Дууны үг, утгыг нарийн задалбал садист, садомазохист, террорист, триллер трансексуал, далд ертөнц, байгалийн гоц сонин үзэгдлийн, элдэв гаж донгийн, зөн билгийн тулааны гэх мэт маш нарийн төрөл жанр, хэлбэр маягтай байна. С.Жавхлангийн дуулсан “Чононгоо” нь хүн цээжтэй, морин бөгстэй кентавр шиг л боохой, хүн хоёрын мутацид орсон эрлийз, чонотавр хүүхэн юм байна. Сэрвээнийх нь үс сэрийсэн, араа соёо нь арзайсан, амьтны сэг яс, цус нөж ханхлуулсан амьтныг хараад сэрэл нь хөдөлж, зүрх нь шархална гэдэг бол транссексуализмын төлөөлөгчдийн их тэчъядал, дур хүслийн оргил болно. Энэ дуунд Алтанхан л хэвлийн чинь охин хөх сэвлийг цэнхэр манан эрвэгнүүлж л гэсэн мөр бий. Хэвлийдээ хөх үстэй ерийн хүүхэн бол байхгүй. Гэдсэндээ парик наана гэж юу байх вэ.

Сул асгасан гэзгээр чинь зөндөө чиг удаан наадлаа

Суусар нөмгөн салхи л ингэж Чононхул анхилдаг биз ээ

Чононхүүхэн нь өтгөн урт гэзэгтэй ба түүгээр нь мань залуу үсдэж мушгин, тоглон наадмагц Чононхул гэдэг бас нэг сонин амьтны үнэр гарч байна. Чононгоогийн нууц амраг Чононхул гэгчийн үнэр ханхийдэг байна. Адуу-чонын холимог нөхөр бололтой.

Сэмэрч талмисан харцанд чинь уярч удаан чиг ихээр эрхэллээ

Сувдарч асгарсан хайрын чинь өнгө л хөх чонон биз ээ

Сэмэрсэн харц. Хуучирч сэмэрсэн тэрлэг шиг нүд нь захаасаа урагдаж цоорсон хөөрхий хүүхнээ харж эрхлэх тэр ялдамд хүн-чонын эрлийз бүсгүйн хайр нь хөх чонон өнгөтэй сувд болоод хаанаасаа ч юм асгараад эхэлдэг, ийм сонин зохион байгуулалттай амьтан байна. Талимаарах гэж бол бий. Талимсан харц болоод явчихаар талисман гэдэг үгтэй дуудлага ойролцоо байна. Спортын тэмцээн, олимпод баавгай, хулсны баавгай гээд ямар нэг амьтныг талисман болгодог шүү дээ.

Ум цэцгийн чинь уруул ялдмыг үмхэлж хө, өвтгөж эрхэллээ

Хөрвөөж тэгээд л энэ цэцгийн энгэрт миний нуган үр аавдаа улин

Хасын тунгалаг хонго өгзгийг тань өвтгөж хө, ихээр энхрийллээ

Ум цэцэг хэмээхийн утгыг хөөвөл “Ум ма ни бад ми хум” тарнийн хүн хэмээх үг болно. Уруулыг үмхэлж хө гэж пауз авч байгаад их л тухтай өвтгөсөн садист мөр байна. Хөрвөөж тэгээд л гэх нь янз бүрийн байрлал сольсон бэлгийн ажлыг харуулах ба хурлийз хөвүүн эхийн умайгаас төрмөгцөө аав руугаа “Ау Ау Ау” гэж ульсан байна аа, хө. Хасын тунгалаг царай бол хүнд байдаг, харин ийм төрлийн амьтны хонго өгзөг нь царайрхуу маягтай бөгөөд эр нь ташуурдан өвтгөж эрхлэн дур ханах үед чонотавр бүсгүй нүд анина. Чонотавртай нөхцсөн залуу буддын шашинтан бололтой “Ум ма ни бад ми хум” гэдэг тарнийн “Ум” гэдэг эхний үгийг нь л залхууран хэлж, нүглээ тун чиг товчлон наминчилж байх юм аа, хө.

За, зохиолын биш дуу ч “гоё, гоё” үгтэй. “Чингис хаан”-ы Д.Жаргалсайханы дуунууд үг, утгын алдаа багатай ч нийгмийн цөөнх болсон хүмүүсийн сэтгэлийг хөндөнө. “Өнгө тансаг цэцгийн үнэрт мансууран өөртэйгээ би ярьж л сууна.” Хээр гараад хар тамхины ургамал үнэртээд мансууран өөрөө өөртэйгээ ярьж суугаа нөхөр л дөө. Жагаа ах өөрөө их олон фэнтэй, алдартай дуучин болохоор эхлэн суралцагчдыг халамжлах дуртай хүн юмаа. Жишээ нь “Дуулсан дуундаа би өөрөө уяраад” гэж гэнэ. Энэ бол огт үзэгчгүй, ванныхаа өрөөнд, толинд харж байгаад дуулж гардаг, фэнгүй хүний л дуу байгаа биз дээ.

Ариунаагийн нэг дуу бол яах аргагүй хүчингийн хэргийн нотлох баримт, хохирогчийн мэдүүлэг мөн.

Үггүй мордсон чиний минь харц

Өөдөөс халиран дальдчин мэлэрнэ

гэж бүсгүй мэдүүлэг өгсөн байна. Өөдөөс нь хараад байхыг бодоход мордоод явчихаагүй, нохой мордоод унагачихсан байгаа юм. Тэгээд халирч дальдчиж байснаа мэлэрнэ ээ гэдэг бол яах аргагүй дур хүслийг хангасан процесс болсны ноцтой баримт мөн.

“Тэнгэрийн зандан бүсгүй” байна. Нэгд, зандан гэдэг нь аман ярианд бол юм үзээгүй эр хүнийг хэлдэг ойлголт. Гэзэгтэй зандан бүсгүй гэж нэг бол хүйсээ солиулсан байна, үгүй бол хомо байж болно. Хоёрт, зандан гэдэг чинь мод. Занданшуулсан цогцос, муми хүүхэн тэнгэрээр нисээд ирвэл яах юм бэ. Аймаар гэж.

Гантулга дуулдаг юм аа. Янзган цагаан цээжийгээ дээлэн цаанаа хаагаа юу?…гэж эхэлнэ шүү дээ. Янзага угаас цоохор амьтан. Тэгэхээр бүсгүй бисрааз туссан, эсвэл якуза маягийн өнгөт шивээстэй учраас дээлэн цаанаа хааж нуугаад сүйд болж байна аа.

Янагийн хөмсгөн уруулаа зүүдэн цаанаа нуугаа юу…

гэж үргэлжилнэ. Хөмсөгтэй уруул. Үстэй уруул. Ямар “Энэ хүүхнүүд үү” киноны Дуламсүрэн биш дээ, хиймэл сахалтай бүсгүй лав биш байх. Хөмсөг, сахал адилхан л үс ноос. Тэгэхээр энэ бол дээгүүр нүүр хавьд биш доогуур өөр газар байдаг үстэй, хөмсөгтэй уруул байж таарна.

Туурай эргэх чимээгээр нь ботгон нүдээ нуугаа юу

Тотго нь өндөр өвгөдөөсөө бэргэн гуйхаас ичээ юү…

Туурайн төвөргөөн гэхээс биш туурай эргэх, явах, ухрах чимээ гэж үгүй. Дээрээ морьгүй дан дөрвөн туурай эргээд явж байдаг нь сонин юм. Өвгөдөөсөө бэргэн гуйхаас ичээ юү? Ичихгүй яах юм бэ, бэргэн гэдэг чинь ахынх нь авгай шүү дээ. Ахынхаа авгайг гуйхдаа ичиж л таарна.

“Цэцэг” хамтлагийн Батболдын:

-Зүүдэн дунд минь толгод нь үзэгдээд

Зүсрэх бороотой тэнгэр нь цэнхэртээд…

гэдэг дуу National Geografic телевизээр нэвтрүүлмээр, байгалийн гоц сонин үзэгдлийн тухай юм аа. Цэнхэр тунгалаг мөртлөө бороо зүсэрч шивэрдэг тэнгэртэй нууцлаг нутаг байна. Энэ одоо аль аймагт ийм сонин тэнгэр байна аа, Батболд оо.

Дуучин Эгшиглэнгийн “Би даарч байна” дуу тийм нэг албан ажлын үгтэй дуу байгаам. УИХ-ын гишүүдийн хэлээр хайрын тухай дуулна, асуулга тодруулга, хэлэлцүүлгийн хэлбэрээр дурлалын тухай дуулна гэдэг их сонин.

Чи үүнийг худлаа гэж намайг аргадаач. Хайрын бурхан чи минь хажууд минь ирж учрыг нь ойлгуулаач, би гомдож байна…

арай л тодруулга авъяа, тайлбараа сайн өгөөрэй, баримтаар яриарай нөхөөр гэх нь холгүй. Мэдээж албаны үг ярианд утга гэдэг юмны алдаа байж таарна. Жишээ нь энэ дуунд “Зөөлөн шиврэх бороо нулимсыг минь арчиж” гэсэн мөр байна. Нулимс ч нойтон, борооны дусал ч нойтон. Нусны алчуур, ядаж сэвшээ салхи арчиж хатааж болно. Усыг усаар арчих уу, угаах уу, аан.

Киви хамтлагийн “Хоёр дахь хүн чинь баймааргүй байна” гэдэг дуу бол мөн л ихээхэн ажил хэрэгч үгтэй, албан ёсны хэлбэртэй.

“Хайрт минь чи надаас ямар нэгэн юм нуугаад байх шиг” гэж эхэлнэ. “Сангийн яамныхан ямар нэгэн юм нуугаад байна” гэх Байнгын хорооны хурлын жижүүрийн үгний нэг. Дараагийн мөр нь “Халаасанд чинь 2 киноны тасалбар” Ямар мэргэжлийн хүүхэн бэ? Хүний халаасанд юу байгааг мэдчихдэг. Залуугийн халаасанд киноны хоёр тасалбар биш, хоёр киноны тасалбар байжээ. Өөр өөр кинонд орох гэлээ, тэрийгээ нуулаа, нэг киног хамт үзье л дээ, за тэг л дээ гэсэн дуу юм байна дөө. Ханцуйнаас минь хөтлөөд хамтдаа алхлаа гэнэ ээ. Гараас нь биш ханцуйнаас нь зулгаана гэдэг бол хөтлөх биш барьц олж авсныг хэлэх бөгөөд угзарч чирсээр байгаад, бүр болохгүй бол ханцуйны барьцнаас ганцхан үүрч өмсөөд өргөж аваачаад, өөр кинонд хүчээр оруулчихаад явчихаж байна шүү дээ.

Дуучин Болдын “Захиа” гэдэг захианы үгтэй дуу байна. Захиа бичигч нь монгол хэл, уран зохиолын хичээлдээ жаахан тааруу, тоондоо гавал залуу бололтой юм. “…Чиний нөгөө голоод байдаг 10-р сард инээмсэглэн авахуулсан тэр хар цагаан зурганд би бусад зурагнуудаас илүү хайртай.” Бүхэл бүтэн хорвоогийн 10 дугаар сарыг голдог байна. Нэгэнт л захианы үг юм чинь чиний нөгөө голоод байдаг гээд таслал, 10 дугаар сард гэж болно. Үгүй бол 10 дугаар сард авахуулсан, инээмсэглэсэн гэрэл зураг чинь…”гэсэн бол өгүүлбэр дэх үгийн байрлал зөв болох байлаа. “Бид хоёрын уулздаг байсан төгөлд ганцаараа очсон. Хамтдаа суудаг байсан сандал дээр минь навчис хөглөрчихсөн, бид хоёрыг хүлээн гунигтайхан байх шиг” гээд овоо зөв бичиж байснаа “Тэнд зөндөө олон хосууд очдог болжээ” гэж буруутав аа. Олон хос гэхэд л олон тооны утга болно. Олон хосууд гэхээр олон тооны утга давхардаж, хоёр хоёроороо биш дөрөв дөрвөөрөө төгөлд очдог группэлсэн маягийн хүмүүсийн цуглаан болжээ. Ер нь тэр хоёрын суудаг байсан сандал дээр навч хөглөрчихсөн, өнөө олон хос нь шамбарам гарчихсан юм шиг огт суухгүй, нэг бол зогсоогоороо, нөгөө бол хэвтээгээрээ л ойд байгаад байдаг.

Болдын “Надад дурлаасай” гэдэг дуу байна аа. “Надад хайртай гэж чанга хэлээч, насандаа ганцхан гэж саранд шивнээч” гэж эхэлнэ. Хайртай гэж маш чанга хэлэнгүүнтээ, саранд болохоор аяархан шивнэх ёстой. Дуучин хүний онцлог байх аа, дуу хоолойнхоо хэмнэлийг өөр өөр болгоод л, дэргэдэх хайртыгаа цочоох мөртлөө хаа холын саранд шивнээд л…

Аль нутгийн тэнгэр дор төрснөө асуусан хүнд битгий хэлээрэй

Агь гангын үнэр ханхалсан алслах хязгаарт мөрөө гарган мэндэлсэн гээрэй…”

Энэ бол Интерполоор эрэн сурвалжлагдаж байгаа хүний дуу юм. Хил, гааль дээр “Хаана төрсөн бэ? гэж асуухад Монголиа хэмээн хариулахгүй, агь гангын үнэр ханхалсан газар гээд зүтгээд байх хэрэгтэй. Агь ганга ч гэж ямар ургамал гэдгийг гадаадынхан мэдэхгүй, англи, латинаар яаж ч хэлдэг юм бүү мэд. Ийм битүү утгаар ярьж байгаад хил нэвтэрч чадалгүй хөөгдүүзэй. Алслах хязгааргүйд мөрөө гарган мэндэлсэн гэдэг нь яах аргагүй эрэн сурважжлагдаж байгаа хүн ул мөр үлдээхгүй гэж бодсоных. Гэхдээ их том хүн байгаа биз. Зүгээр нэг төрдөг ч хүн биш бүр мэндэлж энэ тэр ирдэг хосгүй суутан юм байна.

Мансуурлын бодис мөн олон янз юм аа. Дуучин Агиймаа ”Хувь тавиландаа сэтгэл халамцан Хэнд гомдлоо би нээх вэ?” гэж дуулж байгаам шүү дээ. Их л чанга градустай, 750 граммаар савлагдсан хувь тавилан бололтой. Согтож авангуутаа “Хэнд гомдлоо нээх вэ, байз” гээд агсраад унах юм аа. “Хундага дарсанд уруул хөлчүүрлэнэ” гэж байна. Уруул нь түрүүлээд согтчихдог сонин бүтэцтэй нөхөр үү, үгүй юу. “Эргэж ирнэ гээд чи алсыг зорьсон. Хүний нутагт өөр хайртай учраа юу? Надаас үнэтэй хайр юм уу, хүлээж суудаг намайг мартаа юу, чи…” Ээ, энэ шүлэг лав биш, зүгээр л согтуу хүний агсамнал.

“Мотив”-ын “Хайрын гэгээ” дуу бол амиа хорлохынхоо өмнө бичсэн гэрээс маягтай. “Дан ганц би чамгүйгээр амьд яваад ч яах билээ Дур хүслээ дагаад би бодохгүй бол яах ч билээ. Чиний хайраар дутаад байна Чамайг хүсэж би уйлна аа”. Тайлбаргүй. Цагдаад л бушуухан мэдэгдье.

BX бол дуучны ч нэр, машины ч төрөл. GX, VX, BX гээд машины моторын цилиндр ч, дуучны хоолойны хэлбэр ч юм байна л даа, ер нь. Хүн их гунихлаар физикийн хууль, химийн төлөв байдалд ч өөрчлөлт оруулж чадна.

Хөлд минь дуссан шүүдэр мөс болон хөлдөж, дэврүүн хайрын сэтгэлд минь цас болон царцахад..

Шүүдэр хөл дээр дусдаг ч юмуу, дусмагцаа мөс болчихдог гэнэ ээ. Ямар хүйтэн хөл вэ, хөлдөөгч биш дээ. Дараа нь бүр сонин юм болно. Хөл дээрх мөс нь царцаад цас болчихно. Мөс хайлахаас биш ямааны мах шиг царцаад байхлаараа ч яадгийн. Царцахаараа мөс болчихдог нь ч юу юм. “Судас дагасан цус минь цэв хүйтэн болчихоод” гэж үргэлжлэхэд нь хүйтэн цустай учраас аргагүй ингэж дуулаад унасныг нь ойлгох шиг боллоо. Гэхдээ цус нь судсаараа гүйхгүй, ойролцоо хавиар нь бараадаад дагаад байдаг гэнэ. Зам дагасан айл хунар шиг судсаа бараадаад гүйж явдаг цус. “Чиний эзгүйд миний зүрхэнд цасаар шуураад” гэж үргэлжүүлэн дуулна. Цус нь судсандаа байдаггүй, хөл дээр нь дуссан шүүдэр эхлээд мөс, мөснөөсөө цас болно, хөл дээрх цас нь зүрхэнд явж ороод шуурч гардаг…Шинжлэх ухааны академийнхэн юу хийж байна аа? Судалгааны жинхэнэ сонин объект энд байна.

Хаянаа, BX хоёрын хамтран дуулсан “Чи хөөрхөн” дуу мөн л ертөнцийн сонин хачин, тайлагдашгүй нууцын номонд ормоор юм байна. Солонгын гэрэл мэт сайхан хатагтай

Сормуусаараа над руу дохих шиг

Санаа бодлоос минь сарнихгүй нээ чиний минь төрх

Солонгын өнгөнөөс гадна гэрэл гэж байдаг гэнэ. Бодвол шөнө гардаг солонго байх агаад сарнаас дутахгүй гэрэлтэй. Солонгын гэрэл мэт сонин хатагтай нь сормуусаараа дохино. Хатагтай гэсэн учраас нас хижээл, нөхөр сүүдэртэй хүн байна. Санаанд сарниж өгөхгүй байгаа хайртай охиных нь дүр төрх нөгөө нөхөртэй эгчтэй холилдоод байгаа тухай дуулж байна. Эс бол тэр хатагтай охины ээж учраас их адилхан, тэгээд л холилдоод байхгүй юу. За тэгээд явж өгнө өө, явж өгнө.

Хөөрхөн тэр минь хөмсгөөрөө хүрээд ир гээд намайг даллана…

Энэ чинь харин гоц авъяастны гэр бүл үү, аан. Солонгын гэрэл шиг сонин царайтай ээж нь түрүүн сормуусаараа дохиод л байсан. Охин нь бүр гараараа биш хөмсгөөрөө даллаад унадаг.

Үүр шөнийн заагаар тэр минь үнэгчлэх зүүдэнд ирлээ…

Үгүй ээ, мөн явж өгдөг дуу юм аа. Өвдөг сөгдөн гуйгаад, чи хөөрхөн, чи л хөөрхөн ш дээ гээд байсан чинь унтахдаа үнэгчилдэг, орон дээр нь эсгий үнэг зүүгээтэй, насанд хүрээгүйгээр барахгүй бүр нярай ангийн нөхөр байсан байна шүү дээ.

Лемонз:

Нөөрөг цасан дээр ном бичээд

Нисэж яваа онгоц зурлаа

Тэр номоо дэлгэж тавиад

Сар туссан цөөрөм рүү өнгийлөө …

гэсэн дуу байна. Цаасан дээр ном гаргаагүй байж, цасан ном хэвлэсэн байгаа юм. Тэр сайхан номон дээрээ онгоц зурсан, сахилгагүй золигнууд. Цасан номоо өвөр дээрээ дэлгэж тавингуутаа цөөрөм рүү өнгийхөөр чинь бутраад уначих биш үү? Цас орж байхад ямар цөөрөм хөлдөөгүй байсныг хэлж өг.

Өнгөт намгийн өмхий мэлхий

Өөдөөс хараад инээж байна…

Инээдэг мэлхий байлаа гэхэд цас орж байхад хөлдөөд үхэхгүй, цөөрөм нь мөс болдоггүй ийм газар орон хаана байна аа.

“Шөнө дунд” гээд бас нэг дуу байна аа. “Хав хар тэнгэрээс цагаахан одод дусална” Крантны ус шиг дуслаад байдаг од хаана харсан бэ, солир буухыг үзсэн юм уу?

E sound хамтлагийн “Уянга” бол ид шидтэний дуу. Цагаан үүлэн дээгүүр Замын машин дундуур…

Үлгэрийн баатар хүртэл үүлтэй тэнгэрийн доохнуур, үзүүртэй модноос дээхнүүр нисдэг морьтой байхад үүлэн дээгүүр “Боинг” онгоцтой зэрэгцчихсэн тууж явсан байна. Замын машин дундуур гарах бол бүр сүүпэр. Явж байгаа машины дундуур гараад явчихна гэдэг бол хана нэвтэлдэг эвэрт хүн, хаалганы цааны гарчихдаг сүнслэг чадвартны ид хав юм.

Ариунаагийн дуунууд ч амьдралын үнэнийг аялгуулан хэлдэг л дээ. Дэрэн дээрээс толгой өндийж гараад гүйхэд

Дэвэн дэлхий эргэж л байна

гэдэг билүү дээ. Унтаж байснаа нүүр, амаа ч угаахгүй, унтлагын хувцастайгаа ухасхийн босоод хар гүйхээрээ гарахаар чинь толгой эргэж таарна. Яг үнэн. Толгой эргэнэ, ухаан алдчихаагүй бол их юм, тийм ээ.

Минжинсор хаа явна аа. Өсгийний минь хээ цэцгэн дээр үлдсэн гэж дуулдаг хүнийг олоход амархан дөө. Алгандаа биш өсгийндөө аржгар эржгэр хээтэй хүний цэцгэн дээр гарсан мөрийг хөөгөөд явахад олно доо. Өсгийний хээ чинь маникюр, педикюрийн нэг төрөл ч байж болно. За ер нь явж, өсгийндөө хээ тавиулдаг ч юм уу.

“Чихину чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл” гэж эрдэмт мэргэн Бямбын Ринчен шүлэглэсэн билээ. Бид 2,7 саяулхнаа ч аялгуу сайхан монгол хэлээрээ ном зохиол туурвиж, төрийн хэргийг залгуулж, ертөнцийн юмс үзэгдлийг танин мэдэж чаддаг ч билээ. Өвөг дээдсээс үеийн үеийнд дамжин хөгжиж ирсэн монгол хэл маань яруу тансаг, үг, утга нэн баялаг ч билээ. Өв соёл, аялгуу монгол хэлээ хайрлаж, яруу тансгаас нь суралцахгүй аваас тэр мөхөл сүйрэл гэж үзэн багах наргиж, зөөлхөн чимхсэнийг болгоон хэлтрүүлэх буй заа.

Д.Болдхуяг : Зандашуулсан цогцос нисгэж, хүн-чонын эрлийзтэй нөхцдөг монгол дууны үг
Tweet
Bolod.mn