Л.Гансүхийн үед Богд ууланд газар олголт гаарчээ

2013-03-19

Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайдын тушаалаар байгуулсан ажлын хэсэг Богдхан уулын Дархан цаазат газрын газар ашиглалтад

хийсэн шалгалтынхаа дүнг танилцууллаа.

Газар нутгийг тусгай хамгаалалтад авах нь байгаль орчны доройтлыг хязгаарлан зогсоох, байгалийн жам ёсны шүтэлцээт харилцааны нөхцлийг хангах сонгодог хэлбэр гэж дэлхий нийт үздэг. Улмаар хүн төрөлхтний байгаль, түүх соёл, шинжлэх ухааны давтагдашгүй их өвийг үе дамжуулан үлдээж, улс орнууд байгаль орчинтойгоо зохицон тогтвортой хөгжих үзэл санааг баталгаажуулах нэгэн шалгарсан арга юм.

Богдхан уулыг 1778 онд Богд хаант Монгол Улсын үед дархалж байсан, дэлхийн хамгийн анхны Дархан цаазат газар юм. 1995 онд УИХ-ын тогтоолоор Богдхан уулын дархан цаазат газар хэмээн нэрлэж, 1996 онд ЮНЕСКО-оос Дэлхийн шим мандлын сүлжээнд оруулах шийдвэр гарч 1997 онд гэрчилгээг олгож байв.

Богдхан уулын дархан цаазат газар хойд талаараа нийслэлийн Хан-Уул, Баянзүрх дүүрэг, урд талаараа Төв аймгийн Зуунмод, Сэргэлэн сумтай хил залгадаг, нийтдээ 41.6 мянган га талбайтай, үүнээс онгон бүс газар нутгийн 17.3 хувь буюу 7115.3 га, хамгаалалтын бүс нь 54.2 хувь буюу 22291.9 га, хязгаарлалтын бүс 28.5 хувь буюу 11721.8 га талбайг тус тус эзэлдэг байна. Богдхан уулын орчны бүсийг 2010 онд Төв аймагт, 2012 онд Баянзүрх дүүрэгт тогтоосон бөгөөд харин Хан-Уул дүүргийн орчны бүсийг тогтоогоогүй байгаа юм.

Газар ашиглагчдын судалгааны дүнгээс үзэхэд 2002-2012 оны хугацаанд Богдхан уулын хязгаарлалтын бүсийн 24 аманд 469 иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад аялал жуучлал, сургууль, цэцэрлэг, шашны үйл ажиллагаа эрхлэх зориулалтаар, 193 иргэнд зуслангийн зориулалтаар газар ашиглах эрх олгожээ. 2000-2003 онд 46, 2004-2008 онд 217, 2009-2012 онд 192 газар олголтыг хийсэн ба хамгийн олон нь 2008 онд 101, 2011 онд 156 иргэн аж ахуйн нэгжид газар олгосон байна. Өөрөөр хэлбэл, Богдхан уулын дархан цаазат газарт газар ашиглах зөвшөөрлийг хамгийн олноор өгсөн хүн бол тухайн үеийн салбарын сайд байсан Л.Гансүх байх нь.

Мөн 1995 онд буюу Богдхан уулын дархан цаазат газрыг улсын тусгай хамгаалалтад авах үед Төрийн өмчийн хороогоор хувьчилсан сургууль, цэцэрлэг, зочид буудал зэрэг үйлчилгээний газар, ШШГЕГ-ын харьяа хорих 401, 411 дүгээр анги, химийн бодис хадгалах Изотоп контор, агаарын орон зайг хянах лаборатори төв, Одон орон судлалын төв, Хүүшийн ам дахь мөсөн зоорь, хүнсний дэлгүүр зэрэг 38 аж ахуйн нэгж, обьект газар ашиглаж байгаа юм.

1960 оны эхээр Богдхан уулын эргэн тойронд 70 гаруй байгууллагын 1200-гаад зуслангийн байшин, төрийн болон хувийн 2000 гаруй гэр, 17 аманд 40 гаруй барилгын томоохон обьект байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж байсан учир 1982-1990 онд аж ахуй нэгж, иргэдийн зусланг нүүлгэн шилжүүлж байжээ. Байгаль орчин ногоон хөгжлийн сайдын байгуулсан ажлын хэсэг Богдхан уулын Дархан цаазат газрын 34 амнаас газрыг нь ашиглаж байгаа 24 аманд судалгаа хийсэн байна. Хан-Уул дүүргийн 11 дүгээр хороо буюу Зайсангийн аманд Богдхан уулыг ДЦГ-ын ангиллаар баталгаажуулсан жил буюу 1995 оноос өмнө амьдарч байсан 424 өрх байгаа аж. Арцатын аманд 282, Жаргалантын аманд 20 өрх амьдарч байгааг судалгаагаар тогтоожээ.

2008 онд Байгаль орчны сайд байсан эрхэм “Богдхан уулын дархан цаазат газрын Нүхтийн аманд зуслангийн зориулалтаар газар ашиглах түр журам”-ыг хууль зөрчин гаргаж, Нүхтийн аманд 193 иргэнд зуслангийн зориулалтаар газар олгосон байна. Богдхан уулын дархан цаазат газрын хязгаарлалтын бүсэд 80 гаруй иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага аялал жуучлалын зориулалтаар үйл ажиллагаа явуулахаар байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ хийлгэсэн ч зориулалтыг өөрчлөн орон сууцны хороолол, барилга байгууламж, хувийн орон сууц барьж үл хөдлөх хөрөнгө болгон худалджээ.

Зайсан, Арцат, Нүхтийн аманд газрын даац хэтэрсэн байна. Улмаар биологийн төрөл зүйлийн аюулгүй байдал, экосистемийн тэнцэл алдагдагсан нь, дэлхийн хамгийн анхны Дархан цаазат газрын үнэ цэнийг бууруулаад байгаа юм. Богдхан уулын Дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргааг улсын төсвөөс сүүлийн 5 жилийн байдлаар 950 сая орчим төгрөгөөр санхүүжүүлснээс 90 хувийг цалин, урсгал зардалд, ердөө гурван хувийг ургамлыг нөхөн сэргээхэд зарцуулжээ. Гэтэл газар ашиглагчдын төлбөр төлөлтийг сүүлийн таван жилийн байдлаар авч үзвэл 12 тэрбум төгрөг төсөвт төвлөрүүлсэн ч байгалийг хамгаалах, нөхөн сэргээхэд зарцуулаагүй байна.

БОНХЯ-наас Богдхан уулын Дархан цаазат газрын нөөц, даацыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр тогтоон, Дархан цаазат газраа дэлхийн жишигт хүргэх ажлыг эхлүүлжээ. Холбогдох хуулийг зөрчсөн иргэн, аж ахуйн нэгжүүдэд экологи, эдийн засгийн хохирлыг тооцуулан, Байгаль хамгаалах санд төвлөрүүлж, энэ мөнгөнөөс Богдхан уулын нөхөн сэргээлт, дэд бүтцийг хөгжүүлэхэд зарцуулах юм байна.

ЗУУНЫ МЭДЭЭ