Тус байгууллага мөнгө угаасан, терроризмыг санхүүжүүлсэн байж болзошгүй улс орнуудыг саарал, энэ үйлдэл нь батлагдсан бол хар жагсаалтад багтааж, дэлхийд зарладаг. Саарал, хар жагсаалтад багтсан улс орнуудаас хөрөнгө оруулагчид төдийгүй,  ер нь дэлхий нүүрээ бууруулдаг.

Монгол Улс 2004 онд ФАТФ-ын бүс нутаг хариуцсан байгууллага болох APG буюу Мөнгө угаахтай тэмцэх Ази, номхон далайн бүсийн байгууллагын гишүүн улс болсон. Харин сүүлийн жилүүдэд манай улс тус байгууллагын сайн биш, “муу найз” нь болоод буй.  Саарал, бүр хар жагсаалтад багтах сануулга авсан улс орнуудын нэг нь Монгол Улс юм. Манай улсыг мөнгө угаах эрсдэлтэй улс гэж ФАТФ-аас сануулсан.

Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарыг намын журмын нөхөд нь нутгийнхаа “Хотгор шанага”-ын ордыг гаднынханд зарсан хэмээн буруутгаж, Ерөнхийлөгчөөс сайдын томилгоонд нь хориг тавьж байх үед манай улс ФАТФ-аас сануулга авч байлаа. Тус байгууллагаас өгсөн ФАТФ-ын 40 зөвлөмжөөс 20-ынх нь хэрэгжилт хангалтгүй учир Монгол Улсыг саарал биш, шууд хар жагсаалтад орох асуудал яригдаж байв. Тэгэхдээ APG-гаас Монгол Улсыг эрчимтэй хяналтад оруулж, үнэлгээгээ сайжруулах хугацаатай үүрэг өгөөд өнөөдрийг хүрсэн юм.

Одоо энэ долоо хоногт буюу 2019 оны наймдугаар сарын 16-нд Австралид болох APG-гийн хурлаар Монгол Улсын харилцан үнэлгээний тайланг хэлэлцэнэ. Ингэхдээ ФАТФ-ын 40 зөвлөмж буюу техникийн хэрэгжилтийг үнэлнэ. Харин ирэх есдүгээр сард Тайландын нийслэл Бангкокт болох хурлаар үр дүнтэй байдал буюу шууд хэрэгжилтийн тайланг үнэлнэ. Эдгээр үнэлгээнээс хамаарч Монгол Улсыг саарал жагсаалтад оруулах эсэхийг шийдэх юм.

Энгийнээр тайлбарлавал, ФАТФ-ын   зөвлөмжийн хүрээнд Монгол Улсын мөнгө угаах, терроризмын эсрэг хууль эрх зүйн тогтолцоо ямар байгаа, хуулийн ямар зохицуулалттай, олон улсын мөрдөх ёстой заалтуудыг тусгасан уу гэдгийг шалгана. Мөн “шууд хэрэгжилтийн үзүүлэлт” гэгчийн хүрээнд Монгол Улс баталсан хуулиа хэрхэн хэрэгжүүлдэг, авлига, хээл хахуул, терроризм, мөнгө угаах гэмт хэргийг хэрхэн шийдвэрлэсэн  байдал зэргийг нь үнэлнэ.

Манай улс ФАТФ-аас өгсөн “тэнсэн”-гийн хугацаанд Мөнгө угаах терроризмтой тэмцэх хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, Эрүүгийн хуулиа шинэчилж, тодорхой өөрчлөлтүүдийг хийсэн. Энэ эерэг нөлөөлөл болно. Сөрөг нөлөөлөл бас бий.  Мөнгө угаах гэмт хэрэгт холбогдож шүүхийн анхан шатны байгууллагад шилжсэн 10 гаруй хэрэг байгаа аж. Гэвч өнөөдрийг хүртэл мөнгө угаах гэсэн зүйчлэлээр шүүхээр шийдэгдсэн нэг ч хэрэг байхгүй.

Монгол Улс 2016 оноос хойш мөнгө угаахтай холбоотой хэчнээн хэргийг шалгасан, хэрэг бүртгэлт мөрдөн байцаалтын явцад хэд нь байгаа, прокурорын хяналтад хэд нь очиж, шүүх дээр хэд нь хянагддаг юм бэ, шийдвэрлэсэн нь хэд вэ гээд харвал манай улсын үнэлгээ тун тааруухан гарах магадлал ихтэй. Мөн ФАТФ-ын  үнэлгээнд хамгийн их нөлөөлж  буй хэд хэдэн хүчин зүйл бий. Үүнд,

1. 2015 онд баталсан Өршөөлийн хуулиуд

APG-гийн  үнэлгээний баг Монгол Улсыг саарал биш, хар жагсаалтад оруулах хэмжээнд хүрсэн нь  2015 онд баталсан Өршөөлийн хоёр хуультай холбоотой байсныг эх сурвалж хэлсэн. Өнөөдөр ч энэ хоёр хууль Монгол Улсын үнэлгээг хойш татах гол шалтгаан болсон хэвээр байна.

2015 онд баталсан Өршөөлийн хуулиар зандалчлах гэмт хэргийг өршөөсөн. Эрүүгийн хуучин хуульд терроризмын гэмт хэргийг хоёр ялгаж,  нэгийг нь зандалчлах, нөгөөхийг нь терроризм гэж ангилсан. Харин 2015 онд зандалчлах гэмт хэргийг өршөөснөөрөө Монгол Улс терроризмын гэмт хэргийг өршөөсөн гэж буруутгагдаад байгаа юм.

Мөн Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн зохицуулалт дээр ФАФТ-аас шүүмжлэлтэй хандаж буй. Хуулийн этгээд татвараас нуусан хөрөнгө орлогоо ил болгохдоо тухайн мөнгөн дүнгийн эх үүсвэрийг заавал нотлох, мэдээлэх үүрэггүй гэж тус хуульд заасан. Гэтэл ФАТФ-аас өршөөгдсөн орлогынхоо эх үүсвэрийг зарлахгүй ч, уг орлогыг терроризм, мөнгө угаах гэмт хэргээс орж ирээгүйг яаж батлах юм бэ гэдэг асуудлыг үнэлгээний баг тавьж, манай улс хар жагсаалтад орох асуудал яригдсан байна. Үүнд манай эрх баригчдад ямар хариулт байгаа бол!

Валютын сангийн хөтөлбөрийн хүрээнд Монголын арилжааны банкуудад Активын чанарын үнэлгээ хийж, хөрөнгийн дутагдалтай банкуудыг хөрөнгөө нэмэгдүүлэх хугацаатай үүрэг өгсөн. Энэ хүрээнд зарим банк Эдийн засгийн ил тодын хуулиар ил болсон хөрөнгө орлогыг ашигласан ч, эргээд эх үүсвэрийн гарал үүслээ тайлбарлаж чадахгүй байгаа юм. Өршөөлийн хуультай холбоотой эдгээр асуудал Монгол Улсыг саарал жагсаалтад оруулахад хүчтэй нөлөөлсөн хэвээр л  байгаа.

2. 2016 оноос хойш гарсан ээдрээтэй хэргүүд

Мөнгө угаасан, авлига, албан тушаал, шамшигдуулалтын шинжтэй гэмт хэргүүд буюу мөнгө угаах гэмт хэргийн үндсэн суурь гэмт хэргүүд шүүхээр шийдэгдэв үү гэдгийг ФАТФ-ын шууд хэрэгжилтийн 11 үзүүлэлтийн хүрээнд шалгана. Энэ ангилалд хамааралтай авлига, албан тушаалын том хэргүүд Монголд эцэслэн шийдэгдэхгүй байна. Тухайлбал, Чингис, Самурай бондоос зээл авсан хэргүүд, Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотой  гэж экс Ерөнхий сайд нараа цагдсан хорьсон хэрэг, төрийн албыг наймаалцсан гэх “60 тэрбум”-ын хэрэг, дотооддоо мөнгө угааж худалдан авсан байж болзошгүй гэх “Эрдэнэт”-ийн 49 хувьтай холбоотой хэрэг зэрэг дуулиан, шуугиантай, манай улстөрчид, хуулийнхны өөрсдийн эхлүүлсэн хэргүүд эцэслэн шийдэгдээгүй яваа. Эдгээр хэргүүд дотоодын улс төрд ашиглагдаж байсан бол одоо олон улсад улсынхаа эсрэг ашиглагдаж мэдэхээр болоод байна. Заримынх хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусч, хэрэгсэхгүй болгох гэж байна гэдэг шүүмжлэл ч бий.

3. ЖДҮХС-ийн хэрэг

Монголын хууль тогтоох дээд байгууллагын гишүүд иргэдийнхээ боломжийг хулгайлж, ЖДҮХС-гийн бага хүүтэй зээлийг эрх мэдлээ урвуулан ашиглан хамаарал бүхий этгээддээ олгуулсан гэх хэрэг нь нийгмийг цочроосон. Ингэхдээ зарим УИХ-ын гишүүн хамаарал бүхий этгээддээ дамжуулан олгуулсан бага хүүтэй эх үүсвэрийг жилийн 30 хувийн хүүтэй Банк бус санхүүгийн байгууллагаар дамжуулж, мөнгө хүүлсэн асуудал яригдсан. Үүнтэй холбоотойгоор нэр бүхий дөрвөн гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлж, яллагдагчаар татах саналыг Прокурорын байгууллагаас УИХ-д оруулсан ч хүлээн аваагүй. ЖДҮ-ийн хэрэгт холбогдсон гэх УИХ-ын 40 гаруй гишүүнийг одоо хүртэл шалгаагүй, энэ хэрэг бүрэн шийдэгдээгүй хэвээр байна. Уг хэргийг шалгаж байсан Ерөнхий прокурор, АТГ-ын дарга нарыг чөлөөлсөн. Энэ хэрэг асуудал APG-гийн хурлаар яригдаж, ФАТФ-ын үнэлгээнд нөлөөлөх нь гарцаагүй. Ерөнхийлөгч УИХ-ын чуулганы индэр дээрээс “ЖДҮ-д холбогдсон 49 гишүүн байна” гэж, УИХ-ын гишүүд нь  “нэр бүхий дөрвөн гишүүн ББСБ-аар мөнгө угаасан” гэж жиргээд байхад ФАТФ түүнийг тоохгүй, тооцохгүй байна гэж байхгүй л болов уу.

4. Хоригт багтсан Хойд Солонгос ба ТЕГ-ын даргын болчимгүй мэдэгдэл

ФАТФ-ын хар жагсаалтад Хойд Солонгос, Иран гэсэн хоёрхон улс орсон. ФАТФ-ын гишүүн орнууд өөрсдийн эдийн засагт бохир мөнгө оруулахаас сэргийлж, саарал, хар жагсаалтад орсон улстай эдийн засгийн худалдаа наймаа хийх, хамтран ажиллахаас татгалздаг. Энэ ч хүрээнд Монгол Улсыг Хойд Солонгосын эдийн засгийг дэмжсэн үйл ажиллагаа явуулахаа зогсоохыг шаардсан. Тодруулбал, Хойд Солонгосын ажилчдыг Монголоос нэн даруй гаргах, худалдаа наймаа хийхийг хориглосон. Гэсэн хэдий Хойд Солонгосын ажилчдыг Монголоос гаргах ажил удаашралтай байгаа нь үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэйг сануулсан байдаг. Гэтэл  2017 онд ТЕГ-ын даргаар ажиллаж байсан Б.Хурцыг БНСУ-д Элчин сайдаар томилох асуудлыг хэлэлцэх үеэр тэрээр “Л.Болд гишүүн Батлан хамгаалахын сайдаар ажиллаж байхдаа Хойд Солонгост зэвсэг зарах гээд 300 мянган ам.доллар авсан. Хойд Солонгосын прокуророос танаас 300 мянган ам.доллар нэхэмжилсэн бичиг ирсэн, Л.Болдоос болж Хойд Солонгос цэргийн генерал цаазлуулсан” гэж  олон нийтэд нээлттэй мэдээлсэн. Монголын ТЕГ-ын даргын ийм мэдээлэлд ФАТФ ач холбогдол өгөхгүй орхих эсэх нь эргэлзээтэй.

6. Хар тамхины хэргүүд

Харилцан үнэлгээг хийх APG-гийн баг албан ёсны өгсөн мэдээллээс гадна олон нийтийн хэрэгслээр ярьж, нэвтрүүлж байгаа бүх мэдээллийг хянадаг. Харилцан үнэлгээ хийхдээ Монгол Улсын хилийг давахаасаа эхлээд хянана. Хил дээрх паспортын хяналт, гаалийн байгууллага халаасанд байгаа бэлэн мөнгийг асууж байгаа эсэх зэрэг процессоос шалгалтын үйл ажиллагаа эхэлдэг байна.

Хамгийн сүүлд Монгол Улсын дипломат ажилчид хар тамхи тээвэрлэж яваад Германд газар дээрээ баригдсан. Уг хэрэг Герман улсын хууль журмын хүрээнд шийдэгдэх ч эргээд дипломат ажилчид хууль бусаар олсон мөнгөө Монгол руу оруулсан байж болзошгүй гэх мэдээлэл нь мөн  үнэлгээнд нөлөөлж мэдэх.

Энэ бүгдээс хамаарч манай улс ФАТФ-ын саарал жагсаалтад орох, үгүй бол тус байгууллагын сануулгаас гарах эсэх нь шууд шалтгаална. Эхний мэдээ энэ долоо хоногоос сонстож эхэлнэ.

Хэрвээ Монгол Улс "ФАТФ"-ын саарал, хар аль нэг жагсаалтад орвол сөрөг нөлөө нь та бидний амьдралд шууд нөлөөлнө. Наад зах нь гадаадад сурдаг хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг төлөхийн тулд банкны шилжүүлгийг нэгээс хоёр сар хүлээнэ, Оюутолгой, Тавантолгой, MCS, Таван богд гээд топуудын гадаад шилжүүлэг царцана. Нэгэнт биднээс нүүр буруулах болсон гаднын хөрөнгө оруулагчдыг хараад ч хэрэггүй, тэд биднээс жинхэнээсээ айх болно.

Э.Мөнхцэцэг

Эх сурвалж: itoim.mn