“Ярилцах цаг”-ийн энэ удаагийн зочноор МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын зөвлөх, УИХ-ын гишүүн асан

Д.Очирбат уригдлаа.

-МАН Бага хурлаараа ямар асуудлууд хэлэлцэх вэ. Хамгийн гол нь Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэх асуудлаа эцэслэх үү?

-Бага хурлаар үндсэн гурван асуудал хэлэлцэнэ. Мэдээж нэгдүгээрт, нэр дэвшигчийн асуудал байгаа. Ардын нам Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчээ ард түмнээсээ асуусан. Гарсан дүнг нь Бага хурлаараа хэлэлцэж, хэн жагсаалтын хаана байгааг ярина. Хоёрдугаарт, МАН-аас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дэвшүүлэхдээ ямар мөрийн хөтөлбөртэй оролцохоо хэлэлцэнэ. Өмнө нь бид эрх барьж байх үедээ Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцож ирсэн. Тэр үед дэвшүүлж байсан мөрийн хөтөлбөр болон өнөөгийн нөхцөл байдал өөр юм. Бид мөрийн хөтөлбөртөө олон сонирхолтой асуудал хөндөж байгаа. Дараагийн асуудал бол намын бүтэцтэй холбоотой. Эдгээр асуудлын дундуур гишүүдийн санал, бодолтой зэрэгцүүлэн хэлэлцэх зүйлүүд бий.

-Нэр дэвшигчээ ард түмнээс асууж байгаа нь хууль зөрчсөн гэж сөрөг намынхан шүүмжилсэн. Харин та ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Ерөнхийлөгчийг ард түмэн сонгодог. Тиймээс ард түмэн хэнийг нэрлэж байна вэ гэсэн дүгнэлтийг гаргаж ирж байгаа юм. АН нэг хүнээ, одоо Ерөнхийлөгчийн албыг хашиж байгаа Ц.Элбэгдоржийг дэвшүүлнэ гэж байна. Тэр мессеж нь ч олон нийтэд тарчихсан байгаа шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр, манай нам хүмүүсийн шүүмжлээд байгаачлан боловсон хүчин муутайдаа биш, мөн дэвшүүлэх хүн олдохгүйдээ асуугаад байгаа юм биш. Ерөнхийлөгч ард түмнээсээ сонгогддог, ард түмний Ерөнхийлөгч учраас ардаараа овоглосон Ардын нам хэн байвал үр дүнтэй вэ гэдгийг асуусан юм.

Бид хоёр шатны сонгуульд гавьтай дүн үзүүлсэнгүй. Одоо Ерөнхийлөгчийн сонгуульд амжилттай оролцох шаардлага байна, үүнийгээ ард түмнээсээ асуух хөдөлгөөн өрнүүлсэн. Үүнд хууль зөрчсөн зүйл байхгүй. Бид рейтинг тогтоогоогүй. Шууд ард түмнээр сонгуулчихаж байгаа хэрэг биш. Ард түмэн юу хүсч, хэнийг нэрлэж байгаа талаар судалгааг хэн ч авч болно шүү дээ. Намын удирдлагаасаа дэвшүүлж болно, аймаг орон нутгаас лидерээ дэвшүүлж ч болно. Жирийн иргэн нэрээ дэвшүүлэхэд ч болохгүй юм үгүй. Тэгэхээр ардын нам ард түмэн дундаасаа нэр дэвшүүлсэн. Ардчилсан нам харин нэг хүний нэр л яриад байх юм. Магадгүй нэр дэвшье гэсэн хүн цаана нь хэд ч байгаа юм билээ. Бүхэл бүтэн АН дотор аймаг, орон нутгийн удирдлагууд байж болно, бие даасан фракцийн тэргүүнүүд ч байж болно. Гэтэл тэднийгээ та нар болохгүй, ганцхан хүнийг дэвшүүлнэ гэж байгаа. Үүгээрээ Ардчилсан нам ардчилалгүй нэр дэвшлүүлэлт хийж байна.

-Ингэхэд танай нам Бага хурлаар хэлэлцсэн, хэлэлцээгүй нэр дэвшигчээ тодруулчихаад байгаа юм биш үү. Эмэгтэй Ерөнхийлөгчийг санал болгох сураг байна?

-Би тэгж харахгүй байна. Бага хурал дээр яриад ард түмнээс хамгийн их санал болгосон хүнийг шударгаар тогтооно. Түүнээс биш ганц хүний нэр дээр тогтоод тэрийг энийг дэвшүүлье гээгүй. Бага хурал хүртэл хэн нэгэн намайг дэвшүүлж өгөөч гэх юм уу, мөн хэн нэгэн хэсэг хүн цуглуулж хурал хийгээд намайг дэмжиж өгөөч гэж байгаа бол тэр нь Ардын намын ард түмнээсээ асууж шударгаар нэр дэвшүүлэх гэсэн зарчмыг зөрчиж байна гэсэн үг.

-Сонгуулийн тоймууд хэвлэлээр яваад эхэлчихсэн. Улстөрчид ч дотроо нэгийг бодож тунгааж уралдааны мориор бол дүйз гаргаж байгаа байх. Та энэ сонгуулийн өнгийг хэрхэн харж байна?

-Ерөнхийлөгчийн сонгууль зарлагдаж, нэр дэвшүүлж эхэлснээс хойш сонгуулийн гараа эхэллээ гэж үзэх ёстой. Гэтэл одоогийн Ерөнхийлөгч улирч нэр дэвшинэ гэдгээ бүтэн жилийн өмнөөс зарлаж сонгуулийн пиараа хийлээ. Сайд нарыг дуудаж үүрэг өгч байна, Ерөнхий сайд шиг Засгийн газрын ажил руу орж хутгалдаж байна. Өөрийнхөө байгаа бүрэн эрхийн хэмжээнд байгаа Ерөнхийлөгч, бусад намаас нэр дэвшиж гарч ирж байгаа хэн нэгэнтэй харьцуулахад гарааны хоёр өөр нөхцөлтэй байгаа. Гэхдээ мэдээж сонгуулийн сурталчилгаа эхлэхээр бүгд нэг гараан дээр очно. Өөрөөр хэлбэл, тэдний хэн нь ч хууль эрхзүйн талаас нэг статустай болчихож байгаа юм. Сонгуулийн сурталчилгаа ингэж явагдах байх. Олон намын төлөөлөл нэр дэвшүүлэх нь сайн талтай. Харин миний түрүүний хэлснээр АН-ын бүх бүлэглэл, фракц нийлээд “чөдрийн ганц” гэдэг шиг нэг хүнээ нэр дэвшүүлбэл ямар юмных нь ардчилал, сонголт байх вэ дээ. Энэ байдлаас ард түмэн дундаасаа сонгогдсон гэх дүр зураг харагдахгүй байгаа биз дээ.

-Та ард түмнээсээ асуух гэдгийг ихээхэн онцолж байна. Түүнийг чинь Ардын нам лидергүй болчихож гэж шоологсод одоо ч байгаа шүү дээ?

-Ардын нам 90 жилийн түүхтэй. Энэ олон жил төр, засгийг удирдаж ирсэн улс төрийн нам. Чи бод л доо, улс орноо 90 жил удирдаж, 90 жил хөгжүүлж ирсэн хүчтэй ч, том ч нам. Түүхийн өчүүхэн цаг хугацаанд шат, шатны сонгуульд амжилт муутай оролцлоо. Түр зуурын цаг үе тохиогоод байна. Ардын нам 250 мянган гишүүд, дэмжигчтэй. Тэдэн дотор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч болчих мэдлэг, чадвартай хүн олон бий. Тэр олон хүн дотроос ард түмнээрээ шигшүүлж, Бага хурлаараа ярьж, тэндээсээ нэр дэвшүүлнэ.

-Тэгвэл улс төрийн намууд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ямар хүнээ бэлддэг вэ?

-Уламжлагдаж ирсэн зарчим, нэр дэвшүүлж ирсэн туршлагаас үзэхэд намын дарга, Ерөнхий сайдаа дэвшүүлдэг. Манайхан нам, улс төрийн хүчнүүдийн уламжилж ирсэн харьцааг авч үзнэ. Нэр дэвшүүлэх хүмүүсийн дотор МАН-ын дарга Ө.Энхтүвшин байж болох талтай. 90 жилийн түүхтэй том намын дарга, лидер учраас тэр. Хоёр дахь хувилбар бол төрд алба хашиж байгаа хамгийн том албан тушаалтнаа нэр дэвшүүлдэг. МАН сөрөг хүчин болсон өнөөдрийн нөхцөл байдлаас үзэхэд манай намаас төрд хамгийн том албан тушаалыг хашиж байгаа хүн бол УИХ-ын дэд дарга М.Энхболд байна. Өмнө нь намын дарга, Ерөнхий сайд, Шадар сайдаар ажиллаж байсан. Одоо сөрөг хүчин болсон хүнд хэцүү үед УИХ-ын дэд даргын албыг хашиж байгаа. Энэ утгаараа тэр байх боломжтой. Ард түмний амаар бол аварга Б.Бат-Эрдэнийн нэрийг ихээхэн ярьж байна. Түүний хувьд төрийнхөө их наадамд босоо түрүүлж, ард түмнийхээ сэтгэлд хоногшсон. Хүн болгон хайрлаж, хүндэтгэж явдаг. Хүмүүс бөх талаас нь хараад байдаг ч аварга маань УИХ-ын сонгуульд хоёр ч удаа сонгогдсон. Дахин давтан сонгогдсон хүнийг улс төрч биш гэж хэлж болохгүй. Ард түмэндээ хүндлэгдэж, тэдний итгэл хүндэтгэлийг авсан, УИХ-д сонгогдон ажиллаж ирэхдээ олон чухал асуудлыг хөндөж тавьсан.Хүйсийн тэгш байдал, уул уурхайн талаар зоригтой дуугарч, олон том хуулийн санаачлагч, төсөл боловсруулагчийн нэг. Эх орныхоо бүрэн бүтэн байдал, газар шорооныхоо асуудлаар байр сууриа илэрхийлж, тэмцэж ирсэн улстөрч. Эмэгтэйчүүдийн төлөөллөөс Д.Оюунхорол гишүүний нэр байгаа. Эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл байх ёстой. Жендэрийн тэгш байдлын тухай хуулийг өлгийдсөн хүний хувьд хэлэхэд монголчууд эмэгтэй Ерөнхийлөгчтэй байж яагаад болохгүй гэж.

Гэхдээ намын зүгээс явуулсан судалгаа, сунгааны дүнд маш олон хүний нэр гарч ирж байгаа. Маш олон гэдгийг зориуд хэлье. Сайд дарга нарынх ч бус малчин, тариаланчийн нэр ч гарч ирсэн байна лээ. Тал бүрээс нь ярьж, олон талын шалгуурыг шүүж байж нэр дэвшүүлнэ.

-Ө.Энхтүвшин даргаас өөр хүнийг нэр дэвшүүлсэн тохиолдолд Ардын нам лидергүй, намын дарга нь лидер биш гээд л танай намын нэр хүнд навс унах юм биш үү?

-Тэгж үзэж болохгүй. Яахав сөрөг хүчнээс хэр их хар пиар хийж давшилна вэ. Манай нэр дэвшигч өрсөлдөгчөөсөө илүү, рейтинг өндөр байна. Сөрөг хүчин сандарч байна л гэж харна. Гэхдээ түрүүнд хэлсэн олон шалгуураар нэр дэвшигчээ тодруулна. Хүн чанар, ёс зүй, энэрэнгүй, эрх тэгш харилцаа, мэдлэг боловсрол, туршлага, олон түмний итгэл үнэмшил гээд олон талаас Бага хурлаар маш сайн ярина.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ямар хүн байх ёстой вэ. Заавал гадаадад өндөр боловсрол эзэмшсэн, олон хэл мэддэг, англиар ус цас шиг ярьдаг байх ёстой юу?

-Гадаадад сургууль төгссөн хүмүүсийг шүтдэг цаг өнгөрчихсөн шүү дээ. Хэлтэй устай хүн ч олон болсон. Заавал дөрөв таван хэлээр ярьдаг, эсвэл хэлэмгий доломгой ард түмнийг уриалдаг хүнийг сонгоно гэсэн тэр сонголт ард хоцорсон. Намуудаас эсвэл бие дааж нэр дэвшиж ч болно шүү дээ. Мэдээж намууд ард түмэнд хүрсэн хүнийг нэр дэвшүүлэх байх. Мэдлэг боловсрол, оюуны цар хүрээ, улс орноо удирдаад аваад явчих, хоёр их гүрний дунд оршиж буй харьцааг зохицуулах хүнийг сонгоно гэсэн шалгуурууд бий. Хувийн бодлоо хэлэхэд ард түмэн маань өнөөдөр Ардын намдаа нэг удаа саналаа өгөх цаг нь болсон болов уу. Ямар ч монгол хүний сэтгэхүй унасан нэгнээ дахиж дэвсдэггүй гэдэг байх аа. Хоёр бөх барилдахад унасан нэгээ татаад босгодог. Хоёр залуу гар зөрүүлэхэд нөгөөгөө унахад нэмж дээр нь дэвсдэггүй, зодооноо дуусгадаг. Улаан армид монголчууд тусалж байх үед хөдөөний малчин өвгөн “Ялж яваа улаан армид нь таван морь өгчихъе, ялагдаж яваа гитлер хүүд хоёр өгье хөөрхий” гэсэн нь дэлгэцэд мөнхөрсөн, бас болсон явдлаас сэдэвлэсэн бүтээл шүү дээ. Монголчуудын сэтгэхүй тийм. Түүн шиг ард түмэн аливааг тэнцүүлэхдээ мэргэн. Тэр нь монголчуудын уужуу ухаан, тал шигээ сэтгэлд одоо ч байгаа.

-Тэгж үзэх ямар үндэслэлүүд бодитой байна?

-Улс төрийг тодорхойлдог гурван том сонгууль бий. УИХ, орон нутаг, Ерөнхийлөгчийн сонгууль гэж байна. Яг одоогийн нөхцөл байдалд Ерөнхийлөгч нь АН-аас дэвшиж тэр албанд тавигдсан, одоо ч дахиад АН-аас нэр дэвшихээр ярьж байгаа, ийм хүн байна. УИХ-ын дарга З.Энхболд мөн АН-ын хүн. Ерөнхий сайд ч АН-аас томилогдсон, тус намын дарга Н.Алтанхуяг байна. Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч нь бас л АН-ын улстөрч байгаа шүү дээ. Шат шатны сонгуульд хэтэрхий туйлширчихав уу даа, гэсэн бодол ард түмэнд байна, түүнийгээ ч захаасаа хэлж байгаа. Тиймээс тэнцвэржүүлэх талаас, бүрэн эрхээ авсан хүмүүст хажуугаас нь зангарагтай үг хэлдэг байх бодлого монгол түмний мэргэн ухаанд бий байх аа. Иймэрхүү үг яриа ч хөдөө орон нутгаар явж байхад дуулддаг. Гэхдээ хамгийн гол нь нэр дэвшигч маань ард түмнийхээ төлөө юу хийж чадах вэ, ахмадуудынхаа төлөө, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд, эмзэг бүлгийнхний төлөө юу хийж чадах вэ, улс орны хөгжлийг дэлхийн төвшинд яаж авч явж чадах вэ гээд шалгуурууд голлоно.

-Тэгвэл, тэр хүртэл ард түмний итгэл үнэмшлийг татаж чадах ямар үзүүлэлт, давуу тал Ардын намд байна. УИХ, орон нутгийн сонгуулиас хойш алдаандаа дүгнэлт хийж, шинэчлэгдэж, хариуцлагатай болж чадсан уу?

-УИХ-ын сонгуулийн дараа намын удирдлагууд хариуцлагаа хүлээж огцорсон. Дараагийн удирдлагууд гарч ирж ажлаа явуулж байна. Тодорхой хэмжээнд шинэчлэл хийсэн. Өмнөх сонгуультай ойр зайнд болсон учраас янз бүрийн хүчин зүйлээс шалтгаалж орон нутгийн сонгуулиар амжилт үзүүлээгүй. Гэвч би түрүүн хэлсэн, тодорхой хэмжээнд өөрчлөлт, шинэчлэл хийж сөрөг хүчний байр сууриас хэрхэн ажиллах вэ гэдгээ тодорхойлсон, тэр дагуу ажиллаж байна. Мэдээж алдаа оноо бий л байх. Гэхдээ сөрөг хүчний байр сууриас аливаад хандаж, ард түмний дуу хоолой болж явна гэдэг өөрөө том хариуцлага, том сургууль юм. Бид “Сүүдрийн Засгийн газар”-ыг байгуулж, орон нутагт танхимуудаа байгуулж, хяналтаа тавьж байна. Өнөөдөр АН бүх шатанд МАН-ын угшилтай, тэгж нэрлэгддэг хүмүүсийг халж, сольж 9000 төрийн албан хаагч ажлаасаа халагдсан байна. Уг нь төрийн албан хаагч намаасаа татгалзчихсан байгаа шүү дээ, хуулиараа. Бид иргэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалж, сөрөг хүчний байр сууриас дуу хоолойгоо хүргэж байгаа. Бид хариуцлага үүрч, зүтгэж байна. Ард түмэн харж байгаа, тэд дүн тавьж байгаа байх.

-Гэхдээ л сонгуульд ялагдсан шокноосоо гарч чадаагүй гэж МАН-ынхныг шоолох хүн цөөнгүй байдаг шүү дээ?

-Ялагдсан үед нь намаа авч явна гэдэг том асуудал юм. ялсан үед нь орж гарч гүйгээд байсан хүмүүс алга болчихсон. Бүгд л сургуульд суралцах, хэл сурах нэрээр гадагшаа, дотогшоо хувиа бодоод явчихсан. Зарим нь гэр бүлээрээ тэнд энд амьдарч байгаа дуулдах юм. Намын төлөө ажиллаж, бууриа сахиж үлдсэн хүмүүс сэтгэл гаргаж, хүнд даваануудыг давж л явна. Хүмүүсийн хэлээд байгаа шок гэдэг үг эмнэлгийн хэлээр ухаан алдчихсан, юу ч хийж чадахгүй болчихсон байдлыг хэлдэг. Тэгэхээр шок гэх нь хаашаа юм, хямрал гэвэл үнэнд нийцэх биз. Тэгвэл МАН хямралаас гарсан, одоо өмнөө зорилготой ажиллаж байна. Хамгийн чухал зүйл дараагийн шатны сонгуульд ялах, бидний зорилго ийм л байна.

ЗУУНЫ МЭДЭЭ