“100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрөөс хохирсон иргэд Засгийн газраас хариултаа хүлээж байна.

Зургаан хувийн хүүтэй зээлд найдаж компаниудад урьдчилгаагаа төлсөн хүмүүс алдагдалд ороход хүрээд байгаа. Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд О.Чулуунбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

ДЭЛХИЙ ДАХИНААРАА ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ТӨЛӨӨ ТЭМЦЭЛДЭЖ БАЙНА

-Ашигт малтмалын тухай шинэ хуульд эдийн засагчид өөр өөрийнхөөрөө хандаж байна. Зарим нь гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг үргээж байна гэж шүүмжлэх боллоо. Эндээс ярилцлагаа эхэлье?

-Бид хөрөнгө оруулалтаар дамжуулаад иргэдээ өндөр орлоготой болгож, орон сууцанд амьдруулна гээд байгаа.

Гэтэл тэр мөнгө нь багасаад байна. Стратегийн гээд байгаа эдгээр салбар өмнө нь энгийн гэсэн тодотголтой байсан шүү дээ.

Нарийн шалгууртай болгочихоор хөрөнгө оруулалт орохоо байчихаж байна. Дотооддоо ч эдгээр салбарт ажиллах чадалтай компани алга. Ингээд мөнгөний урсгал тэнд багасчихаар ажлын байр ч ховордоно. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд бидэнд эдгээр салбараа эргэж харах юм биш үү гэсэн санал өгч байгаа хэрэг.

-Ер нь манай улс жилдээ гадаадаас хэчнээн хэмжээний хөрөнгө оруулалт татаж байна вэ. Тэр мөнгө нь хэр үр ашигтай байна?

-2011 онд манай улсад дөрвөн миллиард ам.доллар орж ирсэн байна. Түүний өмнөх жил нь 700 гаруй сая ам.доллар орж ирсэн. Монгол бол голдуу гадаадаас шууд хөрөнгө оруулалт оруулж байгаа орон. АНУ болон бусад хөгжингүй улс хөрөнгийн биржээрээ дамжуулан их мөнгө босгож байна. Дэлхий дахинаараа хөрөнгө оруулалтын төлөө тулалдаж тэмцэлдэж байна. Худал ярьсан хүнд бараг байлдаж байна гэж болохоор. АНУ-ыг хар. Дэлхийд хамгийн өндөр хөгжилтэй, нэг хүнд ногдох орлого нь 50 мянган “ногоон” болчихсон мөртлөө гадаадын хөрөнгө оруулалтыг оруулах гээд ядаад байна шүү дээ. Хамгийн их мөнгөтэй, баян компани хаана байна, тэд бүгдээрээ АНУ-д л мөнгө оруулж байвал зохимжтой байхаар бодлого явуулаад байна. Ганц АНУ ч биш. Европ, Япон, Хятад бүгдээрээ ийм байна. Гэтэл манай улс гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэг их сайнаар хүлээж авахаа байчихаж. Үүнийг л өөрчлөх хэрэгтэй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт монголчуудад хэрэгтэй. Орлогоо өсгөхөд, хөгжихөд, дэд бүтцээ барихад нэмэртэй. Үүнийг бид сайн ойлгох хэрэгтэй байна.

-Тэгвэл гадаадын хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийг дээшлүүлж, дэлхийн бусад хөгжингүй улсын дайтай хөлжихийн тулд юу хийх ёстой юм бол?

-Зохицуулалтаа сайжруулах хэрэгтэй байна. Хууль эрх зүйн тал дээрээ ажиллах шаардлагатай байна. Засаг захиргааны зохицуулалтаа ч анхаармаар байна. Жишээ нь, янз бүрийн хүнд суртлын асуудал олон гардаг. Бүртгэх гэж удаан хүлээлгэдэг, олон цагаар бүртгэдэг, байн байн дууддаг, байсхийгээд торгодог, сануулдаг. Энэ бүгдэд бид өөр зохицуулалт хийх цаг нь болсон.

-Ази тив дотоод дахь худалдаагаараа дэлхий нийтэд томоохон байр суурь эзэлж байна. Бас хамгийн том импортлокч, экспортлогчдын нэг боллоо. Энэ цаг үед Монгол Улс ямар бодлого барих хэрэгтэй юм бол?

-Манай тивийн улс орнууд хоорондоо наймаалцаж байгаа хэмжээ нь 57 хувьд хүрчихлээ. Энэ бол өндөр тоо, хоорондоо их интеграцид орж байна. Ази тив маань өөрөө бараг бүх юмаа үйлдвэрлэдэг боллоо.

Өмнө нь машинаа гэхэд Европ, АНУ-аас авдаг байсан. Өндөр технологийн тоног төхөөрөмж ч юм уу, компьютерээ гэхэд зөвхөн АНУ-аас авдаг үе байсан. Гэтэл одоо энэ бүхнийг бүгдийг нь азиуд өөрсдөө хийдэг болчихлоо. Энэ утгаар манай тивийн эдийн засаг маш сайн өсч байна.

ХАМГААЛАХААР САЙН САЛБАР МАНАЙД БАЙХГҮЙ

-Хөрөнгө оруулалтын сэдэвтээ эргээд оръё. Зарим судлаач гадаадын хөрөнгө оруулагчид дотоодын зах зээлийг хохироож байна гэх юм. Таны харж буйгаар үнэхээр ийм байдал үүсээд байна уу?

-Гадаадын хөрөнгө оруулалтаас хамгаалаад байхаар сайн зах зээл манайд алга. Бүх салбар маань бусад улстай харьцуулахад үнэхээр муу байгаа юм. Тиймээс бид эхлээд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг оруулаад эдийн засгийн салбаруудаа бэхжүүлэх хэрэгтэй байна. Бэхжүүлж, хөгжүүлсэн салбарын хувьд дараа нь хамгаалж болно шүү дээ. Гадаадынхан орж ирлээ гэхэд, хамгаалаад байхаар үнэхээр сайн салбар манайд байхгүй байна шүү дээ.

-Манай улсад орж ирж байгаа ихэнх хөрөнгө оруулалт Улаанбаатарт төвлөрөөд байх шиг. Гэтэл хөдөө орон нутагт жижиг, дунд үйлдвэрлэл хөгжүүлэхэд дэм болох хөрөнгө оруулалт хангалтгүй байна. Ер нь бараг орхигдчихоод байгаа гэж эдийн засагчид шүүмжилдэг. Энд ямар зохицуулалт хэрэгтэй юм бол?

-Мэдээж, энэ бүхэн бодлогоосоо шалтгаална. Манай төсвийн бодлого гэхэд хөдөө орон нутагт нэлээд эрх мэдлийг нь өгсөн, энэ нь ч хэрэгжиж эхэлж байна. Хөдөө орон нутагт янз бүрийн үйлдвэрлэлийн уул уурхайн төслүүд сайн ажилладаг хууль эрх зүйн зохицуулалтыг хийх хэрэгтэй байна. Тэгж байж тэнд олон төсөл хэрэгжинэ, олон ажлын байр бий болж, Улаанбаатарыг чиглэсэн нүүдэл багасна.

-Гадаад хөрөнгө оруулалтын зөв зохицуулалт хэрэгтэй гэж байна. Хятад улс манай улсын бүтээн байгуулалтад хамтрахаар болсон. Ингэхдээ дөрвөн гүүр барихаар болсон. Гэтэл тэр гүүр барих мөнгө нь өөр зүйлд зарцуулагдсан гэх юм. Энэ мэтээр зарим талаараа тодорхой бус зүйл байна?

-Манай улс урт хугацааны зээлээр Улаанбаатар хотод дөрвөн замын уулзваруудыг хурдан зохицуулалттай болгох, түгжрээг багасгах сүлжээнүүдийг хийхээр тохиролцсон. Хятадын компаниуд нь зохих судалгаа шинжилгээ, техник эдийн засгийн үзүүлэлтүүдээ хийж байгаа. Гэхдээ манай талаас үүнийг эцэслэн шийдээгүй байна. Үүнээс илүү төслүүдэд энэ зээлийг хэрэглэж магадгүй гэсэн байр сууриа илэрхийлсэн.

-Гадаадаас хөрөнгө оруулалт босгож моргэжийн зээлийг санхүүжүүлэх хэрэгтэйг та нэг бус удаа хэлж байсан. Энэ ажлаа хэзээ, хэрхэн эхлэх вэ?

-Гадаадын зах зээл дээр зургаагаас бага хүүтэй хямдхан моргэжийн зээлүүд бий. Дэлхийн зах зээл дээр мөнгө их байна шүү дээ. Доллар болон бусад валютын зээлүүд ч бий. Хүү нь ч бага байгаа юм. Манай улс дэлхийн зах зээл дээрээс хямдхан мөнгө олж ирж дотоодын зах зээлээ санхүүжүүлэх хэрэгтэй. Анхны оролдлого нь сая 1.5 миллиард долларын бондыг бид босголоо. Энэ бол нэг их том мөнгө биш. Өнөөдрийн манай эдийн засагт 10 гаруй миллиард доллар явж байгаа дотор 1.5 бол тэгтлээ том мөнгө биш. Мэдэгдэхгүй байна шүү дээ.

-Тэгвэл цаашдаа ямар алхам хийх ёстой юм бэ. Орон сууцны хөтөлбөрт олон хүн хохирч үлдэх гээд байна?

-Цаашдаа бид иргэдээ бүгдийг нь орон сууцтай болгоё гэвэл үүн шиг мөнгийг л арав, хориор нь оруулж ирээд , иргэдээ урт хугацаагаар байшин, орон сууцыг нь бариад өгчих хэрэгтэй. 20, 30 жилд манай иргэд ажил хийгээд орлоготой болоод түүнийгээ эргүүлээд төлчихнө шүү дээ. Тэр хооронд Засгийн газар дэлхийн зах зээл дээр тав хүртэлх хувийн хүү төлөөд явж байвал иргэд ч ашигтай. Энэ нь манай Засгийн газарт ч ээлтэй бодлого болох гээд байна.

ЕРӨНХИЙ САЙД ХЭЛЭЭД ХҮҮ БУУРДАГ ЮМ БИШ

-Саяхан Төрийн ордонд “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн сонсголд та оролцохдоо гадаадаас бага хүүтэй хямд зээл олж энэ төслийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэсэн. Засгийн газартаа хариуцлага ярихаасаа өмнө мөнгөө хэрхэн шийдвэрлэхээ тогтох хэрэгтэйг сануулж байсан шүү дээ?

-Хариуцлага ч ярих хэрэгтэй. Эдийн засгийн хариуцлагын талаар маш их идэвхтэй ярьж байгаа. Иргэддээ аль болох хямдхан, урт хугацаатайгаар зээл олгох хэрэгтэй юм байна, энэ нь Засгийн газрын үүрэг хэмээн идэвхтэй ажиллаж байгаа. Орон сууц, санхүүжилтийн корпорацийн бүтцийг ч өөрчилье гэж байгаа. Энэ нь зах зээл дээр байдаггүй бүтэц. Жижиглэн дээр л ажилладаг. Тэгэхээр Засгийн газар жижиглэн дээр ажиллахаар өөрөө орон сууцны үнийг хэлж авдаг, тэгэхээр үнэ өсч байгаагийн шалтгаан гэж бид үзээд байгаа. Хоёрдугаарт, иргэдэд өөрсдөө зээл хэлэлцээр хийж өгдөг. Тэгэхээр нэг том авлигын бүтэц болчихоод байгаа юм. Энэ нь энэ Засгийн газрын үед өөрчлөгдөх байх. Тийм шийдвэр нь ч гарсан, ажлын хэсэг нь ч гарсан. Өнөөдөр бидэнд мөнгө олдож байна. Мөнгө нь ч байна. Ганцхан монголчууд тэр мөнгийг авч чадахааргүй болчихоод байна. Гадаадын мөнгөтэй улсууд маань монголчуудыг голоод байна шүү дээ. Монголын бүх үнэлгээ 70 хувь буурчихлаа. Монголын бүх төслийн үнэлгээ 70 хувь уначихсан байна гэдэг маань юу гэсэн үг вэ гэвэл, бид нэг жилийн өмнө 1000 долларын цалинтай байсан бол өнөөдөр гадаадынхан бидэнд “Та нарт 300 доллар хангалттай. Та нар үүнээс илүү цалин авч чадахгүй болсон” гэж хэлж байгаагаас өөрцгүй байдалд хүрчихээд байна шүү дээ. Энэ бидэнд хэрэггүй биз дээ. Бид өдийд энэ үнэлгээгээ харин ч 1500, эсвэл 2000 доллар болгочихоод сууж байх ёстой улс шүү дээ. Тэгэхээр бид өөрсдийнхөө үнэлгээг унагачихлаа.

-УИХ-ын гишүүн, Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Баярсайхан зургаан хувийн хүүтэй зээлийг удахгүй зогсооно гэж байна. Та үүнд ямар байр суурьтай байна?

-Үүнийг нэг, хоёр хүн тогтоодоггүй юм. Өмнөх Засгийн газар хүүг тогтоосон. Энэ бол олон улсын, дэлхийн зах зээл дээр огт байдаггүй практик. Тэр бол улс төртэй л холбоотой байлгүй дээ. Хүмүүсийг зургаан хувиар тайвшруулах гэсэн юм уу. Түүнээс биш, нэг Ерөнхий сайд ч юм уу, нэг Сангийн сайд зургаан хувь гээд хүүг нь тогтоочихдог практик дэлхийд байхгүй. Би ер нь ингэж сонсоогүй.

-Тэгвэл одоо ямар шийдэл гаргах вэ. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд Монголын үнэлгээ уначихлаа. Дотооддоо орон сууцжуулах хөтөлбөр маань тодорхойгүй байдалд орчихлоо?

-Зах зээл дээр байгаа хүүгээ л хар. Тэгэхээр аль болохоор хямдруулах талаар Засгийн газар арга хэмжээ авах ёстой. Түүнээс биш Ерөнхий сайд нь гарч ирээд зургаан хувь гээд зарлачихдаг бол бүгдээрээ л тэг хувь гээд зарлачихна, тийм биз дээ. Болдог байсан бол тэглэ л биз дээ. Болохгүй шүү дээ. Засгийн газар зургаан хувийн хүү гэж зарласан нь манай зах дээр байгаагүй зүйлийг үндэслээд шийдвэр гаргачихсан. Энэ бол захыг эвдчихсэн шийдвэр. Өмнө нь би энэ тухай Байнгын хороон дээр ч, УИХ-ын чуулган дээр ч асууж байсан. Засгийн газар ийм шийдвэр гаргах ёсгүй байсан юм. Хүү ийм өндөр байхад, Төвбанк нь зах дээрээс хүүг 12 хувиар авч байхад Засгийн газар гэнэтхэн зургаан хувиар хүү өгнө гэдэг нь иргэдэд их сайхан сэтгэгдэл төрүүлчихэж байгаа юм. Засгийн газар тийм шийдвэр гаргасан бол төсөвтөө суулгаж заавал баталгаажуулсан байх ёстой. Тэр нь бас баталгаажаагүй. Тэгэхээр энэ нь зүгээр амлалт болчихсон. Ядахад, 2012 оны төсөвт хүүний зөрүүг суулгачихсан байх ёстой. Тэр нь байхгүй байсан. Тэгэхээр Засгийн газар амлалтаа үйлдлээрээ баталгаажуулсан байх ёстой ч тэр нь хийгдээгүй.

-Тэгвэл урьдчилгаа төлбөрийн хувьд?

-Өнөөдрийн олон улсын зах дээр хэрэглэгддэг практикийг Монгол Улс мөрдөөгүй байгаа юм. Орон сууцны моргэжийн зээл авах иргэд дэлхий дахинд бэлэн болсон байранд урьдчилгаа төлөөд үлдсэнийг нь зээлээ төлөөд явдаг журамтай. Уг нь энэ журмыг хэрэгжүүлсэн бол иргэд хохирсон байх ёсгүй байсан. Одоогийн нөхцөлд хүмүүс урьдчилгаа төлсөн боловч юу ч үгүй явж байна л даа. Үүн дээр Засгийн газар арга хэмжээ авах ёстой.

-Өнөөдрийн байгаа нөхцөлд “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд гарц харагдаж байна уу?