2021-09-21Судлаач Ойдовын Лхагвадорж Монгол Улсын Үндсэн хуулийг задлан шилжилсэн “Монгол Улсын үндсэн хуульд туссан харийн бодлогын нөлөө буюу хууран мэхлэх аргачлал” гэсэн хавсралт илтгэлдээ хэрхэн “Төргүй улс” болгосон аргачлалыг илчилжээ.
Илтгэлийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.
МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬД ТУССАН ХАРИЙН БОДЛОГЫН НӨЛӨӨ БУЮУ ХУУРАН МЭХЛЭХ АРГАЧЛАЛ
Илтгэлийн агуулга
Судлаач Ойдовын Лхагвадорж Монгол Улсын Үндсэн хуулийг задлан шилжилсэн “Монгол Улсын үндсэн хуульд туссан харийн бодлогын нөлөө буюу хууран мэхлэх аргачлал” гэсэн хавсралт илтгэлдээ хэрхэн “Төргүй улс” болгосон аргачлалыг илчилжээ.
Илтгэлийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.
МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬД ТУССАН ХАРИЙН БОДЛОГЫН НӨЛӨӨ БУЮУ ХУУРАН МЭХЛЭХ АРГАЧЛАЛ
Илтгэлийн агуулга
1. Самуун нийгмийг бий болгох зорилт
2. Нийгэмд хуурмаг төсөөлөл бүрдүүлэх арга
3. Үүрэггүй эрх мэдэл
4. Төрийг хүчгүй болгох зохицуулалт
5. Хяналтгүй эрх мэдлийн үүрэг зорилго
6. Хөрөнгө баялгийг гадагш юүлэх нүх сүв
7. Нэмэлт тайлбар буюу барууны боолчлолын суртал “хуучин, шинэ” либериализмууд
Монгол Улсын Үндсэн хууль 6 бүлэг, 70 зүйлтэй.
Нэгдүгээр бүлэг. Монгол улсын бүрэн эрхэт байдал 1-13-р зүйл /13 зүйл, 40 заалт/ одоо
Хоёрдугаар бүлэг. Хүний эрх, эрх чөлөө 14-19-р зүйл /6 зүйл, 22 заалт/ одоо
Гуравдугаар бүлэг. Монгол улсын төрийн байгуулал 20-56-р зүйл /37 зүйл, 144 заалт/ одоо
Дөрөвдүгээр бүлэг. Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлага 57-63-р зүйл /7 зүйл, 21 заалт,/ одоо
Тавдугаар бүлэг. Монгол улсын үндсэн хуулийн цэц 64-67-р зүйл /4 зүйл, 16 заалт/ одоо
Зургадугаар бүлэг. Монгол улсын үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах 68-70-р зүйл /3 зүйл,8 заалт/ одоо
Өнөөдөр Монгол Улсад Үндсэн хуулиар хэлбэржин Улс үндэстнийг үгүй хийх харийн бодлого хэрэгжиж байна.
1992 оны 1 дүгээр сарын 13-ны өдөр Ардын Их Хурлаар хэлэлцэгдэн батлагдсан энэхүү Монгол Улсын Үндсэн хууль бүхэлдээ гадны заавар зөвлөмжийн хүрээнд боловсруулагдсаныг буруутгах аргагүй ч “гоё үгсээр” халхлан, улс үндэстний оршин тогтнолыг үгүй хийх, монгол хүмүүний сэтгэл оюуныг доройтуулан адгуус мал мэт болгон эрхшээлдээ оруулах харийн арга бодлого агуулга нь болж орсныг зөвтгөх аргагүй юм.
Тэгвэл Үндсэн хуульд харийн бодлого хэрхэн туссаныг, тэдгээр нь ямар арга хэлбэр, бүтцээр бий болж байгааг хамтдаа харцгаая.
1-рт Самуун нийгмийг бий болгох зорилт
Монгол Улсын Үндсэн хууль “-эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэхийг эрхэм зорилго болгоно. Үүний учир ... даяар олноо зарлан тунхаглаж байна” гэж эхлэж байгаа.
Уламжлалт Төрт ёсны улсыг биш “Иргэний ардчилсан нийгэм” цогцлуулна гэж тов тодорхой тунхагласан!
Энэ нь угтаа “төр хэрэггүй” гэдэг либериализмын тугийг сэмхэн гаргаж ирээд монголчуудын толгой дээр өргөн мандуулсан хэрэг байв.
Цаашилбал энэ нь Үндсэн хуулийн Гуравдугаар зүйлийн 1-д “Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна” гэсэн агуулгатай нь дүйж байгаа юм.
Тэгээд тэрхүү эрхэм зорилгоо цааш улам лавшруулан “Хүний эрх, эрх чөлөө”-г тунхагласан хоёрдугаар бүлэг дэх Арванзургадугаар зүйлийн 1.10-т “нийгмийн болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл бодлын үүднээс нам, олон нийтийн бусад байгууллага байгуулах, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй...” гэж, 1.16-д “итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх чөлөөтэй...” гэж тус тус заасан нь “олон ургальч үзэл гэгчийг хуульчлан тунхагласныг анзаарч байгаа байх.
Энэ агуулга нь угтаа улс үндэстний эв нэгдлийг үгүй хийхийг зааварчилсан, шуудхан хэлвэл Монголчууд нь улс үндэстнийхээ хувьд “Нэгэн зорилго, нэгдмэл үзэл санаатай байж, байлгаж болохгүй” гэсэнтэй ижил утгатай юм. Энэ нь бас Төр нь ард түмнээ нэгтгэх бодлогыг явуулж болохгүй гэсэн санаа. Түүнийг ч “...жагсаал, цуглаан хийх эрх чөлөөтэй...” гэсэн заалт улам тодорхой илэрхийлж байгаа билээ.
Өөрсдийн ашиг сонирхлыг эрхэмлэсэн “олон ургальч” үзлээс үүдэлтэйгээр нэг талд нь Төр гэх хаягтай, нөгөө талд нь иргэд гэх тодотголтой янз бүрийн үзэл санаатай бүлэглэлүүд өөр хоорондоо эсрэг тэсрэг байр суурьтайгаар тэмцэлдэх байнгын шинжтэй нийгмийн тогтворгүй байдлыг үүсгэх нөхцөл болно гэдгийг тооцож, “жагсаал цуглаан хийх, эрх чөлөө”-г сэтгэл харамгүй зөвшөөрөн хуульчилж өгчээ.
Энэ нь угтаа Улс орон, ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө ажиллахгүй “төр биш” Төрийг, эмх замбараагүй “нийгмийг” энэхүү үндсэн хуулиар бий болгож байгааг тунхагласан хэрэг байлаа.
Эмгэнэлтэй хэрэг шүү! Хүн бүр амар тайван аз жаргалтай амьдарч, өөр өөрсдийн хүсэл тэмүүлэлдээ хөтлөгдөн хийж бүтээхийн оронд “жагсаал цуглаан хийж, уур бухимдлаа тайлж болно” гэсэн агуулгыг хуульчилж оруулаад үүнийгээ иргэдэд их том “эрх чөлөө”-г эдлүүлэхээр заасан гэж тунхаглах нь ард иргэдээ доромжлоод, тавлаад ч байгаа юм шиг.
Энэ бүхнийг цааш лавшруулан тодосгож өгсөн өөр нэг заалт бол Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн 1-д заасан “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бол төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч мөн” гэсэн заалт юм.
Эндээс “Ерөнхийлөгчөөс бусад нь ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэх албагүй” гэсэн утга гарч ирнэ. Тэгэхлээр Үндсэн хуулийн маань агуулга юунд чиглэж байгааг анзаарч байгаа байх!
Бодоод үз дээ! Өөр хоорондоо үл нэгдэх санаа бодол, үйл, үйлдэл бүхий, хэдэн тийшээ сарниж задарсан нийгмийн тэр олон үзэл бодлын зөрчил тэмцлийг эв нэгдэл болгон илэрхийлэх гэдэг нь яана гэсэн үг вэ?
Дунд нь буруу зөвийг ялгахаа байсан эргүү төлөг шиг тал тал тийшээ толгой дохин баясгалантай царайлж суух ёстой юу?!
Бүр тодруулж хэлбэл Төрийн тэргүүн нь бурууг “буруу байна” гэж зэмлэж болохгүй гэж хориглосон агуулга юм. Төрийн тэргүүн нь буруу зөвийг ялгаж хэлж болохгүй болно гэдэг нь ерөөсөө Төр нь буруу зөвийг ялгах зохицуулалттай байж болохгүй гэсэн анхааруулга мөн.
Чухам энэ агуулгыг хангах нөхцлийг бий болгохын тулд л Монгол Улсын Үндсэн хуульд Ерөнхийлөгч гэдэг, шийддэг, хэрэгжүүлдэг эрх мэдэлгүй, үүрэг, ач холбогдол багатай, бэлгэдлийн чанартай институцийг, зориуд төсөвт дарамт болсон их үрлэг зарлага бүхий данхар бүтэцтэй байхаар суулгаж өгсөн байгаа юм.
Өнөөдөр ч яг энэ агуулга мөрдөгдөж, хэрэв Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хэн нэгнийг буруутгасан, зэмлэсэн санаа бодол бүхий үг, үйлдэл гаргавал “эв нэгдлийг хангах биш, эвдрэлцүүлж, Үндсэн хууль зөрчлөө! гэж буруутгадаг болсныг ч бүгдээрээ харж байгаа.
Төрийн тэргүүн нь буруу зөвийг ялгаад эхлэвэл олон ургальч үзэл үгүй болно. Буруу зөвийн талаархи нэгдмэл ойлголт бий болвол самуун нийгмийг байгуулахад саад учруулна.
Уг нь Монголчууд бид бурууг дарж /засаж, засаглаж/, зөвийг цогцлоож байж амар амгалан амьдралыг хангадгийг, түүний тулд төр байдгийг дэлхий дахинд таниулж ирсэн Төрт ёсны ухааны их уламжлалтай ард түмэн юмсан.
Гэтэл өнөөдөр дэлхийн хөгжилд хөл нийлнэ гээд “оршихуйн их ухаанаа” Үндсэн хуулиараа ийнхүү үгүй хийчихээд сууцгааж байна.
2-рт Нийгэмд хуурмаг төсөөлөл бүрдүүлэх арга
Ард түмнийг хоосон үгээр хуурах буюу орчин үеийн хэллэгээр бол “тархи угаах” аргыг Монгол Улсын Үндсэн хуульд ашигласан нэгэн томоохон бүлэг заалт бол “Хүний эрх, эрх чөлөө”-г тунхагласан “Хоёрдугаар бүлэг” юм.
Уншихад хүний тархи толгойд буух ойлголт нь бол үнэхээр сайхан.
Арван зургадугаар зүйлд “Монгол Улсын иргэн дараахь үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ: /эдлүүлнэ гээгүй/
1/ амьд явах эрхтэй.
2/ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй;
3/ хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж авах, эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулах эрхтэй.
4/ ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн аятай нөхцөлөөр хангуулах, цалин хөлс авах, амрах, хувийн аж ахуй эрхлэх эрхтэй.
5/ өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, хүүхэд төрүүлэх, асрах болон хуульд заасан бусад тохиолдолд эд, мөнгөний тусламж авах эрхтэй; ... гэх мэтээр.
Гэтэл энэ бүх эрх хангагдах нөхцөл хэрэгтэй. Нөхцөл нь хангагдахгүй бол ямар ч сайхан эрх чөлөөг амлалаа ч тэр нь хоосон тунхагаас цааш хэтрэхгүй. Тэр нөхцлийг хангах үүргийг хэн хүлээж байгаа вэ? гэдэг асуулт гарч ирнэ.
Тэр чинь Төрийн үүрэг шүү дээ! гэж олон хүн хариулах байх. Тийм ээ! Тэр үүргийг төр хүлээх ёстой. Түүний тулд уг нь дээрхи олон “эрхийг” тунхаглах биш, харин “Иргэн бүрийнхээ аз жаргалтай амьдралыг хангах, хүн бүр ажилтай, орлоготой, хийж бүтээх урам зориг, хүсэл тэмүүлэл, ирээдүйдээ итгэх итгэл найдвар дүүрэн байх нөхцөл боломжийг ханган бүрдүүлэх үүргийг Төр хүлээнэ” гээд заачихад л болох байлаа.
Гэтэл харамсалтай нь ийм заалтыг Монгол Улсын Үндсэн хуулиас хайгаад олохгүй. Бүр тодруулж хэлбэл Төрд үүрэг хүлээлгэхээс аль болох зайлсхийхийн тулд дээрхи “хүний эрхийн” заалтуудыг оруулж өгөөд байгаа юм. /Үүрэг хүлээхгүй бол хариуцлага хүлээхгүй./
Үндсэн хуулийн нэгдүгээр бүлэг дэх арваннэгдүгээр зүйлийн 1-д “Эх орныхоо тусгаар тогтнолыг батлан хамгаалж, үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журмыг хангах нь төрийн үүрэг мөн.” гэсэн ганц заалт бий.
Монголын төрийн хүлээж буй үүрэг нь ердөө л энэ.
Энэхүү заалтын агуулгыг жаахан задлаад, хүний эрх, монголд оршин суугаа иргэдийн эрх, өмч, өмчлөгчийн эрхийн тухай бусад заалтуудтай холбоод харвал 1/ Тусгаар улсын илэрхийлэл болсон Төрийн байгуулалт, хил хязгаар, бэлэг тэмдэгийн зүйлстэй, тэрхүү газар нутгийг л олон улсын харилцааны хувьд хадгалан, эзэн нь байгаа дүр үзүүлэх, 2/ гаднаас хорлон сүйтгэгчид орж ирээд нийтийг хамарсан ил харагдах үймээн тарьчихгүй шиг байлгах, 3/ дотоодын хэрүүл маргаан, тэмцэл зөрчилдөөнийг бослого самуун болголгүйхэн шиг хүч хэрэглэн дараад байх, ийм л гурван үүрэг хүлээлгэсэн байгаа юм.
Харин тэр “тусгаар тогтносон” улс гэх хил хязаар бүхий газар нутагт хэн амьдарч, хэн ирж, хэн явах нь, хаана яаж амь зуух нь, юу хийх нь “хяналтгүй эрх чөлөө”-тэй гэсэн үг.
Өөрөөр хэлбэл ард иргэдийнхээ амьдралын баталгааг хангах ямар ч үүрэг Монголын төр хүлээгээгүй байгаа юм. Монгол хүн ажилтай байна уу, ажилгүй байна уу, амьдрах, амьд явах боломж нөхцөл байна уу, үгүй юу гэдэг нь Монголын төрд хамаагүй.
Тийм ч учраас “хүний эрхийг баталгаатай эдлүүлнэ” гэж заагаагүй, харин “баталгаатай эдлэнэ” гэж тунхагласан байгаа юм. Өөрөө л учраа ол гэсэн санаа шүү дээ!
Бүр тодруулж хэлвэл Монгол улсын иргэний амь зуух нөхцөл нь, эзэнгүй золбин нохойтой адил байх “эрх чөлөө”-г Монгол улсын Үндсэн хуулиар тунхаглажээ.
Тийм ч учраас МУ-ын Үндсэн хуулийн Хоёрдугаар бүлгийн 16 дугаар зүйлийн 1-д заасан “амьд явах эрхтэй” гэх заалт хоосон тунхаг болон үлдэж, өнөөдөр Монгол Улсын Засгийн газар нь шахмал түлш гэх аюул хөнөөлтэй түлш хэрэглэхийг ард иргэдэд тулган шаардаж, олон хүний амь насыг угаарын хийгээр хордуулан хохироосон туршилт явуулаад, галаа түлж чадахгүйдээ л тэр гэх шахуу юм хэлж тавлаад, юунаас ч айхгүй, сэтгэл зовохгүй сууцгааж байна.
Тэглээ гээд ЗГ-ыг буруутгах хууль эрх зүйн үндэслэл байхгүй. “Үндэсний аюулгүй байдлын асуудал” болон яригдсан “утааг багасгасан том гавъяа”-г байгуулах гэж байхад ядарсан хэдэн иргэдийн амь нас хохирох нь Төрийн санаа тавих асуудал биш гэсэн хандлагыг та бид харж ирсэн.
Гэмт хэргийн золиос болж, осол, гамшигт өртөж, бүр амьдрах арга мухардахдаа амиа хорлож, өдий төдий хүний амь сүйдсээр байгаа.
Нөгөө “амьд явах эрх хаачив аа? гэж хэн нэгэн асуувал өмнөөс чинь “Бас үхэх ч эрхтэй” гэж хариулна.
Нөгөө эрүү шүүлт тулгаж хэрэг хүлээлгэсэн Содномдаржаа, Чимгээ нарыг яагаад суллахгүй байгаа юм бэ? гэвэл “Эрүүдэн шүүсэн нь үнэн ч ялаас чөлөөлөх шийдвэр гаргах үүрэг надад байхгүй” гэж хариулна.
19.1-д “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэний-хээ өмнө хариуцна” гэж заасны дагуу хариуцаж байгаа нь энэ. Үүрэгтэй биш үүргийг хариуцна гэхээр ямар нэг тайлбар хэлээд л болчихож байгаа юм.
“Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц” гээд байгаа юм шүү! Иргэд ажилгүй орлогогүй байгааг өөрчлөх талаар Төр үүрэг хүлээхгүй байгаа нь иргэнд өөрт нь юу дуртайгаа хийх эрх чөлөөг олгож байгаа хэрэг гэж тайлбарлана гэсэн үг л дээ.
Манай Үндсэн хууль “Байхгүй зүйлийг бий гэж ойлгуулдаг, өгөөгүй зүйлийг өгчихсөн гэж итгүүлдэг” хий үзэгдлийн “агаар”-аар ийнхүү Монголчуудыг “тэжээн” бойжуулж ирлээ.
Тэр ч бүү хэл өнөөгийн мөрдөж буй энэ Үндсэн хуулиар Монголын төр хувь хүний амь нас, эрх ашгийг байтугай улс үндэстнийхээ эрх ашгийг хамгаалах үүрэг хүлээгээгүй. Уг үүргээс хэрхэн бултуулсныг одоо харъя
3-рт Үүрэггүй эрх мэдэл
Үндсэн хуулийн гуравдугаар бүлэг, Хорьдугаар зүйлд “Монгол Улсын Их Хурал бол төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү Улсын Их Хуралд хадгална” гэж, мөн Хорин тавдугаар зүйлийн 1-д “Улсын Их Хурал төрийн дотоод, гадаад бодлогын аль ч асуудлыг санаачлан хэлэлцэж болох бөгөөд дараахь асуудлыг өөрийн онцгой бүрэн эрхэд хадгалж шийдвэрлэнэ” .... гэж заасан.
Үнэхээр Төрийн эрх барих дээд байгууллага юм бол “аль ч асуудлыг хэлэлцэж болох” эрх байлгүй яах вэ! Гэхдээ энэ нь хэн нэгний болоод өөрсдийнхөө эрх ашгийн төлөө улсын эрх ашгийг хохироосон ямар ч хууль гаргадаг эрх байж таарахгүй. Үүнийг дээрх заалтуудад хязгаарлаж, тодотгож өгөөгүй.
Гэтэл Үндсэн хуулийн гуравдугаар бүлгийн Хорин гуравдугаар зүйлийн 1-д болохоор “Улсын Их Хурлын гишүүн бол ард түмний элч мөн бөгөөд нийт иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн баримтална”. гэж заасан.
Төрийн дээд эрхийг барих байгууллагын тухайд нь дурьдалгүй орхисон энэ тодотголыг УИХ-ын гишүүнд хамаатуулж заасан байгаа юм. /Гэхдээ улсын ашиг сонирхлыг хамгаалах үүрэг хүлээгээгүй, зөвхөн “баримтлана” гэж байгаа юм шүү/ Тэгээд “би ч баримталж л байсан л даа. Даанч харамсалтай нь олонхиороо баталчихлаа” гэж бултах арга зам нээлттэй гэсэн үг юм.
Мөн “ ... Төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн...” учраас, “... аль ч асуудлыг санаачлан ...” хэлэлцэх эрх нь байгаа учраас улс орон, ард иргэдийн нийтлэг эрх ашгийг хөндсөн аливаа тулгамдсан асуудлыг дор дор нь шийдэх үүрэг нь дагалдаж байгаа гэж ойлгогдохоор байдаг. Гэтэл дээрх Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх заалтад дурьдсан УИХ-ын эрх нь ихээхэн сайн дурын шинжтэй, хэлэлцэж болох, хэлэлцэхгүй ч байж болох, үзэмжээрээ хандах агуулгыг илэрхийлж байгааг та бүхэн анзаарсан байх аа!
Төрийн ажил үүргийг ийнхүү сайн дурын шинжтэй болгосноор Төрийн бус байгууллагын нэг хэлбэрийг бий болгож байна гэсэн үг юм. Энэ нь Үндсэн хуулийн эхэнд дурьдсан “Иргэний ардчилсан нийгмийг” байгуулах “Төргүй байх” зорилтод бүрэн нийцэж байгааг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй.
4-рт Төрийг хүчгүй болгох зохицуулалт
Өнөөгийн манай Үндсэн хуулиар Монголын Төрийг төр биш, харин зохион байгуулалттай эрх ашгийн бүлэглэлүүд болгох, улс нийгмийн амьдрал зохицуулалтгүй орхигдох, замбараагүй шийдвэр гаргах зорилтыг “Төрийн эрх мэдлийг” жижиг институцүүдэд задлах арга замаар “маш чадамгай” зохицуулсан.
Энэхүү зорилтыг Үндсэн хуулиар дамжуулан хэлбэржүүлэх боломжийг олгосон нэг ойлголт бол эрх мэдлийн хуваарилалтын зарчим гэх ухагдахуун юм.
Монголын эрх зүйч, онолч гэгдэх “эрдэмтэд”-ээр дамжуулан Төрийн эрх мэдэл хуваарилах хэлбэр нь бие биедээ хяналт тавьдаг тогтолцоо юм гэсэн хуурмаг ойлголтыг нийгмийн оюун санаанд эхлэн суулгаж байгаад Үндсэн хуульд оруулсан “Төрийн байгуулал” бүлэгт орсон заалтууд нь Төрийн бүтцийг тус бүрдээ ажил үүрэг нь хязгаартай, хугацаатай, тусгаар институцүүд болгож, улс нийгмийн асуудлыг цогцоор нь эцэслэн шийдвэрлэх, хэрэгжилтийн нөхцлийг хангах чадамжгүй болгосон.
Төрийн бүтцийн институцүүд болох УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Шүүх, Үндсэн хуулийн цэцэд ажил үүргийг нь тун тодорхой хязгаарлан, хугацааг тогтоон зааж тусгасан.
Тэрхүү хязгаарлалтын сэтгэл зүйн үр дагавар нь жишээ нь УИХ гэдэг бол ердөө л хууль хэлэлцэж батлах үүрэгтэй гэдэг явцуу ойлголтыг бий болгож, ямар нэг хууль л хэлэлцэж байвал тэр нь улс нийгэмд хэрэгтэй эсэх нь огт хамаагүй болсон. Ямар сайндаа л гишүүдийнхээ дээлийн өнгө, хээ хуарыг журамлах хууль гаргахаар УИХ-ын гишүүн нэг эмэгтэй идэвхи санаачлага гаргаж байх вэ дээ.
Түүнчлэн энэхүү явцуу ойлголт нь нөгөө үүрэггүй эрх мэдэлтэйгээ нэгдсэнээр УИХ-ын гишүүдийн толгойд хууль гэдэг ойлголт “мутаци” хувиралд орж, өөрийн үйлдсэн гэмт хэргийг ял шийтгэлгүй болгосон /өршөөлийн, хөөн хэлэлцэх хугацаа ... гэх мэт/, өөрсдийн оролцоо, хамаарал бүхий ашиг орлоготой луйврын ажиллагааг чөлөөтэй явуулахад зориулсан /Иргэний хуулийн 154 дүгээр зүйлийн заалтууд ... гэх мэт/, үнэнийг хэлсэн хэн нэгнийг нухчин дарах гэсэн, үзэн ядсан, бүр өшөө хорслоо илэрхийлсэн /Зөрчлийн тухай хууль .... гэх мэт/, ямар ч хамаагүй аргаар эрх мэдлээ хадгалж үлдэхийн тулд /Сонгуулийн хууль ... гэх мэт/ өөрсөддөө тохируулсан хууль, нэмэлт, өөрчлөлтийг айж ичихгүйгээр батлан гаргадаг, түүнийгээ УИХ төчнөөн олон хууль гаргаж их ажил хийлээ гэж тайлагнадаг болсон.
Мөн тэр л хязгаарлагдсан эрх мэдлийн хүрээнд Ерөнхийлөгчийн хийдэг үндсэн ажил нь одон шагнал олгох, айл бүрийн хойморт морин хуур, ном залах зарлиг гаргах төдийгөөс цааш хэтрэхгүй болсныг бид мэднэ.
Ийнхүү Үндсэн хуулиар улс орныг жолоодох биш, улс нийгмийг самууруулах Төрийн данхар бүтцүүдийг бий болгож өгсөн.
Дээр нь бас эрх мэдлийг задлан саринуулах, улс орныг бутаргахад чамгүй нөлөө үзүүлж чадах томоохон бүлэг заалтыг Үндсэн хуульд тусгай бүлэг болгон оруулж өгсөн нь “Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлага” гэсэн Дөрөвдүгээр бүлэг юм.
Тухайлбал: Тавин наймдугаар зүйлийн 1-д “Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг бол хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүрэг, өөрийн удирдлага бүхий засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр, эдийн засаг, нийгмийн цогцолбор мөн” гэж, Тавин есдүгээр зүйлийн 1-д “Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага нь нутгийн өөрөө удирдах ёсыг төрийн удирдлагатай хослуулах үндсэн дээр хэрэгжинэ” гэж тус тус заасан. Өөрөөр хэлбэл орон нутгийн асуудлыг Засгийн газар шийдэх ч юм шиг, үгүй ч юм шиг, өөрсдөд нь хувь заяаг нь даатгаад хаяж болох, төрийн бүтцийг данхайлгаж, төсвийн үргүй зардлыг өсгөх үр дагаварыг давхар агуулсан “лужир давхрага” бий болгосон!
Одоо та бүхэн хариулаач?! Монгол төрийн бодлогыг хэн зангидаж авч явах болж байна вэ?
Хэн ч байхгүй. Нэгэнт бодлогыг зангидаж авч явах удирдлага байхгүй болохоор Төрийн бодлого ч гэж байхгүй. Бодлого байхгүй болохоор Төр ч гэж байхгүй.
Тийм ч учраас өнөөдөр нэгэнт эрүү шүүлтээр хилс хэрэг хүлээлгэсэн нь тогтоогдсон Содномдаржаа Чимгээ нарыг суллах ... гэх мэт жижиг асуудлыг ч, Ерөнхий сайд байсан нэг этгээд эрх мэдлээ хортойгоор ашиглан улс орны эрх ашигт илт хохиролтой хийсэн Дубайн гэрээг цуцлах гэх мэт том асуудлыг ч “Монголын Төр” шийдвэрлэж чадахгүй явж ирсэн.
Олон улсын Хүний эрхийн өдрөөр /2020 оны 12 дугаар сарын 10-нд/ Хүний эрхийн Үндсэний комиссоос зохион байгуулж, НҮБ-ын суурин төлөөлөгч зэрэг хүмүүс оролцсон “Цар тахлыг даван туулах нь: Хүний эрхийн төлөө нэгдэцгээе” цахим хэлэлцүүлэгт УИХ-ын дарга Г.Занданшатар хэлсэн үгэндээ “Монгол улсад иргэнээ эрүүдэн шүүдэг үзэгдэл зогсохгүй байна” гэж дурьдсан нь хэн тэр “үзэгдэл”-ийг зогсоох ёстойг мэдэхгүй байгааг, Монгол Улсын Их Хурлын даргын “эрх-үүрэг” түүнээс тусдаа гэдгийг гэрчилсэн баримт юм.
Түүнчлэн Ерөнхий сайд /Л.Оюун-Эрдэнэ/ хилс ял эдлэж буй Чимгээг шоронгоос гаргах ажлыг биш, зөвхөн түүнийг эрүүдэн шүүсэн бичлэгийг ил гаргаж “шоудах” ажлыг л хийж чадаж байсан нь Төрийн ажлын өнөөгийн дүр төрх юм.
Хууль зөрчсөн нь тодорхой том хэргүүд, нийгэмд жигшил зэвүүцэл төрүүлж, хохирол учруулсаар буй тулгамдсан асуудлуудыг хэн нь ч шийдэхгүй, хэн нь шийдэхээ ч мэдэхгүй, төрийн байгууллагууд өөрөөсөө зайлуулан бие бие рүүгээ цаас дамжуулан шидэлсээр шийдэлгүй өнгөрсөн, өнгөрдөг олон баримтыг энд дурьдаад барахгүй.
Тэгвэл дахиад Төрийг бүр дампууруулж дуусгах бас нэг нөлөө бүхий зохицуулалтын талаар дурьдая.
5-рт Хяналтгүй эрх мэдлийн үүрэг зорилго
Төр хүчтэй, шударга, ариун байх чанарыг хангах ганц хүчин зүйл бол угтаа чанд хяналтын системийг тогтоох явдал билээ.
Харин Монгол Улсын Үндсэн хуулиар Төрийн үйл ажиллагааг хяналтын гадна байлгах, аливаа үйл ажиллагаа хяналтгүй явагдах боломжийг хангасан гэж хэлж болно.
Дашрамд дурьдахад хууль зөрчсөн гэм буруутай үйлдлийг тогтоох, шийтгэх нь хууль сахиулах, хяналтын байгууллагуудын хамтын ажиллагааны үйл хэрэг байдаг. Тэр тусмаа аливаа хийдэл, хэлмэгдүүлэлт гаргахгүйн тулд давхар нягталж, харилцан бие биедээ хяналт тавьж, хууль зөрчсөн бол хэн ч хариуцлагаас мултрах боломжгүй байж л Үндсэн хуулийн Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна” гэсэн заалт хангагдах билээ. /Гэхдээ энэ заалт нь юуны өмнө Монгол улсад оршин суугаа гадаадын иргэнд анхаарснаас биш монгол хүнд анхаарсан хандлага байхгүй байгааг анзаарч буй биз ээ/
Гэтэл Төрийн тэрхүү хяналтын системийг зориуд тасдан хоёр институцийг онцгойлон авч, Үндсэн хуульд оруулахдаа хяналтгүй эрх олгохыг л зорьсон байдаг.
Тухайлбал: Үндсэн хуулийн 64 дүгээр зүйлийн 2-т зааснаар “Үндсэн хуулийн цэц, түүний гишүүн үүргээ гүйцэтгэхдээ гагцхүү Үндсэн хуульд захирагдах бөгөөд аливаа байгууллага, албан тушаалтан, бусад хүнээс хараат бус байна.”
Харин ажил үүрэг нь бол тун хязгаарлагдмал. Үндсэн хуулийн цэцийн хяналтын үүрэг нь 66-ын 2-т “Үндсэн хуулийн цэц энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан үндэслэлээр дараахь маргаантай асуудлаар дүгнэлт гаргаж Улсын Их Хуралд оруулна”
1/хууль, зарлиг, Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр, түүнчлэн Засгийн газрын шийдвэр, Монгол Улсын олон улсын гэрээ Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;
2/ард нийтийн санал асуулга, Улсын Их Хурал, түүний гишүүний ба Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн талаар сонгуулийн төв байгууллагын гаргасан шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;
3/Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, гишүүн, Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурор Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх;
4/Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Ерөнхий сайдыг огцруулах, Улсын Их Хурлын гишүүнийг эгүүлэн татах үндэслэл байгаа эсэх.
гэсэн дөрвөн үндэслэлийг тогтоохоор хязгаарлагдаж, Төрийн үйл ажиллагааны бусад үйлдэл болоод эс үйлдэл нь Үндсэн хууль зөрчиж байгааг үл хэрэгссэн.
Гэтэл Цэц ийм бага ажил үүргээ ч гүйцэтгэж байна уу, үгүй юу гэдгийг хянах систем байхгүй.
Үүнийгээ тэгээд “Цэцийн дээр зөвхөн Хөх тэнгэр л бий” гэж донгосох нь эрүүл ухааны илэрхийлэл биш билээ.
Цэцийг “Хөх тэнгэр” томилдоггүй. Харин Үндсэн хуулийг өөрсдийн ашиг сонирхолд нийцүүлэн зөрчих, гуйвуулах, өөрчлөх сонирхол бүхий эрх мэдэлтнүүд, тухайлбал УИХ, Ерөнхийлөгч, УДШ-ээс санал болгож дэвшүүлсэн хүмүүс томилогддог. Тэр тусмаа томилогчдын итгэлийг даасан, өөрсөдөд нь үнэнч хүнээ томилдог.
Ийм нөхцөлд Цэцийн гишүүн хэнд үйлчилж, хэнийг хамгаалвал өөрт нь ашигтай вэ гэдгийг /бүр тодруулж хэлвэл хэнийг хамгаалснаар эрх дархтай, тансаг хангамж бүхий амар хялбар энэ амьдрал, байр байдлаа удаан хадгалж үлдэж чадах вэ? гэдгийг/ балчир хүүхэд ч хэлээд өгч чадна.
Ингэснээр Үндсэн хууль зөрсөн эрх мэдэлтэн, түүнийг хамгаалсан цэц хоёр аль нь ч хариуцлага хүлээхгүй.
Үүнийг Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан “дордуулсан 7 өөрчлөлт”, Үндсэн хууль зөрчсөн тэрхүү хэргийг хэн ч таслан зогсоохгүй, бас хэн ч хариуцлага хүлээхгүй явж ирсэн ... гэх мэт олон жишээ баримт батлана.
Төрийн үйл ажиллагааг хариуцлагагүй болгоход зориулсан хамгаалалтын системийг ингэж бий болгосон байгаа юм.
Тэгвэл яг үүнтэй адил эрх мэдлийг шүүхэд олгосон.
Үндсэн хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 1-д мөн л “Шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдана” гээд заачихсан.
Хууль өөрөө хяналтын систем биш. Тэр тусмаа захирах үйл, үйлдэл биш. Тийм болохоор энэ нь өөрийн дураар эрх мэдлээ ашиглаж болох дархан эрхийг шүүгчид олгож байгаа хэрэг юм.
Дээрээс нь Тавиннэгдүгээр зүйлийн 4. Үндсэн хууль, шүүхийн тухай хуульд заасан үндэслэл, шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийн дагуу огцруулах, эсхүл хүсэлтээр нь чөлөөлөхөөс бусад тохиолдолд аль ч шатны шүүхийн шүүгчийг огцруулахыг хориглоно.
Хяналтгүй эрх мэдэл гэдэг бол дураар авирлах эрх чөлөө мөн бөгөөд хязгааргүй эрх дарх олгож буйтай утга нэг. Энэ нь “Шүүх, шүүгчийн эрх мэдлийг хувийн ашиг сонирхолдоо ашиглахад чинь хэн ч саад хийхгүй, дураараа авирлатугай!” гэж зөвшөөрсөнтэй адил юм.
Түүгээр ч зогсохгүй шүүхэд бас нэг онцгой эрх мэдэл өгсөн нь Хоёрдугаар бүлгийн Арванзургадугаар зүйлийн 14-т “...Гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно...” гэсэн заалт юм.
Энэ заалтад гэм буруутныг хамгаалах санаа илт агуулагдаж байгааг анзаарч байгаа байх.
Учир нь шүүх бол баримт нотолгоог үндэслэн хэрэгтэнд ял шийтгэлийг нь оноох үүрэгтэй болохоос биш нотлодог институци биш л дээ. Гэтэл зориуд гэм буруутай эсэхийг зөвхөн шүүх л “хэлэх”, өөр хэн ч гэм буруутныг буруутгаж болохгүй гэж заасан нь ямар ч гэмт хэрэгтнийг хамгаалан “зөвтгөж” болох эрх дархыг шүүгчид олгосон хэрэг юм.
Бас шүүх, шүүгчийн энэ эрх мэдэл нь цагдаа, АТГ, мөрдөн байцаах газар, прокурор гэх зэрэг хууль сахиулах олон байгууллагын ажилтны олж тогтоосон, илрүүлсэн баримт нотолгоог, хөдөлмөрийг үгүйсгэж болно гэсэн үг.
Өөрөөр хэлбэл тэдний ажил албаа шударгаар гүйцэтгэх урам зориг, итгэл үнэмшлийг үгүй хийж, хувийн ашиг сонирхолдоо санаа тавих зам мөрийг засаж өгч байгаа хэрэг юм. /Авлигажих замыг ингэж чиглүүлжээ/
Ямар ч хяналтгүй, өөрийн үзэмжээрээ хандаж, эцсийн шийдвэрийг гаргах, түүгээр ч зогсохгүй ёс зүйгүй, шударга бус байдлыг нь илчилсэн аливаа хөндлөнгийн шүүмжлэлээс ч ангид оршихоор хамгаалагдсан “Шүүх эрх мэдэл” гэгч нь чухамдаа төрийн эрх мэдлийг “мөнгөний хараат” болгох, хөрөнгөжихийн тулд эрх мэдлийн төлөө өөр хоорондоо дайсагнан тэмцэлдэх бүлэглэлүүдийг бэхжүүлэх, нийгмийг ялзруулан үхжүүлэх “хорт тун”-гийн үүрэгтэй ажээ.
Шүүхээс ямар ч ял шийтгэл хүлээлгүй зүгээр мултарсан, “төрөөс төрсөн тэрбумтнууд” төрд үүрлэцгээсээр байгаа нь, хөрөнгө мөнгөөрөө тэрбумтны тоонд багтсан олон шүүгчид ч нийгэмд дуулиан шуугиан тарьсаар байгаа нь тэр бүхний нотолгоо юм.
6-рт Хөрөнгө баялгийг гадагш юүлэх нүх сүв
Мөн түүнчлэн харийн мөнгөтэй хүн Монгол улсын ямар ч хөрөнгө баялагт, юунд ч эзэн сууж болох олон заалт, нүх сүв Үндсэн хуульд орсон.
Тухайлбал: Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 2-т “Төр нь нийтийн болон хувийн өмчийн аливаа хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрч, өмчлөгчийн эрхийг хуулиар хамгаална.”,
Зургадугаар зүйлийн 2-т “Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн нийтийн өмч мөн”, /2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр баталсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр орсон/
3-т “Бэлчээр, нийтийн эдэлбэрийн ба улсын тусгай хэрэгцээнийхээс бусад газрыг зөвхөн Монгол Улсын иргэнд өмчлүүлж болно. Энэ нь газрын хэвлийг өмчлөхөд хамаарахгүй.”,
5-д “Төрөөс гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнд газрыг төлбөр, хугацаатайгаар болон хуульд заасан бусад болзол, журмаар ашиг-луулж болно.”
Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1-д “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна” гэх зэргээр заасан.
Газрыг өмчлөхөөр, өмчийн янз бүрийн хэлбэр байж болохоор, хэн ч Монгол Улсын иргэн байж болохоор, мөн хувийн ашиг сонирхолоо ч хангах “зөвшөөрөлтэй” хяналтгүй их эрх мэдэл бүхий, шийдвэр гаргагчидтай Монгол Улс хэний мэдэлд, хэний өмчлөлд орж болох вэ? гэсэн асуултын хариу ч тодорхой билээ.
Өнөөдөр гадны тэнүүлчид орж ирээд эзэнгүй арал дээр хүрээд ирсэн юм шиг газар сайгүй онгичин ухаж, баялгийг нь чөлөөтэй зөөж, газар нутгийг нь эзэлж, эзэмшиж авцгааж байна. Харийн хүнээс шарилын газраа, уух усаа худалдаж авахдаа хүрч, малаа бэлчээхдээ гадныхнаас зөвшөөрөл гуйхдаа тулаад байгаа нь дээрх асуултын хариулт юм.
Тэгээд энэ Монгол Улсын Үндсэн хууль гэдэг чинь юу болчихов оо? гэсэн асуултад хариулах л үлдлээ.
Товчхондоо бол Монгол Улсын Үндсэн хууль Барууны колоничлогч бодлоготнуудын улс үндэстнийг үгүй хийхийн тулд боловсруулсан “Хууран мэхлэх аргачлал” байлаа.
7-рт Нэмэлт тайлбар буюу барууны боолчлолын суртал “хуучин, шинэ” либериализмууд
Дашрамд нэмэлт тайлбар болгож дурьдахад хүн төрөлхтөн хэдийгээр боолын нийгмээс аль эрт салсан гэж тодорхойлдогч боолчлох сэтгэлгээнээс ангижирч чадсангүй. Харин ч бүр улам аюултай боолчлолын дэглэмийг газар бүрт туршин, онол арга зүйг нь нягтлан боловсруулж, Барууны хөгжлийн загвар гэгч суртлаар дэлхий дахиныг аалзны тор мэт сүлжин хэрж, хүмүүний оюун санааг гүн хордуулах болсноор, энэ нь одоо хүн төрөлхтнийг сүйрлийн ирмэгт авчираад байна.
Эд мөнгөний төлөөх шуналдаа хөтлөгдөн дэлхий ертөнцийг өөрсдийн өмч болгохыг санаархагчид боолчлолоос залхсандаа биш, харин боолчлох шинэ аргыг олсноо “эрх чөлөө, хүний эрх” гэж тунхаглан баясан хашгиралдах болжээ.
Боолчлох шинэ арга нь ердөө л мөнгө хүүлэх явдал байлаа. Бүхнийг худалдаж авч болдог мөнгө байхад заавал “боол” гэсэн хаягтай олон хүн хашчихаад тэжээж, тэдэнтэй хөөцөлдөн үйлээ үзэж суухын хэрэг юусан билээ.
Ердөө л бүх үл хөдлөх хөрөнгө /газар өмчлөл, эзэмшлийг оролцуулан/ болоод үйлдвэрлэлийг нь худалдаад авчихад л түүгээр дамжуулаад бүх хүнийг эрхэндээ оруулж болно. Хэрэв чи миний газар дээр амьдрах гэж байгаа бол, миний байранд ажиллаж амь зуух гэж байгаа бол, надаас зээлэх гэж байгаа бол надад хүссэн бүхнийг минь төл! гэдэг зарчим л үйлчлэнэ гэсэн үг. Өөрөө юу ч хийх хэрэггүй, бүх хүний амьдрах арга ухаан, амь зуулгаас нь зөвхөн өөрт нь мөнгө, эд баялаг тасралтгүй орж ирж байх ёстой. Хүн төрөлхтөн хар, шар, цагаан байна уу хамаагүй бүгд төлөх ёстой.
Үүний тулд бүхнийг худалдан авч болох “журмыг” тогтооход л болчихно.
Гэтэл энэхүү санаархалд нь саад болох ганц хүчин зүйл бол Төр. Аливаа улсын төр нь тухайн ард түмнээ, газар нутаг байгалийн баялгаа, улсаа хамгаалаад, бүхнийг өөрийнхөө өмч, хөрөнгө, хэрэглээ болгох хүсэл зорилгод нь саад болно. Тэгэхээр төр гэгч зүйл хэрэггүй.
Тийнхүү төрийг үзэн ядаж, “Төр хэрэггүй” гэдэг онол номлолыг гаргаж, түүнийгээ либериализм гэж нэрлэв.
Гэвч яг энэ онолыг нь зөвшөөрөөд Төр гэдэг хүний нийгмийн хүчирхэг хэрэгслийг үгүй хийчихвэл нөгөө боолчлогчдын хүсэл ч бас нуран унах гээд байдаг. Учир нь нэгэнт төргүй болчихвол нөгөө хурааж цуглуулсан хөрөнгийг нь булаан авах гэсэн өрсөлдөгчид ганц нэг нударган зодооч “Ким Ду Хан”-аар тогтохгүй, бүр сүрэг сүргээр дайрах зэвсэгт дээрэмчид, алуурчид болон гарч ирнэ.
Тиймээс “Төр байх ёстой”. Гэхдээ хөрөнгө мөнгөтэйд захирагддаг, дуулгавартай “төрөнцөр” л байх хэрэгтэй байв.
Өөрөөр хэлбэл Төр ч юм шиг, биш ч юм шиг, саармаг хүйсийн “сул дорой төр”-ийн загварыг гаргаж ирэх зорилт тулгарав. Тэр төр нь олон нийтийг дагуулах чадваргүй, нэр хүндгүй байх ёстой. Төрийг нэр хүндгүй болгохын тулд Төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлэгчид нь /хэн ч хамаагүй буюу/ ёс суртахуунгүй, шударга бус, хувийн сонирхол ихтэй байх хэрэгтэй. Тэгэж байж л хөрөнгөтэй хүний барьцаанд орно. Мөнгөтэй хүний өмнө толгой бөхийдөг болно. Тийм хүмүүсээр төрийг бариулахын тулд ерөөсөө нийт хүн амыг ёс суртахуунгүй, буруу зөв, сайн мууг ялгаж салгах чадваргүй, ухаарч сэхээрэх боломжгүй нөхцөл байдлыг бий болгох хэрэгтэй.
Үүний тулд бас гэмт хэрэгтнүүдийг хамгаалан олшруулах хэрэгтэй. Гэмт хэрэгтнийг цээрлүүлдэг хуулийн бодлого, үзэл санааг сааруулан зогсоох ёстой.
Энэ хэрэгцээ зорилгоо хангахын тулд тийнхүү төрийг үгүйсгэх үзлээс “бага зэрэг” татгалзаж, “төр ер нь хүчтэй байж болохгүй, хөрөнгөтэй байж болохгүй, хамаагүй эрх мэдэлтэй байж болохгүй, эрх мэдлийн сэнтийд удаан суулгаж болохгүй” /тэр тусмаа ухаантай, шударга, эх оронч, эв хамтач хүнийг бүр ч болохгүй/, “хууль хүмүүнлэг энэрэнгүй үзэл, хүний эрхийг дээдлэх зарчимыг хангаж байх ёстой” гэх мэт онолонцоруудыг гаргаж, түүнийгээ неолибериализм буюу шинэ либериализм гэх болжээ.
Өөрөөр хэлбэл хуучин, шинэ хоёр либериализм гэгч нь нэг зорилгын ар өвөр хоёр тал л юм.
Тийнхүү шинэ хуучин хоёр либериализмыг хослуулан боловсруулж гарган авсан “Төргүй улс бүтээх” “схем” буюу Үндсэн хууль гэх “Хууран мэхлэх аргачлал”-аа хэдэн ам.долларын хамт Улс төр мэдэхгүй, хувийн сонирхол, хүсэл шунал нь буцалсан “гэнэн улс төрч”-дийн халаасанд шургуулснаар “мөнгө хүүлэгч” гадны ноёдын хүслийг хангах “дуулгавартай тавиул”, “төр биш” төрийг Монголд ч бий болгож чаджээ.
Өмнө нь бид “Орон бүхний пролетари нар нэгдэгтун!” гэсэн уриан дор “жагсаж” явлаа.
Одоо харин энэ аргачлалаар “Орон бүхний луйварчид дэвшигтун!” гэсэн уриаг хэрэгжүүлж явна.
О.Лхагвадорж
https://www.sonin.mn/news/peconomy/124642
.jpeg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
