р байранд орж байлаа. Тэрнээс ройш алдаг оног оролцож байсан. Хамгийн агуу сайхан, нэг ёсондоо тэнгэрлиг баяр. Би түрүүн хэлсэн дээ манай гэр бүл шинэ жилээр бүгд Болор цом үзэх гээд тэр үеийн “Рекорд -345” зурагтнаасаа салдаггүй гэр бүлийн баяр болгодог байлаа. Бүр 1986 оноос эхлээд. Пүрэвдорж гуайн түрүүлдэг жилээс үздэг болсон. Цэрэнжамц гуайн элэглэлийг сонсоод тэр үеийн мянгын мага-н /магнитфон/ дээр бичиж аваад яруу найргийн тухай шүүмж гэр бүлийн хүрээнд өрнүүлдэг байлаа.

-   Яруу найрагтай хэрхэн холбогдов оо?

-   Хүүхэд байхын л нөгөө хуучин байсан даа 5-ын зузаан дэвтэр. Тэрэн дээр янз бүрийн зүйл бичиж, өгүүллэг оролдож, шүлэг тэрлэж аймгийн сонинд өгч хэвлүүлж явлаа. Миний хамгийн дурсамжтай нэг зүйл байдаг юм. Оюутан болчихоод, би чинь 93 онд МУИС-ийн сэтгүүлзүйн ангид оюутан болоод ирж байлаа. Тэгээд л найргийн ертөнцөд жинхэнэ утгаар нь холбогдоод 20 жил болж байна даа. Хүүхэд байхдаа бичсэн зүйлээ саяхан нэг уншаад шал утгагүй санагдаад зарим нэгийг нь ураад хаячихсан.

-   Харамсалтай биш үү? анхны уран бүтээл нас тогтсон хойноо харамсахгүй гэж үү?

-   Одоогоор нэг их бодсон зүйл алга. Магадгүй л юм

-   Та Дорнийн их талд төрж өссөн байх аа?

-   Тиймээ. Дорнод нутагт Одоогийн Чойбалсан хотод хүүхэд нас минь өнгөрсөн. Би Дорнодын Цагаан-Уулд төрсөн юм шүү дээ. Гэхдээ би нутгаа Баянтүмэн хот гэж дуудах дуртай.

-   Хүүхэд насны дүрсгүйтэл

-   Харин тийм зан байгаагүй. Дэггүйтэж зүгүйтэх зав ч байсангүй. Өглөө хичээлдээ явлаа. Хичээл, тэгээд нөгөө эвлэл, пионерын үүрэгт ажлууд, сургуулийн нүүр царай болж аливаа хөтөлбөрийн хөтлөгч болж л явлаа. Ах нар атаманууд энэ Ган-Очирыг цохиж болохгүй. Энэ чинь сургуулийн нүүр царай гээд хамгаална. Яагаад гэхээр сургуулийн нүүр царайг энэ тэр болгочихвол бөөн асуудал үүснэ. Тэрэн дор Очироог хамгаал хэн нэгэнд дээрэлхүүлэв гэсэн “агуу”хамгаалалтанд хүүхэд нас өнгөрсөн дөө.

-   Хүүхэд нас мэдээж Хэрлэнгийн хөвөөнд өнгөрсөн байх?

-   Эрээнцаваас манайх нүүж ирээд Дорнодын Чойбалсан хотын алдарт 4 байшин, Кастильогийн нэрэмжит 1-р арван жилд сурагч болж Хэрлэнгийн хөвөөн дээр загас барьж өнгөрөөсөн. Бид нар их загасанд явна. Би барьж чадахгүй хирнээ найзуудтайгаа явах дуртай. Бас болоогүй ээ аавынхаа дээлийг ганц талх консеров энэ тэртэй аваад очино. Хэрлэн мөрнийхөө уснаас уугаад түүнийгээ идэх ямар амттай байдаг гээч. Үүрээр дэгээгээ шидчихээд исгэрээд соом /нэг төрлийн загас/ татаж байна уу гээд сууж байх үнэхээр сайхан. Тэр дундаа талын нар мандахыг хараад зогсох бүр ч сайхан.

-   Талын нар гэснээс хөл доороос наран ургахыг харах сайхан биз

-   Хөл доор нь ч юу юм. Яг үүр цайгаад шагайн төдийгөөс талын нар мэлс хийтэл мандах үнэхээр сайхан. Тэр жил Нямсүрэн ахын нэрэмжит наадам болсон юм. Тэгээд Улз голын эрэг дээр бидний хэдэн залуу найрагчид арх сархадыг нижгээдийг сөгнөөд ярилцаж суусаар үүр цайлгаж билээ. Тэгэхэд яруу найрагч Бадамсүрэн хүмүүс Хонгорзулын гэдгээр нь сайн мэднэ. Овог биш шүү хайрын гэгээн сонингоороо овог хийсэн хүн дээ. Тэгэхэд Бадамсүрэн хүүе хаая гээд бахираад явчихгүй юу. Яасан ийсэн гэтэл – Оо энэ юу вэ? гээд мэлсхийтэл бараг хөлөн доороос нь нар мандахыг хараад гайхширсан. Тэгээд нар руу заагаад энэ юу вэ? гэхэд нь манай нар ингэж манддаг юм аа гэж омогших сэтгэл төрөн хэлж байж билээ. Газар тэнгэрийн савслагаас нар харах ямар байна гэж Увсын хүүгээс асууж байсан тэр он жилүүд мартагдашгүй дурсамжийн минь нэг хэсэг. Тэгээд ч Монголд Дорнод аймгийн ард түмэн хамгийн анх нар мадахыг хардаг ард түмэн.

-   Нутагтаа хэр айлчилж байна?

-   Боломж гарвал очих дуртай. Тэгээд ч хөгширөөд ирэхээрээ нутагтаа очиж Нямсүрэн ах шигээ амьдарна даа гэж боддог юм.

-   Таны багш байхаа?

-   Тийм. Эрээнцавын Нямсүрэн гэдэг агуу хүний шавь байснаараа бахархдаг шүү

-   Нутгийн үнэр?

-   Хамгийн сайхан. Одоо ч би нутагтаа очоод цээж дүүрэн амьсгалж төгссөн сургуулиараа орохдоо босгоноос нь адис авдаг. Хүүхэд насны гэгээн мөрөөдлөөр жигүүрлэж алдаж онож явсан он цагаа дурсан Хэрлэнгийн урсгалыг харж сонсох хамгийн сайхан.

-   Улс төрд тэр дундаа төрийн алба чамгүй хугацаанд хашсан байх аа?

-   Тийм. Бараг 6-н жил төрийн ажил хийлээ.

-   Энэ сайхан тэнгэрлэг хүмүүс тэр дундаа яруу найрагчид улс төр гэх бохир тоглоомд оролцох хэрэг байна уу?

-   Балбар ах нэг удаа хэлсэн юм. Би та одоо улс төр энэ тэр гэж яадаг юм биднийг базаад сайхан найргийн ертөнцдөө амьдраач гэсэн юм. Тэгтэл Балбар ах Ган-Очир гуай аятайхан байгаарай, тэртэй тэргүй хэрчим талхаар чинь оролдоод ирэхээр энийг ухаарнаа, Монгол хүн монголынхоо төлөө гэхгүй юм бол хэн улс нийгмийн төлөө ажиллах юм. Тэртэй тэргүй хүссэн хүсээгүй улстөрийн бохир тоглоомд чи өөрөө хүссэн хүсээгүй оролцох цаг ирнэ гэж хэлж байсан юм. Тэгээд л 5 жил төрийн албанд ажиллсан юм уу даа. Одоо бол бүх ажлаа өгчихөөд уран бүтээлдээ л шамдаж байна.

-   Сүүлийн үед хийж байгаа уран бүтээлийнхээ талаар уншигчидад маань сонирхуулаач?

-   Саяхан Дууны шүлгийн “Хайрын цомог”, “Урин” гэж шүлгийн түүвэр агуу “Есенины тухай” гээд 20-иод жил бодож явсан зүйлээ буулгасан ном гаргалаа. Багшийнхаа захиасыг бас тэнгэрт хальсан анд нөхдийнхөө дурсгалд зориулан гаргалаа.

-   Цаашид хийх уран бүтээлийн тоймоо танилцуулаач

-   Бодсон зүйл их байна. Болор цомын дараанаас дараагаас ч гэж эхэлчихээд л сууж байна. Бүр гэргийгээсээ албан ёсоор зөвшөөрөл авчихсан. /инээв/. Дурлаж хайрлаж явсан бүсгүйчүүдийнхээ тухай ном тэрлэх. Гэхдээ миний уран бүтээлтэй миний хань намайг хардсан удаа байхгүй. Энэ бол уран бүтээл гэдгийг хамгийн сайн ойлгодог. Мэдээж сайхан бүсгүй хараад эргэж хардаггүй, сэтгэлдээ уран бүтээлдээ хайрлаж дурладаггүй зохиолч яруу найрагч гэж байдаггүй. Ямар сайндаа л Номин талстынхан нэг удаа хэлж билээ Өөжгий ах та хоёр нэг дурлаач, та хоёр хэн хэн нь сайхан бүсгүйд дурлачихвал янзын саак уран бүтээл гардаг юм гэж билээ.

-   Хань тань харддаггүй хэрэг үү?

-   Уран бүтээл шүү дээ. Тийм зүйл миний амьдралд тохиолдож байсангүй. Харин ч дэмжиж уран бүтээлээ хийхэд маань тус дэм болж байна.

(Түүний бичиж байсан хайрын 100 захидалын хэсгээс)

Түүний эхнэртээ бичиж байсан захидлуудаас...

Дуучин Болдын "Захиа" дууны анхны ноорог

Өөрийгөө уран бүтээл туурвиад суухаараа хамгийн ааш муутай гэж тодорхойлж, сүүлийн үеийн хит дуунуудын үгийн мастер болоод байгаа түүнийг “дурлуулж” байвал таарна. Шүүсийг нь шахаж дурлуулж байвал уран бүтээлийн арвин олз омогтой, ганцаардлын шаналангуй гэгээн бодролтой, хүү охин, эхнэр гуравтаа эрхлээд л олон сайхан бүтээл гаргах байх. Хамгийн сүүлд анд Батхуяагийнхаа “Тойм” сэтгүүл дээр бичсэн ганцаардлын тухай уншиж өөрийгөө - Би бол бичихээрээ их ааш муутай. Ганцаардал надад их байдаг юм болов уу гэж бодлоо.
Өглөө эрт 4,5 цаг гээд ганцаараа сууж бичих дуртай. Өдөр ч тэр ганцаараа л байхдаа бичдэг. Чамтай юм ярьж байгаад бичиж чадахгүй шүү дээ хэмээн энгүүн хүүрнэх найрагчийн гэрт тухлан суухад хамгийн түрүүн хоймортоо залсан шагнал дундаас “Номын сайн нөхөр” тэмдэг СТА-гийн болон хүндэт иргэний цол тэмдэгээс илүү нүдэнд тус ч байлаа. Ажил амьдралын гараагаа Монголын залуучууд сонины газраас оюутан байхдаа эхэлсэн Дорнодын хүү агуу хүмүүсийн дунд ажлын хажуугаар чих сортойлгон байж суралцсан даа гэж бахардаг. Намсрайн Лутбаяр /Завхан гол гээд олон сайхан уран бүтээл туурвисан/ Ж.Заяабаатар /Мэнгэ төөрсөн сэтгэлийн амраг/, Х.Ариунбаатар гурвын гар дээр очиж Хонхын Цогтсайхан, Хон хэрээдийн Энхбат, Жамъяангийн Болд-Эрдэнэ, Шагдарын Уянга Алмас Батбаяр нарын Залуучууд сонинд их орж гарна. Тэгээд тэдний сархаданд гүйж байхдаа ихийг сурсан даа гэж бодлогошрох. Болдын “Захиа”-г анх эхнэртээ зориулж бичсэн захиа минь гээд анхны дурлалдаа /ханьдаа/ бичсэн 100 гаруй захиагаа хадгалж яваагаа харуулахад өөрийн эрхгүй агуу юм гэсэн бодол төрнө. Энэ хүний тухай илүү ихийг бичье гэвч цаас дутах биз.
Үр ачдаа үлдээх өв гээд хадгалсан гэх Ган-Очир ахаас та дөнгөж дөч хүрч байна дахиад нэг гэлтгүй хүүхэд “хийх” байлгүй гэхэд Агуу Нацагдоржийн захиасаар Монголын үрс маш олон болтугай гэдэг гэрээсийг биелүүлж чи ч хичээ, би ч хичээе гэж хошигнох. Энэ бол хошигнол бус үнэн. Энгийн нэгэн хирнээ эгэлгүй найрагчдын нэгэн болсон Д.Ган-Очир танд уран бүтээлийн өндөр амжилт хүсье.

Хүүрнэлдсэн: Д.БАТСҮХ

Фотог: П.ЭНХБААТАР

МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч, сэтгүүлч Даваасүрэнгийн Ган-Очир: Дурласан бүсгүйчүүдийнхээ тухай бичих номын эрхээ эхнэрээсээ авчихсан
Tweet
Bolod.mn