Цахим ертөнцөөр томчуудын булхайг дэлгэдгээрээ мэргэшсэн Ж.Ассанжийг та бүхэн танина даа. Цагаан ордноос эхлээд цөлийн тэрбумтан шейхийн “халаасалсан” дахь но-той бүхнийг олон нийтийн сүлжээнд түгээж орхидгоороо мэдээллийн шинэ зууны Робин Гуд ч гэж хэлж болох юм.

Ашигт малтмалдаа эдийн засгаа даатгасан Монголд үндэстэн дамнасан “акул”-уудын хаалттай гэрээ хэлцлийг ил болгох түүн шиг, манайхны хэлдгээр бол Тоорой Банди өнөө цагийн бидэнд хэрэгтэй байна.

Зөвхөн Оюутолгойг нэрлэхэд, гэрээг тойрсон үнэн худал нь мэдэгдэхгүй “бор шувуу”-нуудаас алийг нь гэж танихаа мэдэхээ больтлоо бид уймарчихаад байна. Энэ сэдэв “Энтри гоулд” компанийн хайгуулын лицензийг ашиглалтын лиценз болгон өөрчилсөн шуугианаар үргэлжилж буй юм. Оюутолгойн ордтой хаяа залгасан шинэ орд нээлээ хэмээн монголчууд хөөрцөглөсөн нь саяхан. Гэтэл өнөөх нь Оюутолгой талбайгаа сунгаснаас биш өөр шинэ орд илрүүлээгүй гэсэн тайлбараар “саармагжаад” удлаа.

МОНГОЛЫН БАЯЛАГ ХЯНАЛТААС ГАРАВ

Монголын Ногоон намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ч.Мөнбаяр “”Энтри гоулд” компанийг “Айвенхоу Майнз” өөрийн охин компани хэмээн тайлбарласан. Ингэснээр төрийн хяналтаас гаргах арга хэрэглэлээ. Өөрөөр хэлбэл, охин компани гэсэн нэрийдлээр Оюутолгойн гэрээнээс гадуур үлдээсэн юм” гэв. Өмнийн говь дахь хөрөнгө оруулалтын гэрээний хилийн гадна тэмдэглэгдсэн энэ ордоос Монголын төр 34 хувиа авах боломжгүй болсныг тэрээр бас учирлалаа. Хамгийн хачирхалтай нь, “Энтри гоулд”-ын эзэмшиж буй талбайд Оюутолгойн зүрх оршдог гэдгийг судлаачид, иргэний хөдөлгөөнүүд, Байгаль орчны иргэний зөвлөлийнхөн батлаад байна. Геологичид ч үгүйсгэдэггүй. “Гэрээнд заль хэрэглэж хамаг ашигтай талбайг нь “Энтри гоулд”-д хамааруулсан. Үүнийг нь ч Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл хүлээж авсан нь маш том хардлага төрүүлж байна” гэж Ч.Мөнхбаяр хэлсэн.

Эргэлзээ дагуулсан эл талбайд Оюутолгой ордын нийт зэсийн нөөцийн 18, алтны 32,6, мөнгөний 23,5, молибдений 87,9 хувь нь бий. Дэлхийн зах зээл дээр нэг унци алт 1602, нэг унци мөнгө 28,4, тонн зэс 7613, тонн молибден 23500 ам.долларын үнэтэй байгаа. Тиймээс жинхэнэ Оюутолгой гэрээнд бус харин түүний гадна үлдсэн нь эндээс тодорхой харагдаж байна. Тонн зэсийн үнэ 15 мянга “ногоон”-оос давж, унци алт 2000 ам.доллартай тэнцэнэ гэсэн ойрын таамаглалыг олон улсын шинжээчид гаргаад байгаа. Тэгэхээр “Энтри гоулд”-д “бүр өгчихөөд” байгаа энэ хэсэг хэтийн ирээдүйд юун Эрдэнэт, юун Тавантолгой болох нь.

2008 онд дөнгөж хоёрхон ам.долларын ханштай байсан “Айвенхоу”-гийн хувьцааны ханш Оюутолгойн гэрээг байгуулах сургаар ганц жилийн дотор долоо дахин нэмэгдсэн. Гэрээ хүлээгдсэн өнгөрсөн жилүүдэд “Зэсийн үнийн алтан боломжоо алдчихлаа” гэж “Оюутолгой” төслийн захирал уулга алдсан удаатай. Гэтэл хүлээлт нэрийн доор хэдийнэ үүцээ бэлдэж амжсаныг иргэний төлөөллийн байгууллагууд илрүүлснээр өнөөдөр төрийн шийдвэрийг хүлээж байна. Оюутолгойн зураглалд багтсан охин компанийнх нь талбайд Монголын төр ч, иргэд нь ч хянах эрхээ алдсан нь энэ. Тал еэвэнг бүтэн гэж ноёноо баахан шоглодог “Зэрэг нэмэхийн өмнө” киног эрхгүй санагдуулж байгаа биз.

“ЭРДЭС БАЯЛГИЙН ЗӨВЛӨЛ АВЛИГА АВСАН БАЙХ МАГАДЛАЛТАЙ”

Оюутолгойн гэрээг баталсан 2009 оны аравдугаар сарыг уншигчид мартаагүй. Төрийн ордонд сүр дуулиантай гарын үсэг зуралцсан сайд, дарга нарын үйлдэл өр зээл болоод дууссан. Яаруу давчуухан хийгдсэн ТЭЗҮ нь судлаачдын хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарсан ч ногоон гэрлээр “давхисан”. Харсаар байтал 10 гаруй засвар тухайн үед энэхүү ТЭЗҮ-д байсан. Гэсэн ч Эрдэс баялгийн зөвлөл үүнийг юман чинээ тоолгүй тамгалж орхисон нь өнөөдөр ч эдийн засагч, судлаачдын эгдүүцлийн бай болсоор ирлээ. Энэхүү зөвлөлийн хуралд хэвлэлийнхэн, мэргэжлийн байгууллагууд, эрдэмтэн судлаачдыг оруулна гэж төр саймширчихаад цагаа тулахаар сөөм ч ойртуулаагүй нь өнөөх тал еэвэнгийн эхлэл байв. 2010 оны гуравдугаар сарын 25-нд УИХ-ын гишүүн Э.Мөнх-Очир “ТЭЗҮ-д тодорхойгүй зүйл олон байна. Тиймээс Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлэх боломжгүй” гэж парламентын байр суурийг илэрхийлсэн ч зөвлөл хүлээн авсныг эргэн сануулъя. Өөрөөр хэлбэл, түүн дотор Оюутолгойн зүрх цээжиндээ биш харин тэс хөндлөн газар “тууж” явааг батлах үг өгүүлбэрүүд байсан болоод ийнхүү хуймгай хүлээн авсан, баталсан гэж иргэний зөвлөл болон судлаачид үзэж байгаа юм. Тухайн үед Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн орлогч М.Ариунбаяр “Ямар ч сайд, улс төрийн түлхээс байхгүй” хэмээн мэдэгдсэн бол “Эрс шинэчлэл” хөдөлгөөний ерөнхий зохицуулагч Д.Энхбат “Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлийн гишүүд авлига авсан байх магадлалтай. Энэ нь илэрхий зүйл” хэмээсэн нь бий.

МОНГОЛЫН ХУУЛЬ ХЭЗЭЭ ХЭРЭГЖИХ ВЭ?

Ашигт малтмалын газрын Кадастрын хэлтсийн дарга Н.Чинбаатар “”Энтри гоулд”-ын лицензтэй холбоотой хууль зөрчсөн, зөрчөөгүй гэж хэлэхэд эрт байна. Тухайлбал, “Энтри гоулд”-ын талбай нэлээд том, Оюутолгойн талбайн үргэлжлэл орсон Хюго Даммет, Херогийн хойд үргэлжлэл гэсэн хэсгүүддээ нөөцөө тогтоогоод, ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл авсан байдаг. Талбай нь дахиад үргэлжлээд том байгаа. Бусад талбайдаа хайгуул хийсэн юм уу, үгүй юу гэдгийг нь нарийн мэдэхгүй байна. Тус компанийн хоёр лицензтэй холбоотой Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл дээр орсон нөөц хүлээж авсан асуудал нь хуульд нийцэхгүй байгаа” гэсэн юм. Өнөөдөр бидэнд байгаа мэдээлэл энэ. Манай газар нутаг дээр хэн юу хийж байгаа талаар нарийн мэдээлэлгүй, үүгээр зогсохгүй хэрхэн шийдвэрлэхээ мэдэхгүй байгаа ийм зохицуулалт баялгийн менежмент байж таарах уу. Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг энэ тухайд “Энэ бол бүлэг ордыг хуваасан л хэрэг юм. Энэ асуудлыг хуулийн хүрээнд шийдвэрлэнэ” гэсэн хариулт өглөө. Хуулийн хариуцлага гэдэг үг Монголд амны уншлага болсон ч гадаад улсуудын туршлагаас арай өөрийг харж болох юм. Өнгөрсөн 2010 онд “Рио тинто”-гийн хоёр ажилтан Хятадад авлигын хэрэгт холбогдож хоригдсон нь дэлхийгээр нэг шуугиан болсон. Бас Бээжинд авлига авсан төрийн эрх мэдэлтнээ цаазаар авах хүртэл хатуу хуультай гээд бод доо. Гэтэл манай улсад хариуцлага гэхээсээ илүү танил тал харсан бодлого ноёлж байна. Ингэхээр сайдын хэлсэн үгийг хэрхэн ойлгох нь асуултын тэмдэгтэй үлдэж байгаа юм. Ногоон намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ч.Мөнбаяр “Буруу зүйл хийсэн бол ял шийтгэлээ хүлээх учиртай. Өөрөөр хэлбэл, тухайн үед Оюутолгойн ТЭЗҮ-ийг хүлээн авч, гэрээг баталсан УИХ, Засгийн газар хариуцлагаа хүлээх ёстой. 30 жилийн дараах Оюутолгойг үгүй болгосныхоо төлөө тэд хамгийн өндөр хариуцлага хүлээх ёстой” гэж байна. “Рио тинто”-чууд Хятадад авлигын хэргээсээ болж баахан жижгэрч, сүүлдээ “Чалко”-той ханцуйн дотроо наймаалцаж ирснийг эдийн засагчид хэлдэг. Гэтэл Монголд өмнийн говийнх нь хамаг шимтэй нөөцийг гэрээний гадна үлдээчихээд ийн даналзаж байна.

“ЭНТРИ ГОУЛД”-ЫН ЛИЦЕНЗЭЭС БОЛЖ ХЯМРАЛ ЭХЭЛНЭ ГЭВ ҮҮ?

Манан дунд хөвөрсөн “Энтри гоулд”-ын гэрээ, лицензийн тухай гадаадын хэвлэлийнхэн янз бүрээр мэдээлж байна. “Seeking Alpha” цахим хуудаст “Монголын Уул уурхайн яам “Энтри гоулд”-ын хоёр лицензийн асуудлыг шийдвэрлүүлэхээр үлдээсний дараа тэдний хувьцааны ханш унав. Тэд Монголын Засгийн газрын агентлагаас албан ёсны мэдэгдэл хүлээн аваагүй гэв” хэмээн мэдээлсэн юм. Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржид энэ хувьцааны ханш хоёрдугаар сард 0,60 ам.доллар байсан бол өчигдөр Улаанбаатарын 14.33 цагт 0,30 ам.доллар болсон байв.

Харин “Блүүмберг”-ийн өнгөрсөн хоёрдугаар сард нийтэлсэн “Монгол Улс Оюутолгойн зөвшөөрлөө эргүүлэн татаж байна” нийтлэлд “Оюутолгойн залгаа ордод “Энтри гоулд”-ын эзэмшиж буй хоёр лицензийг Монгол Улс өөрчлөхөөр болжээ” хэмээжээ. “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж энэ сард мэдэгдэхдээ Оюутолгой дахь хяналтаа сайжруулж, “Рио тинто”-г бүх лицензээ ил болгохыг хүссэн юм” гэж энэ нийтлэлд онцолсон байв. Торонтогийн хөрөнгийн бирж дэх “Энтри”-гийн хувьцааны ханш энэ мэдээллийн дараа 10 хувиар буурсан байлаа. Өнгөрсөн арванхоёр сарын турш тус компанийн хувьцааны ханш ийнхүү 66 хувиар буураад байгаа нь энэ юм. Энэ мэдээлэл гарахаас хоёр долоо хоногийн өмнө “Энтри гоулд” Монгол болоод Невада дахь төслүүдээ хэрэгжүүлэхээр “Сэндсторм” компанитай 55 сая ам.долларын гэрээ байгуулаад байсан.

Ер нь гадаадынхны биднийг харах өнцөг өөр өөр байна. Нэг нь үүнээс болж биднийг хөрөнгө оруулалтыг боомиллоо гэж тайлбарласан нь ч байна.

Энэ гэрээний цаана монголчуудын хардаад байгаа шиг асуудал нуугдаагүй гэдгийг батлаад өгөх хэн нэгэн гарч иртэл цэнхэр гаригаар нэг ийн шуугих биз. “Буллион Стрийт” цахим хуудаст л гэхэд “Оюутолгой төсөл дахиад хямралд өртөх нь” гэсэн гарчигтай нийтлэл нийтэлжээ. “Оюутолгой дахь “Энтри гоулд”-ын лицензийн асуудал эргэлзээ дагуулсаар байна. Зарим шинжээчийн тайлбарлаж буйгаар энэ нь ирэх зургадугаар сарын сүүлчээр явагдах Ерөнхийлөгчийн сонгуультай холбоотой улс төрийн шалтаг шалтгаан хэмээв. Ингэснээр далайд гарцгүй энэ улсад ирээдүйд орох хөрөнгө оруулалтыг гацааж байна” гэж энэ нийтлэлд мэдээлжээ.

Монголчуудад хаалттай, гадаадуудад нээлттэй энэ гэрээний талаар олон улсын хэвлэлүүд ийн нийтэлж байна. Öагаан цаасны цаадах үнэнийг дэлгэх эзэн нь харин хэн байх бол.

Ж.ЦОГЗОЛМАА

Зууны мэдээ