Архив ангилал

хөрсний асуудлаас гадна урантай холбоотой асуудал хөврөх боллоо. Түүний дундаас онцлох сэдэв нь "Манай улс уранаа ашиглаж улсынхаа төсвийг бүрдүүлнэ" гэх мэдээ байна.

Мэдээж ураны асуудал улс төрийн хар хөшигний ард яригддаг сэдэв учраас энэ салбарын бодлого бусдад ил тод бус "бөөрөнхий" байсаар ирсэн. Цөмийн энергийн газрынхан ч, төрийн өндөрлөгүүд нь ч нөөцийн хувьд нүүрснээсээ илүүрхдэг ураныхаа талаар хаа нэг рекламны хэдэн үг дуугарахаас биш хүн, нийгэм, газар нутаг, мал адгууст ямар хор хохирол учруулж болдгийг хэлж өгч байсангүй ээ.

1990 оноос хүчтэй яригдаж, төрийн болон эдийн засгийн гол харилцагч гадаад орнуудын анхаарлын төвд байх болсон монголын ураны ашиглалт нэмэгдэж манай улс ч төсвөө энэ салбараас бүрдүүлэх гэнэ үү. Мэдээж энэ бол хэрэгжих бүрэн боломжтой асуудал.

Учир нь манайх түүхий эдээрээ дэлхийд 14 дүгээрт ордог нь дэлхийн ураны зах зээлийн 1/3 хувьтай тэнцдэг гэдэг. Энэ салбарт хэн юу ярив, хаана юу болов гэдгээр нь хөөгөөд үзвэл уран яах аргагүй манай орхиж болохгүй сэдэв байна.

Учир нь улс төрчдийн гар хурууны хээ хүрч, гадна дотны хор найруулагч компаниуд энэ асуудалд оролцчихсон л бол тэнд нэг монгол хүний эрх ашиг хөндөгдөх хэмжээний асуудал яригдсан л байж таарна. Манай улс бол ийм таамаглал дэвшүүлэхэд хамгийн тохиромжтой.

Наанадаж л бидэнд хууль эрх зүйн орчин алга, мэдлэг боловсрол, мэргэжилтэн байхгүй. Бидэнд харийн цацраг идэвхт хаягдал булшлаад хариуд нь АЦС-тэй болно гэх улс төрийн хуйвалдаанаас өөр мөрөөдөл алга. Тиймээс л одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд 11 аймагт ураны 154 лиценз олгогдсон гэсэн тоо байна.

Энэ нь манай улсын нийт газар нутгийн 12 хувийг эзэлж байгаа ба дээрх лицензийн 90 гаруй хувь харийнхны гарт оржээ. Итгэхгүй бол хэчнээн га талбайд, аль аймаг, сумдын нутагт хэн ураны лиценз эзэмшиж байгааг ч нэрлэж болох юм.

Сүхбаатар, Дорнод, Дорноговь, Өмнөговь, Дундговь, Говьсүмбэр, Төв, Хэнтий аймгийн нутагт "Арева" түүрий охин компани "Кожеговь", "Эм Юу Си Ресорсез", "Гравимаг", "Зараяа Холдингс", "Эмээлт Майнз", "Гурван сайхан", "Шинь шинь", "Монгол Ураниум ресурс", "Хунбөө" гэх мэт компани ураны тусгай зөвшөөрлийг өвөртөлжээ. Тэгвэл сайд аа, эдгээр компанийн балаг эрт цагаас эхэлсэн ч дарагдаж, нууцлагдсаар булавч бултайх боллоо.

БАРИМТ-1

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах суманд Францын "Арева" компанийн охин компани болох "Кожеговь" компанийн эхлүүлсэн гайгаар тус бүсэд мал олноор хордож үхсэн ба гажиг төл ихээр гарчээ.

Нутгийн засаг захиргаа нь малчдыг нүүлгэх шийдвэр гаргасан ч Засгийн газраас гаргасан ажлын хэсгийн баг шинжилгээний хариуг удаа дараа өөрчилж "цацраг" гэх үгийг хэрэглэхгүй байгаа нь манайд цөмийн хаягдал хэдийнэ булагджээ гэдгийг батлах нэг сэжим болж байна.

БАРИМТ-2

Тус сумын малчин Н.Норсүрэнгийн үхэр сүргээс тодорхой өвчний шинж тэмдэггүйгээр 22 тугал үхсэн байдаг. Бяруун дээр зориуд задлан хийхэд хүнд металлын ужиг явцтай хордлого мөн гэсэн дүгнэлтийг Мал эмнэлэг үржлийн газраас гаргасан ч "цацрагийн" гэх нэг ч үг хэрэглээгүйгээр үл барам хариуг эцэслэхгүй байгаа юм.

БАРИМТ-3

Нутгийн малчдын мал хордож үхсэн гэдгийг тус компанийн удирдлагууд хүлээн зөвшөөрч байгаа ч төрийн болон Цөмийн энергийн газрын тандалтаар ямар ч цацраг илрээгүй гэж мэдэгдээд байна.

"Кожеговь"-ийн уран олборлолтоос ялгарсан хаягдал шаврын цэг дээр ураны цацраг 30 дахин их гарсан шинжилгээний дүн байна. Манай улсын 3-5 га газар хэний ч хяналтгүй энэ төрлийн хаягдал булшилдаг цэг боллоо гэсэн яриа нутгийнхны мэддэг ил мэдээ болжээ. Үүний цаана хэний эрх дарх үйлчлээд байна вэ.

БАРИМТ-4

2011 оны хавар манайд цөмийн хаягдал булшлах гэрээ, тохиролцоо хийснийг эх сурвалжууд баталж байлаа. Эрх баригчид энэ төрлийн асуудлыг хав дарж, үгүйсгэдэг ч баримтууд хөвөрсөөр л байна.

Тухайлбал, Засгийн газрын хуралдаанаар батлагдсан "Монгол Улсын 2013-2017 оны хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн төсөл"-д Улаанбаатарын Алдартолгой, Дорнодын Мардай, Дорноговийн Даланжаргаланд цөмийн хаягдал хадгалах, булшлах, боловсруулах цөмийн хэмжилтийн байгууламжууд, Улаанбаатарт цөмийн реактор, лаборатори, мөн гурван газарт уран олборлох уурхай байгуулах тухай тодорхой дурджээ.

БАРИМТ-5

2011 оны тавдугаар сард "Кожеговь" компанийн үйл ажиллагаанд шалгалт хийхэд төлөвлөгөөгүйгээр өрөмдсөн, зөвшөөрөлгүй хусмал зам тавьсан, хаягдал шавар асгах цэг нээсэн, худаг гаргасан, шавар зуурах нүх ухсан, олон салаа зам гаргаж, заган ой сүйтгэсэн, ургамал ургадаггүй халцгай газар үүсгэсэн, ногоон байгууламж байгуулдаггүй, Монгол ажилчидтайгаа хөдөлмөрийн гэрээ хийдэггүй, хөдөлмөр хамгааллын хувцас хэрэглэл, цацраг хэмжигч өгдөггүй зэрэг зөрчил илэрчээ.

БАРИМТ-6

Тус компанитай хаяа дэрлэн өвөлжиж хаваржсан Аргалант багийн малчин Ц.Дорждэрэмийн хоёр нүд нь сохорсон, Д.Мөнхсуурийнд үсгүй хурга, Д.Оргодлын хотонд хөл нь атанга босдоггүй хурга, ишиг, Б.Баасанбатынд 10 ишиг эхээс гарсан даруйдаа цусаар суулгасаар үхсэн, Д.Мөнхбаярынд дутуу эрүүтэй, согогтой унага гарсан зэрэг мэдээ байна.

БАРИМТ-7

Тус компани ураны дээжтэй хайрцгийг ил задгай байлгадаг, урантай шавар асгах цэгийн полиэтилен уутан ёроол цоорч гэмтсэн, бетон хашлага бутарч нурсан, урантай тоосжилт, ууршилтаас болж 600-700 ямаа үхсэн, нэг хүн нас барсан зэрэг ноцтой үр дагаврууд илэрчээ.

БАРИМТ-8

Дорнод аймгийн Дашбалбар сумын Улааны орд дахь Хятадын "Шинь шинь" компанийн үйл ажиллагааны үр дүнд цацрагийн хэмжээ ес дахин хэтэрч энэ нь бүхэл бүтэн сумын хүн амын удмын санд аюул учирсныг гэрчилсэн байдаг.

Мөн байгаль орчныг хордуулсан, ашигт малтмал хулгайгаар хил давуулж гаргасан зэргээр улсад асар их хэмжээний хохирол учруулсны зэрэгцээ 1000 ажилчнаа өөрсдөд нь мэдэгдэлгүйгээр онц аюултай нөхцөлд хөдөлмөр хамгаалалгүйгээр гурван жилийн турш ажиллуулсан нь дөрвөн газрын шалгалтаар тогтоогджээ.

Энэ байдал нь хуулийн тавцанд хүрсэн ч хэрэгсэхгүй болсон нь монгол үндэстнийг хүйс тэмтрэх цөмийн хуйвалдаан Монголд хэрэгжээд эхэлснийг нотолж байгаа юм биш үү. Д.Ганхуяг сайд аа, таны салбарт ийм аймшигтай дүр зураг зурагдсаар бодит амьдралд аюулын харанга дэлдсээр байхад та нэг муу шатарчинг хүлээн авч гap барин инээж чадаж байна уу.

Ураны асуудал бол улс төр, төрийн эрхмүүдийн эрх ашиг хөндөгдөх сэдэв гэдэг нь гаднаас нь харсан хэнд ч илт байна. Салбарыг нь тэргүүлж байгаа хүний хувьд та хариулт авч чадахгүйгээ мэдсээр байж асуулга асууж дэмий цаг авах хэрэг байна уу.

Ингэхийн оронд ЦЭГ, болон цөмийн хөнөөлтэй тэмцэж чаддаггүй дэмждэг газруудыг татаж буулгаач ээ. Монгол Улсыг цөмийн хөнөөлгүй бүс болгож, хуульчилъя. Цөмийн реактор, лаборатори байгуулах, ураны шинэ уурхай нээх ажлыг таслан зогсооё.

Энэ төрлийн лицензийг цуцалъя. Ингэхгүй бол үндэсний аюулгүй байдал гэж дэмий хашгираад нэмэргүй байна. Засгийн газар, Уул уурхайн яам, АМГ, ЦЭГ руу тоншсоор байгаа урт гap хөлтнүүд иргэдээс чинь илүү хүчирхэг байна.

Хэн, юу хэлэв

Ерөнхийлөгч нь хүртэл 2009 онд айлчилсан БНЭУ-ын гадаад хэргийн сайдтай уулзах үеэрээ "Ураны салбарт хамтран ажиллах сонирхлыг бид дэмжих болно. Танай тал ураны салбарт хамтран ажиллах хүсэл эрмэлзэлтэй байгааг талархан хүлээн авч байна.

Энэ салбарын сонирхлыг бид ямагт дэмжиж байх болно" гэсэн мэдэгдэл хийж байлаа. Тэгвэл уран судлаач Ч.Мөнхбаяр "Цөмийн хаягдлыг үр нөлөөтэй булшлах ямар ч арга байхгүй. Энэ утгаар Монголыг цөмийн хаягдал булшилж болох орон юм гэж тооцоолоод "Цөмийн санаачлага" гэх бичиг баримтыг гаргасан байдаг.

Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс янз бүрийн оронтой цөмийн хаягдал булшилна гэсэн тохиролцоо хийсэн тухай дэлхийд шударгаараа гайхагддаг Японы "Маничи" сонинд нийтлэл гарсан. Мөн олон улсын нэр бүхий улс төрчид "Монгол Улс дэлхийн орнуудын цөмийн хаягдлыг авч булшлах боломжтой" гэж мэдэгдлээ гэж хэлсэн байдаг.

Түүгээр ч барахгүй Японы Гадаад яамны нэр бүхий албан тушаалтнууд тийм яриа тохироо байгаа тухай ярьсан нь бий. Энэ үед Цөмийн энергийн газрын дарга асан С.Энхбат "Монголд цөмийн хаягдал төвлөрүүлэх гэсэн яриа хэлэлцээрт сайд асан Д.Зоригт гарын үсэг зурсан" гэж мэдэгдэж байсан шүү дээ.

Тиймээс Монголд цөмийн хаягдал булшлахгүй гэсэн баталгаа алга" гэсэн. Тэрбээр мөн "Монголчууд шар нунтаг үйлдвэрлэнэ гэж ярьж байгаатай холбогдуулаад хэлэхэд ураныг олборлоход янз бүрийн тоосжилт гарч ирдэг. Цацраг идэвхит тоосжилт нь хорт хавдраар өвчлөх, удамшлыг нь гаж буруу болгох, өвс ургамал өсөлтийг гаж буруу болгож бууруулах гэхчилэн аюул ихтэй.

Дээрээс нь радон хий гэж ялгаруулдаг. Энэ хий нь өнгө, үнэр байхгүй. Тэгсэн атлаа маш хортой. Ингээд уран олборлоод гадагш экспортлолоо гэхэд нөгөө үйлдвэрлэлд ашигласан орон нь хогоо эргүүлж өгч таарна.

Үүнийг нь манай улс зөвшөөрөх чиглэлтэй байгаа шүү дээ. Байгаль дахь ураны хүдрийн агууламж дунджаар 0.2 хувь орчим байдаг гэвэл нэг тонн ураны хүдрийг уусгах замаар боловсруулахад хоёр килограмм уран, 998 килограмм хорт шавар ялгарч байдаг.

Шавран нууранд хүдрийн 80 хувийг эзлэх цацраг идэвхт бодис, хүнцэл зэрэг олон хорт бодис тунадаг. Цацраг идэвхт бодис гүний ус, агаарыг олон мянган жилийн турш хордуулахаас гадна хөрс гулсах, далан нурах үед хальж орчныг сүйтгэдэг.

Казахстаны Актау хотын 150 мянган иргэн яг ийм хатсан шавран нуурын хорт тоосонцорт хордсоор байна. Киргизийн хөндийг уран олборлосны дараа хоцорсон шавран нуур улс дамнасан сүйрлийн гамшиг дагуулна гэж НҮБ-аас дүгнэсэн байна лээ.

Цөмийн эрчим хүчний түүхээс үзэхэд хэдэн мянган жилээр байтугай 30 жилийн турш хог хаягдлаа чандлан харж хандах бараг боломжгүй гэдэг нь батлагдсан. Германд 30-40 жил хадгалахад л торх зэвэрч цоороод цөмийн хаягдал гадагш нэвчсэн аюултай нөхцөл үүссэн байдаг" гэдгийг тодотгож байгаа юм.

Харин УИХ-ын гишүүн, Байгаль орчин, хүнс хөдөө ахуйн байнгын хорооны дарга Г.Баярсайхан "Өнөөдөр Монгол улсын засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт ямар ч байсан энэ шинэчлэлийн засгийн газрын үед атомын цахилгаан станц барихгүй гэчихсэн байгаа.

Гэхдээ дараагийн дөрвөн жил дэх засгийн газар станц барих эрх нь нээлттэй гэсэн үг. Цөмийн эрчим хүчний тухай хуульд эрчим хүчний төхөөрөмж ашиглана гээд хуульчилсан байдаг юм. Тэгэхээр атомын цахилгаан станц барих эрх нь нээлттэй гэсэн үг.

Үүнийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гярхай ажиглаад УИХ-д хуулийг эргэж харах, өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй хэмээн үүрэг болгож байсан удаатай. Энэ бүгдээс үзэхэд атомын цахилгаан станц ч барих эрх нь нээлттэй, цөмийн цахилгаан станц, цөмийн эрчим хүчний эх үүсвэр ашиглах эрх нь мөн нээлттэй байдлаар манай хууль эрх зүйн орчин зохицуулагджээ.

Тэгэхээр бид одоо энэ бүгдийг зааглаж, ялгаж салгаж өгөх хэрэгтэй. Эрчим хүч гаргахын тулд атомын цахилгаан станц ашиглавал ирээдүйдээ заналхийлж байна гэсэн үг. Японы Фукушима цахилгаан станцын сөрөг үр дагаврыг ард түмэн нь хэрхэн үүрч байгааг бид харж байгаа.

Цөмийн цацраг идэвхи гэдэг өөрөө 250 мянган жилийн дараа задардаг" гэснийг юу гэж ойлгох вэ. Тэгвэл сайд аа, уран гэхэд л зүрх өвтгөм ийм олон асуудал дагуулж байна. Энэ бол мэдээж дөнгөж мэдэгдэж, яригдаж байгаа ил зүйл.

Магадгүй одоо ч хөшигний ард энэ салбартай холбоотой асуудал өрнөж нууц тохиролцоо хийж байгааг үгүйсгэх аргагүй. Тиймээс таны хийх ажил энэ байна. Уран тойрсон асуудлыг цэгцэлж үндэсний аюулгүй байдалдаа анхаараач.

Үргэлжлэл бий...

М.Хатанбүүвэй

Эх сурвалж: