-Шинэ парламентын үйл ажиллагааг та хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?

-Парламент гэдэг байгууллага хууль санаачилж, баталдаг газар. Түүнээс биш үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага биш. Гэхдээ манай УИХ-ын бүтэц дэндүү томдчихсон. Зуун ямаанд жаран ухна гэдэг шиг болчихоод байна. Хүн ам цөөтэй манайх шиг оронд энэ нь дэндүү том. Миний бодлоор 36 хүнтэй байгаад л хууль батлахад хангалттай. Заавал 76 байх шаардлагагүй. Иргэдийн татварын мөнгийг энэ хэдэн хүмүүс гадаад дотоод руу дэмий тэнэн, хууль хэлэлцэж байгаа нэрээр үрж байна. Парламентын хувьд мэдээж залгамж чанараар л ажиллана. Өмнөх парламент хууль гаргасан бол түүний үргэлжлэлийг дараагийнх нь гаргадаг. Харин өмнөхийн гаргасан хууль, шийдвэрүүд амьдралд хэрэгжихгүй бол дараагийнх нь УИХ, Засгийн газар өөрчилж болдог. Тиймээс би ийм байна, тийм байна гэж хэлэх юу байх вэ.  

-Тэгвэл өнгөрсөн хугацаанд болсон шат шатны сонгуулийн үр дүнгийн талаар ямар бодолтой байна?

-Яахав дээ. Орон нутгийн сонгуульд иргэд оролцоогүй. Аргаа барахдаа худлаа дүн гаргасан. УИХ-ын сонгуулийн хувьд 2004 оныхтой харьцуулахад арай гайгүй явагдсан. Гэхдээ сонгуулийн дүнг гаргахдаа дахиад л луйвар булхайг хэрэглэсэн. Яагаад гэвэл өмнөх сонгуульд мөнгө өгсөн хүнд иргэд саналаа өгдөг байв. Харин 2012 оны УИХ-ын сонгуульд ийм байдал арай татарсан. Гэтэл үүнээс болж иргэд сонгуульд оролцох сонирхолгүй болчихож байгаа юм. Мөнгө өгөхгүй бол саналаа өгөөд яах юм бэ гэж. Тиймээс иргэдийг саналаа хэрхэн өгөх талаар хуульд оруулах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, сонгуулийн насны иргэн саналаа өгөөгүй бол, түүнийг нийгмийн аливаа халамжид хамааруулахгүй байж болно. Ардчилсан нийгэмд хүн эрхээ эдлэхийн сацуугаар үүргээ биелүүлдэг байх ёстой. Үүргээ биелүүлнэ гэдэг сонгуульд оролцож, төр засгаа эмхлэн байгуулахад хувь нэмрээ оруулах. Харин хэнийг сонгох вэ гэдэг өөрсдийнх нь эрх. Энэ бол ардчилал.

-Та сонгуулийн зохион байгуулалт өмнөхөө бодвол сайн байсан гэж яриад байх юм. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл УИХ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ажиллаж чадахгүй байна шүү дээ. Таны нэр дэвшсэн Сонгинохайрхан дүүрэг ч гэсэн өнөөдрийг хүртэл сонгуулийн маргаантай байна?

-Өмнөх хийгээд энэ удаа болж өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулиуд бүгд луйвар болсон. Сонгинохайрханчуудыг надад тийм их дургүй гэж бодохгүй байна. Миний төлөө Сонгинохайрханы сонгогчдын 90 хувь нь саналаа өгсөн гэж боддог. Зүгээр л миний саналыг улайн цайм луйвардаж, булхайдаж авсан. Б.Жаргалсайхан гэдэг хүнийг улс төрийн амьдралаас хөн­дийрүүлэх зорилго бусад намд байдаг.

-Яагаад?

-Яагаад гэвэл би тэдний өмнөөс нь харж байгаад үнэнийг хэлчихдэг болохоор тэр. Үнэн үг хэлсэн хүнд, үхэр өшөөтэй гэдэг шиг. Гэхдээ түүнд би ерөөсөө гутдаггүй. Миний туйлын зорилго УИХ-ын гишүүн болох биш. Улс орноо хөгжүүлэх, улс нийгэмд болохгүй байгаа зүйлийг ил тод гаргаж шүүмжлэх. Тэр дутагдлуудтай тэмцэх, түүнийг арилгахын төлөө ажилладаг.

-Сүүлийн үед угшил нэгт МАН, МАХН гэсэн улс төрийн намууд нэгдэх талаар ярьж байна. Эд нэгдвэл улс төрийн ямар нөхцөл үүсэх бол?

-За ямар аальгүй хүүхэн биш дээ. Саллаа л гэх юм, буцаад нийллээ л гэнэ. Ийм завхарсан зүйл байж болохгүй. Хоёр нам нэгдье гэвэл эхлээд үзэл бодлоо нэгтгэх хэрэгтэй. Дараа нь намын шинэчлэлтээ хийж чадав уу, үгүй юу гэдэг асуудал байна. Түүний дараа нийлэх, нийлэхгүй асуудал гаргах хэрэгтэй юм. Үлдсэн хугацаанд нийгэм, улс төрийн амьдралд өчнөөн завхрал гаргасан тэр улстөрчид эргээд нийлнэ гэвэл хэцүү байх. Эхлээд өөрсдийгөө яаралтай сайн цэвэрлэх хэрэгтэй. Нийлж болно л доо. Аль салж нийлэхийг тэр гэхэв. Угаасаа бүрмөсөн салаад явдаг ч тохиолдол байдаг. Гэр бүлийн хоёр хүн байлаа гэхэд нэг нь насан өөд болоод тэр чигээрээ үүрд мөнх салдаг биз дээ. Амьдрал ер нь тийм л байдаг.

-Намын хатуу гишүүнчлэлгүй байх талаар нийгмийн тодорхой хэсгээс санал болгож байна. Энэ хэр зөв бэ?

-Зөв санал. АНУ-д намын гишүүнчлэл гэж байдаггүй. Мөн Европын орнууд болон Япон зэрэг улсад ч байхгүй. Зөвхөн намын төв аппарат нь л гишүүнчлэлтэй. Түүнээс биш жирийн иргэд нь намын гишүүн болдоггүй юм. Харин намууд нь улсаа хөгжүүлэх хөтөлбөр, өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажлынхаа үр дүнгээрээ л өрсөлддөг. Түүнээс биш хэн олон гишүүнтэй  нь төр барина гэдэг ойлголт зөвхөн коммунизмын үед л байсан. Дээр нь энэ олон намын гишүүнчлэл гэр бүлийг хүртэл салгахад хүрч байна. Эхнэр нь АН-ынх, нөхөр нь МАХН-ынх, хүүхэд нь БНН-ынх. Гэхдээ хүүхдүүд ухаантай л даа. Ирээдүйгээ харж байна. Бүгд найрамдах нам бол хөгжлийн нам. Монгол Улс хөгжих ёстой. Тийм учраас хөгжлийн нам руу залуучууд нь илүү их сонирхолтой байна. Энэ хоёр намыг тоодоггүй юм билээ. АН, МАН хоёр хөгширчихлөө гэдэг. Тэтгэвэрт гаргах болчихож.
Намын гишүүнчлэлээс үүдэж гэр бүл хагарч бутарч, хоорондоо хэрэлддэг. Дээрээс нь төрийн албан хаагчдыг хутган үймүүлж байна. Юу гэхээр нэг нам гарч ирээд манай хүн биш гээд л чадвартай, чадваргүй аль нь ч хамаагүй бүгдийг нь хоморголон халчихдаг.
Оронд нь өөрийнхөө намын баахан чадваргүй юмнуудыг чихнэ. Нөгөөх нь ажилдаа дадлагажиж, сурах гэсээр байгаад дараагийн сонгуультай золгоно. Харин хийсэн зүйл гэж юу ч байхгүй. Мөн төрийн албан хаагчдын дунд хариуцлагагүй байдлыг үүсгэж байна. Тэртээ тэргүй солигдох юм чинь хувийнхаа ажлыг хийе гэдэг ойлголтоор хандаж байгаа юм. Тийм учраас нэн даруй намуудын хуулийг өөрчилж, хатуу гишүүнчлэлгүй болгох хэрэгтэй. Нэн даруй сонгуулийн хуулийг эргэн харах нь зөв.
Дээр нь сонгуулийн хэсгийн хороод байна. Тэдний үйл ажиллагааг ил тод болгох ёстой.
Тэгэхгүй бол СЕХ гэж луйврын газар байгуулчихсан, нөгөөдүүл нь дандаа булхай луйвар хийж байдаг тогтолцоотой. Яагаад сонгуулийн саналын хуудсыг хэн дуртай нь очиж шалгаж болдоггүй юм. Тэр яахаараа нууц баримт болчихдог юм бэ. Ингэж иргэдийн эрх чөлөөг луйвардаж болохгүй шүү дээ. Үндсэн хуульд луйврын аргаар төрийн эрх мэдлийг авч болохгүй гэж заасан байгаа. Гэтэл олон жил ингэж луйвардаж байна. Миний мэдэхийн 15 жил болсон. Одоо үүнийг болих цаг болсон.

-Энэ төр түр орлон гүйцэтгэгч гэсэн шинэ нэр томьёо бий болгосон. Ер нь түр орлон гүйцэтгэгч гэх албан тушаал байж болох юм уу?

-Түр гэдэг төрийн албанд байх ёсгүй зүйл. Төрийн албан хаагч нэг бол жинхэнэ, үгүй бол байхгүй байх ёстой юм. Тэгвэл Засгийн газартаа ч бас түр гээд нэр өгчихгүй юу. Парламентаа мөн түр гээд нэрлэчих. “Түр зуур байж байгаад явах юм аа, наад хүмүүс чинь” гээд л байж байя. Төр гэдэг залгамж чанараа хадгалдаг байх ёстой. Төрийн албан хаагчдын сонгон шалгаруулалт нээлттэй байж,  тэнцсэн хүмүүсийг ажилд авдаг байх үүрэгтэй. Мөн тэдний ажлын байр, хийсэн хөдөлмөрийг баталгаажуулах хэрэгтэй юм. “Та ажлаа сайн хийвэл таны цалин ийм байна. Тэтгэмж, хангамж ингэж авна” гэж томьёолж өгөөд, хариуд нь  хариуцлага нэхдэг, авлига авахгүй байх баталгааг бий болгоно гэсэн үг. Төр тогтворгүй бол улс орон яаж хөгжих юм.

-Саяхан яамдын төрийн нарийн бичгийн даргын сонгон шалгаруулалт болж өнгөрлөө. Гэтэл түр байсан төрийн нарийнуудаа бүгдийг нь жинхэлчихсэн.

-Яахав дээ. Манайд боловсон хүчний дутагдал байна. Олон сургууль төгссөн  хөдөлмөрийн чадамж доогуур байна шүү дээ. Түүнийг ярихгүй л байгаа болохоос биш.

-Яамдын төрийн нарийн бичгийн дарга нарт тавигдах шаардлагыг харж байхад зарим нэгд нь орос хэлний анхан шатны мэдлэгтэй гэж тусгасан байна билээ. Ийм  шаардлага танд ямар санагдаж байна вэ?

-Орос хэлний анхан шатны мэдлэг гэж байж болохгүй л дээ. Төрийн нарийн бичгийн дарга хүн доод тал нь хоёроос гурван улсын хэлтэй байх ёстой. Тэгж байж энэ албанд тэнцэх ёстой юм. Яагаад гэхээр Монгол Улс зөвхөн Оростой харьцдаг байснаа болиод дэлхийн өөр улстай холбогдох болсон. Соёл, спорт, урлаг, шинжлэх ухаан гэх мэт. Тийм учраас бидэнд хоёр гурван хэл зайлшгүй шаардлагатай байгаа биз. Орос, англи, германаар ярьдаг залуус байж л байна шүү дээ. Яг тийм залуучуудыг олж энэ албанд тавих хэрэгтэй.
-МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын талаар асуулгүй өнгөрч болохгүй нь. Тэр хүнийг тойрсон асуудал ний­гэмд том дуулиан тарьсан зөв, буруу гэж талцаад байдаг нь хэр зөв юм бэ?
-Хүнийг ингэж дөрвөн жилийн турш ёс суртахуунаар нь дарамталж болохгүй л дээ. Бид ямар дэлхийн хоёрдугаар дайны үед амьдарч байгаа биш. Тэгээд ч ер нь Монголын төр 1921 оноос хойш 14 сайдыг Зөвлөлт холбоот улсад дуудаж аваачиж байгаад л цаазаар авсан. Хамгийн сүүлд Ю.Цэдэнбалыг аваачиж, ой санамжийг нь байхгүй болгосон. Бид эрүүл саруул хүн явуулсан,  төмөр хайрцагт хийгээд буцаадаг. Өөрөөр хэлбэл, манай төрийн дээд шатанд байсан удирдагч нарын хувь заяа өрөвдмөөр дуусч байсан. Маш өрөвдмөөр. Ю.Цэдэнбал энэ улс орны төлөө маш их зүйлийг хийж бүтээсэн. Хөгжил, өнөөгийн та бүхний сайн сайхны төлөө, залуусын төлөө асар их зүйлийг бүтээж чадсан. Тийм учраас тэр хүнийг бахархаж хүндэлж явах хэрэгтэй. Үүнтэй адил Н.Энхбаярын хувьд сүүлийн 15 жилд улс орныг удирдах ажилд идэвхитэй оролцож явсан. Яахав алдаа оноо байсан л байх. Гэхдээ хийж бүтээсэн гавьяа зүтгэл зөндөө л бий. Орост төлөх их өрнөөс эхлээд, дээр нь Монгол Улс чинь эдийн засгийн хувьд улсын төсөв 500-600 сая ам.долларын төсөвтэй байлаа. Юун тав, зургаан тэрбум ам.доллар. Энэ хэцүү үед улс орныг нураачихгүй, задалчихгүй, бутаргачихгүй авч явсан удирдагч хүн. Тиймээс Н.Энхбаяртай ийм муухай харилцаж болохгүй юм. Монголчууд бие биенээ хайрладаг хүндэлдэг байх ёстой. Ц.Элбэгдоржийг  Ерөнхийлөгч биш болохоор нь барьж аваад, дамжилж гүйгээд л, цагдаа нар нь элдвээр доромжлоод байвал сайхан уу. Би л хувьдаа зөвшөөрөхгүй, тэмцэнэ. Н.Энхбаярыг ч гэсэн удаан ингэж байлгаад байж болохгүй л юм. Хүн бус, ёс бус үйл ажиллагаагаа зог­соох хэрэгтэй байна. Ялангуяа МАН-ын нөхөд. Тэд л үүнийг зохион байгуулсан.

-Ирэх Ерөнхийлөгчийн сонгуульд БНН оролцох уу?

-Ерөнхийлөгчийн сонгуульд орол­цоно. Харин яаж вэ гэдгээ намын нөхөдтэйгөө ярьж шийдэх юм.

-Сонгуулийн автомат машины талаарх эргэлзээ өнөөг хүртэл тайлагдаагүй. Гэтэл ирэх Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд дахин ашиглах гэж байгаа юм билээ. Ийм нөхцөлд сонгуульд оролцоод дахиад л луйвардуулах юм биш үү?

-Ирэх сонгуулиас өмнө автомат машинаа бүгдийг нь хогийн цэг дээр аваачиж хаях хэрэгтэй. Хамгийн найдвартай тооллогыг хүн л хийнэ. Харин машинаар яаж ч тоолж болно. Тэр машиныг ямар программ хангамжаар цэнэглэснээс л хамаарна. Хэнд зориулж тоолох вэ гэдэг асуудал байгаа. Хэдхэн саналын хуудсыг тоолж цөхөөд байх зүйл ч юу байх вэ дээ. Нэг хэсэг дээр хоёр, гурван мянган л саналын хуудас байгаа. Түүнийг нь тойрч арван хүн сууж байгаад л тоолчиход тийм хэцүү юм уу. Харин автомат машин бол зүгээр л луйвардах гэсэн оролдлого.

О.Мөрөн
                                                                                        

Эх сурвалж:  Өдрийн шуудан