Бидний яриа иргэдийн дунд яригдаж байгаа мэдээллийн сайтуудын сэтгэгдэл хянах, буруу рультэй машиныг импортыг хориглох зэрэг Засгийн газар, хотын захиргаанаас гарсан шийдвэр болон улс төр, нийгэмд бухимдал үүсгээд байгаа асуудал зэрэг нэлээд өргөн хүрээг хамарсан юм.

-Улс төрд нэлээд олон асуудал анхаарал татаж байгаа учраас тэдгээр асуудлаас ярилцлагаа эхэлмээр санагдлаа. АН-ын гишүүд чуулганы хуралдааныг намын бүлгийн гишүүд нь найман удаа тасалсан тохиолдолд бүлэг татан буугдах асуудлыг тусгасан хуулийн төсөл өргөн мэдүүлж байгаа юм байна. Заавал хуулиар зохицуулах хэрэгтэй асуудал мөн үү?
Улс төрийн намын их хурал дахь бүлэг бол хариуцлагатай ажиллах ёстой. Улс төрд хүлээсэн үүрэг гэж байгаа. Мэдээж улс төрд ёс зүйтэй байж ажлаа явуулах ёстой. Өнөөдөр сөрөг хүчин болон эрх барьж байгаа олонхи нь чуулганы үйл ажиллагааг тасралтгүй явуулах үүрэг хүлээх ёстой. Манай намын хувьд улс төрийн нөхцөл байдлыг харахаар үнэмлэхүй олонхи биш. Тэгэхээр ганц хоёр гишүүд өвдөх, чөлөө авах, гадаадад томилолт авах нь асуудлаар болоод ирц хүрэхгүй байгаа нь үнэн. Гэхдээ Ардын нам болон бусад улс төрийн хүчнүүд цаашдаа улс төрийг эрүүл мэтгэлцээний үндсэнд явуулах хэрэгтэй. Бойкотлоод байж болохгүй. Нэгэнт УИХ-ын үйл ажиллагааг хэвийн явуулж чадахгүй, улс төрийн намууд асуудлыг улстөржүүлж хараад байгаа тохиолдолд бүлгийн татан буулгах асуудал байж болно.

-Ерөнхийлөгч мэдээлэл хийх ч юм уу анхаарал татсан асуудалд 100 хувь ирцээ бүрдүүлчихдэг юм билээ. Яагаад заавал олонхи бүрдвэл цөөнх хуралдаа орно гэх зэргээр барьцаад байдаг юм бэ. Гишүүдийн хурууны хээгээр санал авах тухай асуудлыг та бүхэн оруулж ирсэн?
-Хурууны хээгээр санал авах тухай хуулийн төслийг санаачлагч гишүүдийн нэг нь би. Би ёсзүйн дэд хорооны даргаар өмнөх парламентад ажиллаж байсан. Энэ удаад ч гэсэн гишүүдийн ёсзүйн асуудлаар байр сууриа илэрхийлээд явж байна. Хүний өмнөөс санал өгнө гэдэг чинь хүний саналыг хулгайлж байгаатай ижилхэн байж боломгүй асуудал. Олон улс оронд хүний өмнөөс кноп дараад ёсзүйн асуудалд орж байсан тохиолдол бишгүй олон байгаа. Парламентын гишүүнээс хүртэл татгалзаж байсан. Энэ чинь улс төрийг хариуцлагатай, эрүүл болгох үүднээс хурууны хээгээр санал авах тухай оруулж ирсэн. Тэрбум хүн байсан ч давтагдахгүй зүйл бол хурууны хээ шүү дээ. Хэн нэгэн өмнөөс нь хурууны хээгээр санал өглөө гээд уншигдахгүй. Ирцийн картаа гишүүд өөртөө аваад явж байх ёстой юм. Чуулганы хуралдааныг дундаас нь орхиж явах нь буруу зүйл байгаа юм. Гишүүд картаа өөрийн биедээ авч яваад орж ирэхдээ картаа хийгээд хурууны хээгээ уншуулах нь зөв асуудал. Ерөнхийлөгч хаалттай хуралдаан хийдэг. Ерөнхийлөгчид байдаг мэдээлэл тэр бүр бидэнд байдаггүй учраас өндөр ач холбогдол өгсөн хэрэг байх.

-Засгийн газар, УИХ-ын гишүүдийн ажил нэг тогоонд орж бантан болчихсон гэж гишүүд шүүмжилдэг. Олон гишүүн сайдууд яамныхаа ажилд илүү их анхаарах болсон нь ирц бүрдэхгүй бас нэг гол шалтгаан болдог гэж боддог юм?
-Бодит үнэнийг хэлчихье. Зүгээр л АН-ын гишүүний хувиар үзэл бодлоо илэрхийлмээр байна. УИХ болон Засгийн газар хариуцлагатай байхын тулд УИХ-ын гишүүн хүн Засгийн газарт ажилладаг байж таарахгүй байхгүй юу. Тэдний нөлөөлөл байгаа гэдгийг нуугаад яахав. УИХ-ын гишүүн биш Засгийн газрын гишүүн ажилдаа тун хичээнгүй ирж, ажиллаж чаддаг. УИХ-ын гишүүн сайд болчихоод явж байгаа нь жаахан “зөнгөр” харагдаад байдаг юм. Нэг ангийнхан дундаа найр тавих явдал ажиглагддаг.

-Газрын тухай багц хуулийг Байгаль орчны байнгын хороогоор яриад ямар шийдэлд хүрэв. Газар албадан чөлөөлөх хууль иргэдийн дургүйцлийг төрүүлж байгаа шүү дээ?
-Газрын тухай багц хууль бол маш чухал асуудал. Хүн бүхэнд газар хэрэгтэй байгаа. Түүнийг бид энэ хуулиар улам баталгаажуулж өгч байна гэсэн үг. Газрын тухай таван багц хууль байна. Газрын үндсэн суурь хууль, кадастрын тухай хууль, газар албадан чөлөөлөх гэх мэт. Монгол Улсын иргэн тэр бүр газраа өмчилж чадахгүй байгаа. Тэгэхээр нэр бүхий гишүүд Монгол Улсын иргэн газар өмчлөх тухай хуулийн шинэчилсэн төслийг бас өргөн барьсан. Энэ утгаараа иргэн газар өмчлөх эрхийн сертификаттай болж байна. Үүнийг багц хуультай хамт хэлэлцээд явна. Цаашдаа шинээр автомашины зам барих, нийтийн эрх ашигт үйлчлэх олон бүтээн байгуулалтууд өрнөх болно. Улаанбаатар хотын шинэчилсэн төлөвлөгөөг хийсэн. Дахин төлөвлөлтийн шинэчилсэн төлөвлөгөөний дагуу газар чөлөөлөх хуулийн асуудал яригдаж байна. Нэрнээсээ эхлээд газар албадан чөлөөлөх гэдэг нь иргэдийн дургүйцлийг төрүүлсээр байгаа учраас анхаарал татах нь аргагүй. Иргэд эмзэг хандаж байгаа учраас анхааралтай хандах хэрэгтэй. Өмчийн эрхийн асуудалд болгоомжтой хандах ёстой. Ямар тохиолдолд газрыг чөлөөлүүлэх вэ гэдгийг тодорхой болгох ёстой. Тухайн өмчийн эзэн болон иргэдийг хохиролгүй үлдээх хэрэгтэй байгаа юм. Албадан чөлөөлснөөс болоод иргэн хохирч болохгүй учраас газрын том жижгээс хамаараад хоёр, гурван өрөө байр өгөх зэрэг сонголтыг судлах хэрэгтэй. Өмч бол ардчиллын амин сүнс. Хувийн өмчтэй хүн өөрийнхөө орон зайг эдлэдэг. Хувийн өмчид болгоомжтой хандахын тулд эргэж ярих хэрэгтэй. Гэр хорооллыг дахин төлөвлөж, орон сууцжуулахын тулд хэлэлцэх эсэхийг нь дэмжээд чуулганы хуралдаанд оруулна. Эргээд дахин хэлэлцэх хэрэг байгаа.

-Нөхөн олговорыг нь 25 сая байхаар ярьж байгаа нь хэтэрхий бага юм биш үү?
-Тэр зөвхөн жишээ төдий юм. Яг тогтсон үнэ байхгүй. Хамгийн өндөр үнэлгээгээр тогтоох ёстой. Журам гаргаад үнийг тогтоох байх. Эцсийн мөчид иргэнтэй тохиролцож байж л үнийг тогтооно шүү дээ.

-Газрыг албадан чөлөөлөх тухай хуулиар хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн гэсэн. Хэр дүнтэй байсан бэ?
-Газрыг албадан чөлөөлөхтэй холбоотой хэлэлцүүлэг “Иргэний танхим”-д явагдсан. Байнгын хороо яг энэ асуудлаар зохион байгуулна. Төрийн бус байгууллага болон хотын захиргаа, нийгмийн төлөөлөл гээд бүх давхаргыг энэ хэлэлцүүлэгт оролцуулна. Ганцхан Иргэний танхимд хэлэлцээд өнгөрнө гэж болохгүй. Зургаан хуулийг тус бүрт нь уялдуулж хэлэлцүүлэг явуулна.

-Ярилцлагаа иргэд нэлээд эсэргүүцэж, маргаан дагуулаад байгаа шийдвэрийн асуудлуудад хандуулья гэж бодлоо. Ардчилсан Засгийн газраас гаргасан хамгийн сүүлийн шийдвэр болох коментыг хянах буюу нэгдсэн нэг системтэй болох асуудлыг хэрхэн дүгнэв?
-Хүн төрөлхтөний хамгийн үсрэнгүй хөгжил, технологийн дэвшлийн дээд оргил бол интернет. Бид интернетэд цензур тавина гэж ярьж байгаа нь буруу тал руугаа явж байгаа нэг хэлбэр. Хятад, ОХУ болон Арабын диктатуртай орнууд комент дээр цензур тавьж байгаа. Тэдний араас огтхон ч орж болохгүй. Засгийн газрын гаргаж байгаа шийдвэрийг эсэргүүцэж байна. Салхи орохгүй жалга, муу хэлүүлэхгүй хүн гэж байдаггүй гэдэг шүү дээ. Түүнтэй ижилхэн улстөрчид сайн муугаар хэлүүлж л байдаг. Харин тэр бүхнээс өөрийгөө олж, коментноос алдаа дутагдалаа олж харах хэрэгтэй. Айх шаардлага байхгүй.

-Буруу рультай машиныг ням гарагт явуулахгүй, импортыг хориглоно гэх шийдвэр иргэдэд таалагдахгүй байна...?
-Буруу рультэй машинтай тэмцэх хэрэггүй. Машинтай нь тэмцэхгүй ээ. Хямдхан ч гэсэн машинтай болж байг. Буруу рультэй машин осол их гаргадаг гэхээр худлаа болчихоод байгаа юм. Харин өвөлдөө өвлийн дугуй, зун нь зуны дугуйгаа л тавьчих ёстой байхгүй юу. Дугуйтай нь тэмцэх ёстой юм.

-Гаргаад байгаа шийдвэрүүд нь ардчиллаас ухарсан, ардчиллын үнэ цэнэ алдагдах шалтгаан болоод байна уу. Засаг дарга нарыг Ерөнхий сайд томилохгүй байгаа нь хүртэл Үндсэн хууль зөрчсөн хэрэг гэж үзсэн?
-Ардчиллаас ухарсан гэдэг асуудлыг би хүлээн зөвшөөрмөөргүй байна. Яагаад гэхээр, олон газар сонгууль будлиантай болсон байна. Сонгуулийн будлианыг зайлшгүй засч байх ёстой юм. Дараа дараа дахин давтагдах асуудал бол сонгуулийн будилаан. Сонгуулийн будилаанд шүүх хариуцлага тооцох ёстой. Шүүхээр шалгагдаж байгаа учраас Ерөнхий сайдын гаргасан шийдвэр зөв болсон.

-Үүрэг гүйцэтгэгч гэж томилох нь Үндсэн хууль зөрчсөн асуудал юм биш үү?
-Өмнө нь томилоод явдаг л байсан биз дээ. Үүрэг гүйцэтгэгч томилж болохгүй гэсэн заалт байхгүй шүү дээ.

-Та “Чингис”, “Соёмбо” патентыг төр өөрийн мэдэлд авах талаар хуулийн төсөл санаачлах гэж байгаа юм уу. Тийм яриа байсан шүү?
-О.Ганбат болон нэлээд олон гишүүд дэмжиж байгаа. Хууль хамт санаачлаад явж байна. Ер нь аливаа нэг улсад өөрийн эзэмшилдээ байлгадаг нэр брэнд гэж байдаг. Монгол Улсын хувьд яах аргагүй Чингис, Соёмбо гэсэн нэр шүү дээ. Бид илүү үнэ цэнтэй, жинтэй болгохын тулд санаачилга гаргасан байгаа. ОХУ-д явж байхад Кремл гэсэн нэрийг зөвхөн төрийн үйл ажиллагаанд хэрэглэдэг. Кремль гэсэн нэртэй бууз хуушуурын газар байдаггүй юм билээ. Бодууштай зүйл шүү. Огт хориглох тухай асуудал биш. Зүгээр л үнэлэмжтэй болох асуудлыг ярьж байгаа юм. Засгийн газар бүх бизнесийг нь хаагаад Чингис, Соёмбо нэртэй бүтээгдэхүүнийг хурааж авах асуудал биш юм. Гадны нэг хүн Чингис нэрийг шууд аваад хоолны газар нээхгүй байгаасай гэж энэ нэрийг төр нь хамгаалж байгаа юм. Чингис, Соёмбо бол нийт монгол үндэстний өндөр дээд шүтээнүүдийн нэг. Тийм учраас үүнийг бий болгох асуудлыг хөндөж байгаа.

-Сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн гол шүүмжилж байгаа асуудал бол “Эрдэнэс-Тавантолгой”-д шахсан долоон тэрбум ам.долларын машины хэрэглэхгүй эд анги, дугуйны асуудал. УИХ-ын гишүүд энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж байна уу?
-Бид олон жил Эрдэнэт үйлдвэрийг ярьсан. Эрдэнэт бол улсын үйлдвэрийн газар. Улстөрчдийн саалийн үнээ гэж хэлдэг. Яг одоо Тавантолгой араас нь орчихлоо. Нэгдүгээрт авлига хээл хахуулийн асуудал яригдах учраас хууль хяналтынхан анхааралдаа авах ёстой. Тийм учраас авлига, хүнд суртлын асуудлыг хянах хэрэгтэй. Хамгийн чухал нь шүүх засаглалын шинэчлэлийг эрчимтэй явуулсаны үндсэнд л шударга ёс тогтоох болов уу. Хэн гэдэг хүн аж ахуйн газар шахсан бэ гэдгийг тогтоох ёстой. Эрдэнэт, Төмөр зам гээд улсын үйлдвэрийн газруудад шахааны зүйл явж л байгаа. Шивээ-Овоо, Багануурт ч гэсэн байгаа. Хяналт тавихын тулд хувийн өмчийн оролцоо буюу тодорхой хэсгийг нь хувьчлах хэрэгтэй. Хяналтгүй төрийн компани болчих гээд байна.

-Ард түмний авах 1072 хувьцаа үлгэр болчихсон гэж ойлгоод байна?
-Тавантолгойг ард түмэндээ өгөх ёстой гэсэн. Одоо бол худлаа болчихлоо. Тавантолгой нэрээр Хятадаас мөнгө зээлсэн. Түүнийгээ иргэдэд тарааж өгсөн. Халамж хэлбэрээр тараачихсан учраас одоо мөнгө нь хүрэхгүй болчихлоо. Дахиад 200 сая ам.доллар нэхээд сууж байна. Алсыг харсан бодлого алга. Хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхөөд суучихдаг.

-Н.Энхбаярын төлөө эхчүүд өлсгөлөн зарлаж байгааг улстөрчид нэлээд анхаараад байх шиг. Саяхан эмэгтэй гишүүд очиж уулзсан гэсэн. Хүний эрхийн дэд хорооны гишүүд уулзах уу?
-Хүний эрхийн дэд хорооны гишүүдийн хувьд бид очиж уулзах ёстой гэсэн бодолтой байгаа. Тэд Н.Энхбаярыг сулла гэж өлсч байгаа гэсэн. Эмч хүний хувиар хэлэхэд настай хүмүүс нэлээд байна. Олон хоног өлсгөлөн зарлах нь эрүүл мэндэд нь нөлөөлнө. Шүүх засаглалын асуудалд үнэлэлт дүгнэлт өгөхгүй. Биднээс хараат бус асуудал. Шийдэгдэх ёстой зарчмаараа шийдэгдээд явж байгаа хэрэг. Н.Энхбаярын эрүүл мэндийнх нь байдалд анхаарал хандуулах ёстой. Клиникийн II эмнэлэгт хэвтүүлж, эмчлүүлээд явсан нь дээр. Тэртээ тэргүй төрөөс харуул хамгаалалт нь байж л байгаа шүү дээ.

-Хүний эрх хорих байгууллага цаашлаад олон талаар зөрчигдөж байгаа учраас Хүний эрхийн дэд хороог байнгын хороо болгох санал гаргаж байгаа гэсэн. Байнгын хороо болгох нь хэр зөв асуудал вэ?
-Зөв асуудал шүү. Хүний эрх хорих болон бусад газарт маш ихээр зөрчигдөж байгаа. Улстөрчид анхаарал хандуулах ёстой. Хүний эрхийн үндэсний комисс ажиллаж байгаа ч энэ талын гомдол буурахгүй байгаа учраас байнгын хорооны хэмжээнд ярих ёстой юм. Монгол хүний эрх гадаад, дотоодод янз бүрээр зөрчигдөж байна. Цаашлаад уул уурхайн салбарт монгол хүний эрх зөрчигдөж байна. Техникийн аюулгүй байдлыг хангахгүйгээр хүний эрхийг зөрчдөг. Улс төрийн хүрээлэлд ч эрх зөрчигдөх асуудал их байгаа учраас анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгаа юм.

Б.Өнөртогтох

Г.Баярсайхан: Цахим ертөнцийн сэтгэгдлийг хянаж ОХУ, Хятадтай адилхан болж болохгүй
Tweet
Bolod.mn