Дэлхийн хоёрдугаар дайн бол дэлхийн анхны моторт техникийн тулаан байгаад зогссонгүй, мөн бас морьт цэрэг, морьдын сүүлчийн агуу дайн байсан юм. Морь, энэ үгийн шууд утгаар хэлэхэд, тэр дайныг нуруун дээрээ үүрч гарсан, тэгэхдээ фронтын хоёр талд хоёуланд нь.

Морьт цэргийн дайн

1941 оны 6-р сарын 22-ны өмнө Оросын морьт цэргийн армийн (PKKA) буудлагын нэг дивиз 3039 морьтой байх нормтой байсан юм. Гэвч Германы “Вермахтад” түүнээс ч илүү – тэдний явган цэргийн дивиз бүр нь 6000 (зургаан мянга) гаруй морьтой байх нормтой байлаа. Германы вермахт тэдний ЗХУ руу довтлон орох мөчид нийтдээ нэг сая гаруй морьдтой байсан бөгөөд тэдгээрийн 88 хувь нь явган цэргийн дивизүүдэд байсан юм.

Автомашиныг бодвол морьд уналгын хэрэгслийн хувьд тэр үед хэд хэдэн давуу талтай байлаа - замгүй газар болон баримжаалсан замаар илүү амжилттай шилжиж чадна, шатахууны хангамжаас шалгаалахгүй (дайны нөхцөлд энэ их том асуудал юм), удаан хугацаанд билчээрээр хооллож чадна, түүгээр зогсохгүй заримдаа өөрсдөө ч ямар чухал хүнс болно гээч . . .

Мэргэн Семен Михайлович Буденный 1930-аад оны үед морьд дайнд чухал хэрэгтэй гэдгээ харуулах өдөр ирнэ гэж байсан нь зөв байсан. 1940-өөд оны тэр үед Дорнод европын замгүй нутгаар морьд орлуулшгүй унаа болж байсан юм. Тэр үед хааяагүй явагч гинжит машинуудын өргөн хэрэглээ нилээд хожуу нэвтэрснийг ч хэлэх үү.

Дайн эхлэхэд Улаан армид 526,4 мянган морь байсан юм. Гэвч 1941 оны 9-р сарын 1 гэхэд морьдын тоо аль хэдийн 1 сая 324 мянга болсон байв.
Цаашид дайны хэрэгцээт морьдын тоо зөвхөн өсөж байсан бөгөөд нэг удаагийн хэрэглээн дэх хамгийн их тоо нь 1,9 сая гарч байв.

Капитан Богомоловын Гвардын их буучид Шелупе голыг туулан гатлаж байгаа нь.
Фото: feldgrau.info

Мэдээжийн хэрэг, морьдыг ч гэсэн тулалдааны явцад яг адилхан алж байсан бөгөөд тэд хэт ядарснаас, өлссөнөөс гэх мэт шалтгаанаар ч бас үхдэг байсан. Хэрэв хүмүүсийн хохирлын талаарх статистикийн мэдээлэл зөрөөтэй байдаг байсан бол морьдын хохирлын статистик мэдээллийн зөрөөтэй байдлын талаар бол бүр ч юу хэлэхэв. Агуу их эх орны дайны үед тулааны талбарт сая гаруй морьд үрэгдсэн гэж тооцдог. Германуудын морьдын хохирол ч багаар бодоход энэнээс багагүй.

Дайны эхний жилд л гэхэд ЗХУ өөрийн бүх адууны бараг талыг алдсан – Хэрэв 1941 оны 6 сар гэхэд манай оронд 17,5 сая адуу байсан бол 1942 оны 9 сар гэхэд ЗХУ-ын хяналтад байсан нутаг дэвсгэрт, ажиллах чадваргүй, гэхдээ зөвхөн идэх чадвартай унаганууд буюу төл малыг оруулаад зөвхөн 9 сая адуу үлдсэн байсан.

Гэвч бүр муу нь юу байсан бэ гэвэл дайны нөхцөлд – ажлын морьдын тоо толгойг эрчимтэй өсгөх нь автомашины үйлдвэрлэлийг өсгөхийг бодвол хувьгүй хүнд зорилт юм. Яагаад гэвэл унагыг ямар нэгэн ажилд бэлэн болгоход тодорхой цаг хугацаа шаардах бөгөөд энэ цаг хугацааг ямар хөрөнгө мөнгө зарж, ямар технологи ашиглаад ч богиносгох боломжгүй юм.

Фронтод зориулсан хагас сая морьд

Эх орны агуу их дайн эхэлснээс хойш ЗХУ-д морьдын цорын ганц хөндлөнгийн эх үүсвэр байсан нь Монгол улс байлаа. Үнэндээ энэ “социалист” бүгд найрамдах улсыг 1920-иод оны үед Цингийн эзэнт гүрний бөглүү хязгаар байсан нутгаас большевикууд өөрсдөө байгуулсан бөгөөд ингэхдээ монголчуудыг бараг толгой дараалан өвчилсөн тэмбүүнээс нь эмчилсэн юм. ХХ зуун эхлэхэд энэ улсын хүн амын тал хүртэл хувь нь энэ өвчнөөр өвчилсөн байсан бөгөөд Зөвлөлтийн эмч нарын туслалцаатайгаар энэ өвчний дэгдэлтийг 1930-аад оны эхээр зогсоож, аажмаар устгасан юм.

Түүнээс гадна БНМАУ нь Японы Маньж-Го улсын эсрэг зөвлөлтийн түшиц газар болж байсан бөгөөд энэ нь Эх орны дайны үед Зөвлөлтийн армид шаардагдах хөдөлгөөний уян хатан шуурхай байдлыг хадгалахад нэн чухал үүрэг гүйцэтгэсэн нь эргэлзээгүй юм.

Монгол бол нүүдлийн орон бөгөөд тал нутагт дураараа бэлчиж явсан, чухамдаа зэрлэг адуу тэнд хүн амаас нь олон байсан юм. Монголоос морьд нийлүүлэх ажил аль 1941 оноос эхэлсэн юм. Монголын засаг захиргаа 1942 оны 3-р сараас ЗХУ-д зориулсан морьдыг төлөвлөгөөтэйгээр “бэлтгэж” эхэлсэн юм.

Дайны 4 жилийн хугацаанд ЗХУ-д 485 мянган морьд нийлүүлэгдсэн байв. Зарим нэгэн эх үүсвэрийн мэдээллээр бол 500 мянга яльгүй гаран.

“Хоол болоход халбага үнэд орно” гэж яригддаг нь талаар зүйл биш юм. 1941-45 онуудад ЗХУ ямар мөнгөөр байлаар ч гэсэн хагас сая морьд олж чадахгүй байсан юм. Монголоос гадна шууд хэрэглэж болох морьд тийм их тоогоор зөвхөн Хойт болон Өмнөт америкад л байсан юм. Үнийг нь ярихаа больё гэхэд /богино хугацаанд тийм тоо хэмжээтэй морьд худалдаж авах нь үнийг нь хүчтэй хөөргөж өгөх байв/, тэдгээрийг байлдаж буй ЗХУ-д хүргэнэ гэдэг “ленд-лиз”-ийн бусад нийлүүлэлтээс ч асуудалтай бөгөөд төвөгтэй байх байсан юм . . .

Монголын морьдын нийлүүлэлт төлөвлөгөөний дагуу, үндсэндээ ЗХУ-д төлөх Монголын өрийг хаах харилцан тооцооны нөхцлөөр болзсон үнээр нийлүүлэгдэж байсан юм. Тийм байдлаар, большевикуудын Монголд оруулсан улс төрийн, цэргийн болон эдийн засгийн бүх хөрөнгө оруулалт нөхөгдсөн юм. Харин монголчуудын хувьд тэд бидэнд - нэн цаг үеэ олсон бөгөөд өөр сонголтгүй морьдын “ленд-лиз”-ийг хангаж, тухайн төрлийн байлдааны “техникийн” дутууг нөхөн гүйцээсэн юм.

Исса Плиев

Ташрамд дурдахад, хагас зэрлэг, арчилгаа шаарддаггүй, эдэлгээ даадаг монгол морьд нь эрлийзэжсэн европ ахан дүүсээ бодвол Дорнод фронтын онцгой хүнд нөхцөлд хавьгүй илүү зохицож байсан юм.

1941-1945 оныг дуусталх хугацаанд Смоленскаас Сталинградаар дайрч Будапешт, Манжуур хүртэл механикжуулсан морьт цэрэгт тулалдаж явсан генерал Исса Плиев хожим нь “. . . арчилгаа шаарддаггүй монгол морь зөвлөлтийн танктай хамт Берлин хүрсээн” гэж зүгээр нэг бичсэн хэрэг биш байлаа.

Мөн түүнчлэн 32 мянган морьдыг, өөрөөр хэлбэл дайны үеийн 6 морин дивизийг бүрдүүлж чадах морьдыг Монголын тариачид – малчдын бэлгийн хувиар ЗХУ-д дамжуулж өгсөн юм.

Хэрэг дээрээ 1943-1945 онуудад фронтын таван морь дутмын нэг нь монгол морь байсан юм. Манайхан Америкийн “ленд-лиз” ялалт болон дайны явцад хэр зэрэг, яаж нөлөөлсөнд холбогдох асуудлыг судлах тун дуртай. Харин ингэхдээ түүний монгол морьдын хувилбарыг хэн ч чухамдаа санадагггүй юм. . .

Тэгэхээр сонголтын ямар ч хувилбаргүй бөгөөд Берлинд хүртэл хүрсэн морьдын “ленд-лиз”-ийн төлөө, большевикүүдийн тэр нэгэн цагт тал нутгаар герман Унгернийг хөөж явах зам зууртаа бий болгочихсон Монгол улсад баярлалаа.

БНМАУ чухамдаа өөрөөсөө мах, ноосоо таслаж байсан юм /МНР буквально отрывал от себя мясо и шерсть (? –Энэ гарчиг ойлгомж муутай юм. Тиймээс утга авцалдаа муутай модон хэлээр "монголчлов"-Орч.)/

Гэвч Монголын “ленд-лиз” зөвхөн тэсвэртэй морьдоор хязгаарлагддаггүй байлаа. Дааны жилүүдэд Улаан Арми, хүн амын хангамжинд АНУ-аас нийлүүлэгдэж байсан 665 мянган тонн махан консерв томоохон үүрэг гүйцэтгэж байлаа. Гэвч Монгол улс тэдгээр жилүүдэд ЗХУ-д бараг 500 мянган (хагас сая гэсэн үг – Орч.) тонн мах нийлүүлсэн юм. 800 мянган хагас үгээгүй монголчууд (БНМАУ-ын хүн ам тэр үед яг тийм тоотой байлаа) бидэнд дэлхийн хамгийн баян, хамгийн том орны нэгээс яльгүй бага хэмжээтэй мах нийлүүлсэн юм.

Дайны үеийн Монгол улсад, хэзээ нэгэн цагт Чингис хааны нукерүүд (нөхөр-Чингис хааны хамтран зүтгэгч, дайчид – Орч.) их аян дайнд бэлтгэх явцдаа хийдэг байсны адил аварга том хэмжээний ан авлагаанууд хийдэг байсан юм: Гэхдээ 1941-45 онуудад бол агнуурын адгууснуудыг сүрэг сүргээр нь шууд төмөр замын станцууд руу хөөн ирдэг байсан. Нөөц боломжийн тийм дайчилгаа өөрийн үр дагаврыг мэдрүүлсэн юм: 1944 оны өвөл Монгол улсад дайтаж байгаа ЗХУ-ын ар талын нутгуудад тохиолдсоны яг адилаар өлсгөлөн эхэлж, тэдгээр жилүүдэд БНМАУ-д 10 цагийн ажлын өдрийг албан ёсоор тогтоосон байсан юм.

Нэгдүгээр морьт армийн дайчид. Фото: militarylib.com

Дайны бүх жилүүдийн турш Монголын тал нутгаас манай оронд өөр бас нэг стратегийн бараа нийлүүлэгдэж байсан нь ноос байв. Ноос гэдэг бол юуны өмнө цэргийн шинель байсан бөгөөд тийм шинельгүй байсан бол Дорнод Европын окопуудад бүр зуны цагт ч амьд үлдэх боломжгүй байсан юм. Тэр үед бидэнд АНУ-аас 54 мянган тонн, Монгол улсаас 64 мянган тонн ноос тус тус нийлүүлэгдсэн юм. 1942-45 онуудад Зөвлөлтийн таван шинель бүрийн нэг нь “монгол” байлаа.

Түүнээс гадна Монгол улс арьс шир, ангийн үсний хамгийн чухал эх үүсвэр байсан юм. Үстэй хагас дээл, үстэй малгай, бээлий болон эсгий гутлын нийлүүлэлт аль дайны анхны жилийн намраас эхэлсэн юм. 1941 оны 11 –р сарын 7 гэхэд Москвагийн дэргэдэх сөрөг тулалдаанд бэлтгэж байсан зөвлөлтийн явган цэргийн хэд хэдэн дивизийн цэргүүд монголын өвлийн хувцсаар бүрэн хувцасласан байсан юм.

Дайны жилүүдэд ЗХУ-д олдож байсан гянт болдын цорын ганц үйлдвэрлэлийн ач холбогдол бүхий нөөц нь Монгол улсад байсан юм. Гянт болд бол дэлхий дээрх хамгийн хайлц муутай металл бөгөөд түүнгүйгээр германы “пантер” (ирвэс) болон “тигр”(барс) –үүдийн хуягийг нэвт цохих чадвартай сум үйлдвэрлэх боломжгүй байлаа.

Дэлхийн хоёрдугаар дайнд монгол хүн бүр оролцож тулалдсан

1942-45 онуудад БНМАУ-ын хөрөнгөөр байгуулагдсан “Монгольский арат” (Монгол ард) нисэхийн эскадриль, “Революционная Монголия” (Хувьсгалт монгол) танкийн бригад зөвлөлт-германы фронт дээр тулалдаж байсан юм. Мэдээжийн хэрэг, ерөнхий дүр зураг дээр авч үзвэл хэдэн арван сөнөөгч онгоц болон танк нь сүйдтэй харагдахгүй л дээ. Гэвч дайны бүх жилүүдийн турш ЗХУ арга буюу сая хүнтэй армийг Японыг эсэргүүцэхэд зориулан агуулах шаардлагатай болсон манай орны дорнод талд монголчууд чухамхүү хангалттай стратегийн үүрэг гүйцэтгэж байсан юм.

1941-44 онуудад БНМАУ-ын армийн дайчдын тоог 4 дахин нэмэгдүүлсэн бөгөөд монголын бүх иргэд эр, эмгүй цэргийн алба хаах журам тогтоосон бүх нийтийн цэргийн үүргийн тухай хууль гаргасан байсан юм. Эх орны агуу их дайны жилүүдэд тулалдаанд оролцогч Монгол улс улсын төсвийнхөө хөрөнгөний талаас илүү хувийг өөрийнхөө зэвсэгт хүчинд зарцуулж байсан юм. Тоо хэмжээг нь нэмэгдүүлсэн монголын дайчид Японы Квантуны армийн эсрэг нэмэлт хүч болон зогсож байсан юм. Энэ бүхэн нь ЗХУ-д зөвлөлт-германы аварга фронтын цар хүрээгээр авч үзсэн ч гэсэн мэдэгдэхүйц хэмжээ бүхий нэмэлт хүч, хэд хэдэн дивизийг Алс Дорнодоосоо татаж авах боломж олгосон юм.

1945 оны наймдугаар сард арван монгол хүн тутмын нэг нь зөвлөлт-японы дайнд оролцсон юм. Монголын таван дивиз Зөвлөлтийн дайчдын хамт тулалдсаар Бээжингийн ойролцоох Хятадын их хэрэмд хүрсэн юм. Эх орны агуу их дайны шулмын хядалдааны дэргэд энэ дайныг манайд бага хохирол амссан хурдан, хөнгөн тулалдаан гэж тооцдог. Гэвч дөнгөж 800 мянгахан хүн амтай Монгол улсын хувьд бол энэ дайн шал өөр цар хүрээтэй болж байсан юм – Японы эсрэг дайнд цэргийн насны монгол эр хүн бүр (эр хүн бүр!) оролцсон юм. Энэ үеийн “дайчилгааны ачааллаараа” Монгол улс сталины ЗХУ-ыг давж гарсан юм. Хувь процентийн харьцаагаар нь авч үзвэл 1945 оны тэр 8-р сард Монгол улсын амссан хохирол нь АНУ-ын Дэлхийн хоёрдугаар дайны бүх жилүүдэд амссан бүх хохиролтой тэнцүү юм. Тэгэхээр манай холбоотон монголчуудын хувьд бол зөвлөлт-японы дайн хөнгөн ч байсангүй, эмзэглэлгүй ч байсангүй.

Албан бус орчуулгыг Б. Жамц гүйцэтгэв.

Жич: Уг өгүүллийг хуулбарлаж авах үед уг өгүүллийн дор бичигдсан байсан уншигчдын сэтгэгдлээс Монгол улс, монголчуудтай холбогдуулж хэлсэн хоёрын зэрэг сэтгэгдлийг орчуулан дор хуулая.

Санал сэтгэгдлээс:

Русский Патриот +3
Онц сайн өгүүлэл, харин АНУ болон ленд-лизийн тухайд хэлэхэд – энэ бол амерчуудын /амеров –гэсэн байсан тул тэр чигт нь авав – орч./ оюун санааны бас нэгэн урвалтын түүх юм – тэд оросууд фашизмтай хийх дайнд сая сая хүнээ илгээсээр байгааг мэдэж байсан ч 1944 оныг хүртэл үүнийг инээмсэглэн ажиглаж байсан бөгөөд бидэнд оронд нь алт авч бараагаа нийлүүлж байсан юм.
19 июля 2013, 10:14

Семен Рыкалов
Фашизмын эсрэг амь өрссөн тулаанд манай арми болон улсад туслаж байсан ах дүү Монгол улсад баярлалаа!
19 июля 2013, 13:27

Капитан Очевидность
Чин үнэнээ хэлбэл – Ленд-лизэд Монгол улс оролцсон тухайд төсөөлөл ч байсангүй . . Гэгээрүүлсэнд баярлалаа ))
19 июля 2013, 14:27

Мэдээллийн эх сурвалж:

(1) http://rusplt.ru/society/mongolia-v-voine.html
7/22/2013 5:02:34 PM

Ж.Сүхбаатар ‏@Sukhbaatar_J 9h @hi_jo_black «Ленд-лиз» из Монголии оказал в Великую Отечественную существенной помощью воюющему СССР http://rusplt.ru/society/mongolia-v-voine.html … … via @rusplt

(2) http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B4-%D0%BB%D0%B8%D0%B7
Энд бичсэн нь:

Ленд-лиз

АНУ-ын ерөнхийлөгч Франклин Д. Рузвельт ленд-лиз -ийн тухай хуульд гарын үсэг зурж байгаа нь.

Ленд-лиз ( англ. хэлний lend — зээлээр олгох болон lease — түрээслүүлэх, зээлдүүлэх) бол АНУ-ын засгийн газрын хөтөлбөр бөгөөд түүний дагуу АНУ Дэлхийн хоёрдугаар дайнд оролцогч өөрийн холбоотон улсуудад цэргийн зэвсэг техник, хүнс, болон нефтьбүтээгдэхүүнийг оролцуулан стратегийн түүхий эдийг дамжуулдаг байсан юм.

Энэ хөтөлбөрөөр батлан хамгаалалт нь АНУ-ын хувьд онцгой чухал гэж үзсэн аль ч улсад туслах эрх мэдлийг АНУ-ын ерөнхийлөгчид өгч байсан юм. АНУ-ын Конгрэссоос 1941 оны 3-р сарын 11-нд баталсан Ленд-лиз (англ. Lend Lease Act; полное название — «Закон по обеспечению защиты Соединенных Штатов» [бүрэн нэршил нь – “АНУ-ын хамгаалалтыг хангах хууль], англ. An Act to Promote the Defense of the United States) –ийн тухай хууль дараах заалтуудыг агуулж байсан юм. Үүнд:

1. Нийлүүлэгдсэн зүйлс (машин, төрөл бүрийн байлдааны техник, зэвсэг, түүхий эд болон бусад зүйлс) дайны үед устгагдсан, үрэгдсэн болон ашиглагдсан бол буцаан төлөгдөхгүй;
2. Ленд-лизийн хүрээнд дамжуулсан зүйлсээс дайны төгсгөлд үлдсэн бөгөөд иргэний зориулалтаар ашиглах боломжтой бол АНУ-аас олгосон урт хугацааны (ихэнхдээ хүүгүй) зээлээр бүрэн буюу хэсэгчлэн буцаан төлөгдөнө;
3. Америкийн тал сонирхож байх тохиолдолд, эвдэрч гэмтээгүй бөгөөд үрэгдээгүй техника, тоног төхөөрөмжийг дайны дараа АНУ-д буцааж өгсөн байх ёстой.

Монголчилсон Б. Жамц
8/1/2013 12:59:37 PM

Алексей Волынец: Монгол морьд Берлин хүрсэн
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (15)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
Орос улс тэмбүүнээс с********гасан нь үнэн шүү одоогийн тэнэг з********уус аа

2013-08-03 | 10:44:05 | 97.124.233.103 |

Зочин
оросууд бас хутсана шүү хтолгой дара********ан тэмбүү туссан гэж яаж толгойд ни ордог байнаа яахав тодорхой хэмжээгээр байсан л байх гэхдээ толгой дара********ан гэдэг ни маниусийг доромжлох нэг санаа ни оросийн тор ер ни монголчуудийн болон монголийн засгийн газрийн тусл********тсааг сайн үнэлж чаддаггүй засагл******** , жирийн орос хүн яахав ээ сайн тэгэхдээ тор засаг ни уу авах юм байхгүй

2013-08-03 | 01:36:31 | 64.25.225.174 |

Зочин
хун бур ни тэмбүүтэй ядуу монгол улс байж ээ тэгсэн чини орос улс тэмбүүнээс ни с********гаж өгөөд ....м********ийг ни туугаад ардийг ни ********аад ноосийг ни ачаад газарийн баялгийг ни хуухайлаад гэпатитис тараагаад архинд оруулаад дараа ни 10 тэрбүм до******** нэхжээ= монгол тэмбүү ийм унэтэй байжээ

2013-08-02 | 21:51:23 | 84.132.62.82 |

Зочин
кун болгон ни тэмбүүтэй сайхан монгол улс байжээ

2013-08-02 | 21:48:07 | 84.132.62.82 |

Зочин
********сайн оросуудийг дайлаар моридоё

2013-08-02 | 21:47:26 | 84.132.62.82 |

Зочин
Энэ ямар ********хай орчуулсан нийтлэл бэ, ёстой авах юм ********га.

2013-08-02 | 16:53:09 | 133.1.179.127 |

Зочин
Хэцүүхэн л орчуулга байна даа. Гэхдээ сонгосон нийтлэл нь бол үнэхээр хэрэгтэй мэдээлэл байнаа

2013-08-02 | 16:15:52 | 202.179.20.214 |

Зочин
Манай өвөг дээдэс ийм агуу. 800 мянган хүн амтай байж хаа холын өндөр хөгжсөн америктай эн тэнцүү байсан байна. тэд өөрсдийгөө мундаг гэж хэлж чадахгүй л юм байна даа

2013-08-02 | 16:08:46 | 202.179.23.128 |

Зочин
гайх********тай юмаа монгол мори монгол сэтгэл гэж

2013-08-02 | 12:27:41 | 103.11.195.129 |

Зочин
Их сайхан нийтлэл орчуулж тавьжээ ажилд нь амжилт хүсье!

2013-08-02 | 12:18:49 | 103.11.195.170 |

Зочин
Сайхан орчуулжээ, ярих юм ********га. Амжилт.

2013-08-02 | 12:07:28 | 112.72.12.248 |

Зочин
Монгол эх орон Монголчууддаа хайртай та бүхэн минь эрүүл энх аз жарг********тай сайхан амьдрахыг хүсэн ерөөе

2013-08-02 | 11:24:32 | 122.201.18.34 |

Зочин
Гайх********тай нийтлэл байна дандаа л ******** уншсаар байгаад харах үзэх унших юмгүй болчихсон байсан юм бүгдийг нь нэг ч үсэг гээлгүй уншлаа үнэхээр гайх********тай МОНГОЛ УЛС мандан бадраг

2013-08-02 | 10:47:13 | 103.11.192.168 |

Зочин
Агуу монгол морьд дэлхийг эзэлж явсан шүү дээ Морин эрдэнээ дээдэлж яваарай монголчуудаа хурай хурай

2013-08-02 | 10:17:38 | 103.11.195.159 |

Зочин
Агуу монгол морьд дэлхийг эзэлж явсан шүү дээ Морин эрдэнээ дээдэлж яваарай монголчуудаа хурай хурай

2013-08-02 | 10:17:37 | 103.11.195.137 |