төвийн үүсгэн байгуулагч гэдгээр нь олон нийт илүүтэй таних байх. Үүнээс гадна Ч.Амарбаатарын гүйцэтгэж байгаа ажил “Монгол 999 үндэсний нэгдэл”-ийн ТУЗ-ийн дарга, Алтанбулаг чөлөөт бүсийн хөрөнгө оруулагчдын зөвлөлийн тэргүүн гэх мэтээр үргэлжилдэг.

Тэрээр олон хүн өдөр тутмын хэрэгцээгээ цуглуулдаг болсон “Барс”-ын суурийг хэрхэн тавьснаа, тус худалдааны төвийг хотын зах руу нүүлгэх гэж байгаа нийслэлийн удирдлагуудын шийдвэрийг хэрхэн хүлээн авч байгаа, бизнесмэн хүн юунаас сэтгэлийн таашаал авдаг, баялаг бүтээгчид олон засгийн нүүр үзсэн, янз янзын бодлого шийдвэртэй энхэл, донхол цаг үед хэрхэн баялаг босгодог талаар сонирхолтой яриа өрнүүллээ.

-“Барс” худалдааны төв нийслэлчүүд хэрэгцээгээ базаахаар өдөр бүр орж, гарч байдаг газруудын нэг болжээ. “Барс”-ын суурийг хэрхэн тавьж байв?

-Манайх хөрөнгө оруулагч, санхүүгийн байгууллага. “Барс” худалдааны төв бидний хэрэгжүүлж, олонд хүргэж, таниулсан төслүүдийн нэгЭнэ худалдааны төвийн онцлог бол тухайн үед олонд нээлттэй байж, хүмүүст тэгш эрх, боломжийг олгож, ажил, бизнес хийх орчныг нээж өгсөн явдал. Мөн 1996 он манай эдийн засаг, зах зээлд шинэ орчин бүрдэж байсан үе. Төрийн албанаас олон хүн зах зээл, бизнес рүү шилжиж байлаа. Яг ийм нөхцөлд “Барс” үүдээ нээсэн байдаг. 1995 онд Хүнсний төв компани буюу одоогийн “Барс” захыг дуудлагаар худалдах зар тарж эхэлсэн юм. Тухайн үед “Барс” захын үнэлгээ 147 сая төгрөг буюу 300 мянган долларт хүрсэн. Тухайн үед 147 сая төгрөг маш их хэмжээний мөнгө байсан. Тэр их мөнгөний ердөө тал хувь нь надад бараа материалын хэлбэрээр, бэлэн мөнгөөр байлаа. Үлдсэн мөнгөө 10 хувийн хүүтэй зээлж “Барс”-ыг авч байсан. Мэдээж зах шууд ашгаа өгөөгүй. Эхний ээлжинд автомашины зогсоол барьж, агуулах складаа янзлан заримд нь дэлгүүр хоршоо байгуулсан. Ер нь “Барс” зах хоёр жил нойр хоолгүй зүтгүүлсний эцэст өнөөгийн дүр төрхөө олсон. Одоо нийслэлд бууж байгаа түргэн муудах хүнсний бүтээгдэхүүний 88 хувийг хадгалж, борлуулж байна. Мөн 300 гаруй түрээслэгчтэй болж өргөжлөө.

-Эхлүүлсэн ажил, бизнесээ амжилттай үргэлжлүүлэх, түүндээ бусдыг татаж оруулахад та ямар зарчим баримталдаг вэ?

-Энэ маш энгийн. Хийж байгаа зүйлдээ үнэнч байх, хамтарч байгаа хүндээ нээлттэй, шударга байхад болоод л байдаг. Ийм байхад бусад нь чиний бизнест, хийж байгаа юманд уруу татагдаад, урваж шарваад орж ирээд ч байгаа юм биш. Хаана үнэн шударга, нээлттэй, тодорхой таатай хөрс байна. Хэн ч гэсэн түүн дээр бууриа засахыг бодно шүү дээ. 20 гаруй жил энэ ажлыг хийсний дүнд тодорхой хүрээлэл, хамтрагчтай болжээ.

-Олон хүн бизнес гэхээр нүсэр ажил, бизнесмэн гэхээр том хүн байгаа гэсэн ойлголттой явдаг?

-Бизнесийн ажил өөрөө өөртөө эзэн байхаас эхэлдэг. Бизнесээр амжилтад хүрсэн олон хүний ажил, амьдралын түүхээс харахад тэд өөртөө л эзэн байж. Бизнесмэн гэхээр их олон зүйл хийж чаддаг, олон талын авьяастай мундаг хүн шиг санаанд буудаг хүмүүс бий. Их, бага нь хамаагүй нэг л тодорхой зүйлийг хийж чаддаг, түүндээ сэтгэл, өөрт байгаа ур чадвараа зориулсан хүмүүс байдаг. Хүн удирдаж чаддаг, хүнээр ажил хийлгүүлэх чадвартай зэрэг ур ухаан байлгүй л яахав. Ер нь монгол хүний чадвар, юмны арга, эвийг олох арга бусад үндэстэнүүдээс давуу. Үүнийг л ажил бизнес, амьдралдаа баялаг босгоход ашиглах хэрэгтэй. Гэхдээ сүүлийн үед хүмүүс төрийн алба руу их хошуурдаг болж. Нэг хэсэг 1990 оны дунд үеэс төрийн албанаас хувийн хэвшил, бизнес рүү нүүж байсан бол одоо эсрэгээрээ боллоо. Үүнд мэдээж шалтгаан, учир байгаа. Төрийн албанд нэг гарын үсэг зурж, нэг санал өгөхөд олдог мөнгийг хувийн хэвшилд хэдэн сараар нойр, хоолгүй явж байж олдог болохоор хүмүүс амархан аргаар мөнгө олддог хэсэг рүү нь “нүүцгээж” байж болно шүү дээ.

-Хүмүүс өөр өөрсдийн эрхэлж байгаа ажил, мэргэжлийн онцлогоос ташаал авдаг гэж ярьдаг. Харин бизнесмэн хүн олсон орлого ашгаасаа таашаал авдаг юмуу эсвэл хийж байгаа бизнес нь илүү тааламжтай байдаг уу?

-Бизнес эрхэлж байгаа хүн бусадтай алилхан гэр бүл, үр хүүхдээ сайхан амьдруулах зорилготой байдаг. Бизнесийн ажил гарцаагүй ашгийнх байдаг. Үүнтэй маргах аргагүй. Гэхдээ бизнес хийж, нэг том зорилго эхлүүлсэн байхад боломжууд ар араасаа гарч ирдгийг мэддэг, мэдэрдэг. Бизнесийн мөн чанар нь мөнгө олох биш шат шатаар, алхам алхамаар бусдыг хөгжүүлж байдаг юм. Эрхэлсэн бизнес амжилттай байвал гэр орон төвхнөж сайхан амдрахаас эхлээд хамт олон гэх хүрээллийг үүсгэнэ. Тэдний хувь хүнийх нь хөгжил, амьдралд нь тодорхой нөлөө үзүүлнэ. Хүрээ нь томрох хэрээр харилцагч, хамтрагчиддаа үр дүнгээ өгч эхэлдэг. Цаашилбал улс орны хөгжилд тодорхой үүрэгтэй болж хувь нэмрээ оруулна. Бизнесмэн хүн энэ бүхнийг эргэн харахад өнгөрсөн хугацаанд би хэр их хөрөнгө цуглуулж вэ гэхээс илүү хэчнээн олон хүнд хүрч, бусдад хэр нөлөөлж чадаж вэ гэдгийг урьтаж хардаг. Шинэ хаалга нээх бүртээ шинээр ямар зүйл хийж, бүтээж, тэр нь хэнд хэрхэн хүргэснээ түрүүлж хардгийг бодохоор хийсэн ажлаасаа таашаал авдаг болж таарлаа.

-Дотооддоо баялаг бүтээж байгаа хүмүүсийн нэгнийх нь хувьд та монголын брэндийн талаар ямар бололтой явдаг вэ?

-Монгол өөрөө брэнд юм. Гэвч тэр нь олонд, дэлхийд танигдаагүй. Хоёулаа өөрсдөөсөө монгол брэнд хайя л даа. Юу ч алга байгаа биз. Монгол хүнийг брэнд болгох, тэднээр Монголын брэндийг бүтээлгэхэд ёстой нөгөө төрийн бодлого үгүйлэгдэж байна. Монголын брэндийг зөвхөн монгол малын сүүнээс харья. Олон улсад хамгийн эко, оргиналиар монгол малын сүүг нэрлэдэг. Гэтэл өнөөдөр 45 сая малтай улс энэ брэндээ жинхэнэ утгаар нь, олон улсад танигдсан брэнд болгож чадсан уу. Харамсалтай нь үгүй. Сүүнийхээ хэрэгцээг импортоор хангадаг манай улсын бог малын сүү зүгээр сул “урсаж” байгаа. Өөрөөр хэлбэл, жинхэнэ брэнд бяслаг гаргаж авах 20 гаруй сая бог малын сүүг Монголын брэнд болгох боломжийг ашиглаж чадахгүй л байна. Бог малаа холбож саадаг уламжлал хаана гээгдсэнийг асуумаар байдаг. Бидэнд брэндтэй болох боломж байгаа биз. Хаана ч байхгүй тэр их түүхий эд, нөөц нь байна. Үүнд л төрийн бодлого ус агаар мэт хэрэгтэй байгаа. Тэр боломжоо ашиглахгүй байж өөр зүйл ярьж, хийгээд байгаа нь сонин байна. Эрдэнэтийн зэс байна. Мөн л Монголын брэнд. Тэнд зэсээс үнэтэй, илүү ашиг, нэр хүнд авчрах молбиденыг яагаад үйлдвэрлэчихэж болдоггүй юм. Ингэх боломж нь байгаа. Эрдэнэт үйлдвэр байгуулагдаад чамлахааргүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ олон жилд зэсээ брэнд болгох боломж, цаг байсан байж таарна. Гол нь бүх зүйл ил тод болчихно. Идэж, ууж байсан нь гараад ирэх учраас боломжоо дараад хэвтээд байгаа юм.

-Бизнесийн өрсөлдөөний талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Өрсөлдөөн том зах зээлд илүү үр дүнгээ өгдөг. Манайх жижиг зах зээлтэй орон. Ийм тохиолдолд бидэнд өрсөлдөөн гэхээс илүү хамтрах, хамтын ажиллагаа гэдэг нь чухал.

-“Барс” групп хөрөнгө оруулагч, санхүүгийн чиглэлээр үйр ажиллагаагаа явуулж байгаа гэлээ. Таны харж байгаагаар Монголд өнөөдөр аль салбарт хөрөнгө оруулалт илүүтүлхүү хэрэгтэй байна?

-Монголд аль ч салбарыг хөгжүүлэх, ямар ч ажлыг хийх боломж, нөхцөлтэй гайхамшигтай орон. Юуг ч хийгээд амжилтад хүрэх давуу тал бидний амьдарч байгаа орчин, эх оронд байна. Өнөөдөр уул уурхайд хөрөнгө оруулна гээд хошуурч байгаа ч бусад салбарын боломж хөрөнгө оруулалт, хийх эзнээ хүлээгээд байж л байгаа. Гол нь хувь хүн, тухайн цаг үед шийдвэр гаргах эрхтэй хүмүүсээс ихээхэн шалтгаална. Сүүлийн үед нэлээд эрчимтэй ярьж байгаа орон сууцны зах зээл, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт хөрөнгө оруулалт зайлшгүй хэрэгтэй. Гэхдээ Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа найман хувийн хүүтэй орон сууцны зээл, зорилтот бүлэгт хүрэх байрууд яг байгаа оноосой гэж хүсч байна. Эзэндээ хүрэхээс өмнө ченж, төрийн албан хаагчдын гараар битгий орчихоосой. Уг нь бол өнөө үед нүдээ олсон хөтөлбөрүүдийг эхлүүлсэн. Гэхдээ байгаа онох, зах зээлдээ хүрэх нь хамгийн чухал шүү дээ. Ийм зүйлд хөрөнгө оруулах нь оновчтой, урамтай байж таарна.

-Сүүлийн үед “Барс” захыг хот төлөвлөлттэй холбоотойгоор нүүлгэнэ гэх боллоо. Та үүнийг хэрхэн хүлээж авч байна?

-Баялаг бүтээж үзээгүй хүмүүс ийм зүйл ярьдаг. Тийм хүмүүс өмнөх засагт ч байсан. Одоо ч байгаа юм байна. Угаасаа хот гэдэг хүн хүний хийж чаддаг зүйлээс үүсдэг түүх бий. Хотын иргэдийн гол асуудал нь оновчтой байршлаас хэрэгцээгээ хангах, тэнд үйлдвэрлэл, бараа таваараа солилцох байдаг. “Барс”-ыг нүүлгэнэ гэж байгаа нөхөд хэлснээрээ хийж эхлэх байх. Би харин нүүлгэхгүй. Замын хөдөлгөөнөө зөв зохицуулах, хотоо зөв төлөвлөх нь төрийн ажил. Замын хөдөлгөөнийг олон хүний эрх ашгийг зөрчихгүйгээр хийж болдог гадны орнуудын жишээ олон байна. Үнэндээ “Барс”-ын байршил хүн амьдрах орчин биш. Хажуудаа төмөр замтай. Эсрэгээрээ дэд бүтэцтэй, замд худалдаа, үйлчилгээний газар байдаг биз дээ. “Барс”-ыг нүүлгэх асуудалд ямар хууль дүрэм зөрчөөд байгаа нь сонин байна. Энэ тохиолдолд хэн нэг нь хотын даргын шийдвэрээс илүү хэд зуун хүний эрх ашиг хөндөгдөж байгаа. Нөгөө талаар Улсын их дэлгүүр хотын төвд байрлаж болдог худалдааны төв байж болохгүй байгаа гол шалтгаан нь бас чухал. Уг нь төр болж бүтэж, хөгжиж байгаа зүйлийг оролдохын оронд зах зээл шаардаад байгаа тэр зам тавих, төмөр замын асуудлыг шийдэх, тээвэр ложистикийг хөгжүүлэх, ам.долларын зэрэг валютын урсгалыг хязгаарлах ажлаа хиймээр байгаа юм.

-Одоо ч хот, хөдөөнийхөн гэлтгүй “Барс” төвөөс бараагаа татдаг болж. Цаашид энэ захыг өргөжүүлэх бодол бий юу?

-”Барс” доторх байшин барилгыг дээшээ хоёр, гурав бүр нийтэд нь дөрөв давхарлаж боломжоор нь тэлсэн. Түүнээс илүү өргөжүүлэх гэхээр төрийн зүгээс шахалт үзүүлдэг.

Ямар ч байсан худалдааныхаа талбайг дөрөв дахин томсгосон. Худалдаалагчдыг тав тухтай байлгах, худалдан авагч ямар ч тохиолдолд гадаа гарахгүйгээр бүх цэгтээ хүрэх боломж нь бүрдсэн.

-Бизнесийн орчныг сайжруулах, үйлдвэрлэгчдээ дэмжих талаар эрчимтэй ярих боллоо. Энэ таны ажил, амьдралын хөрсөнд хэр бууж байна вэ?

-Засгийн дэмжлэг цагаа тулахаар хэрэггүй байдаг юм. Бизнест төр оролцохоор л хөгжил тушагддаг. Төр бизнесийг бодлогоор дэмжээд, нөхцлийг нь сайжруулахад боллоо. Бусад бэрхшээл, зовлонг бизнес эрхлэгчид өөрсдөө даваад гарчихна Болоод л байдаг юм. Төр бизнест хэт хутгалдсанаар үүсэх сөрөг тал дэндүү олон. Сүүлийн үед дэмжих нэрийдлээр баахан мөнгө, зээл тараах сураг дуулдсан. Мэдээж тэр их бэлэн мөнгөний тал нь эрх барьж байгаа хүмүүсийн өөрсдийнх нь далд бизнес рүү чиглэх байх. Өөрсдийнхөө бизнесийн таатай хөрсийг бэлдээд байгаа болохоос олон нийтэд нийцсэн таатай орчныг бүрдүүлсэн зүйл алга. Бизнесийн нөхцлийг сайжруулах нь олон зуун тэрбум төгрөгөөр дэмжихээс илүү үнэтэй байдаг. Бүх нөхцөл нь бүрдсэн таатай хөрсөнд үр тариа өөрөө ургадаг шиг бизнесийн ажил гэдэг нөхцөл нь бүрдсэн тохиолдолд хөгжиж дэвшин баялгаа бүтээж хойч үедээ үлдээсээр байдаг. Ойрын хэдэн жил бизнесийн орчныг сайжруулна гээд ярьж байгаа боловч үр дүн нь хэр харагдаж байгаа нь чухал. Атрын аян гээд олон жил ярилаа. Эцэст нь буудайгаа гаднаас авдаг хэвээрээ байгаа биз дээ. Үүнд дутуу дэмжлэг яваад байгаа юм. Яриад байгаа дэмжлэг нь уялдаа холбоотой, шат дараалалтай байж өгөөжөө өгнө. Гэтэл манай төр дутуу дэмжих, дутуу хийдгийнх нь нэг илрэл энэ. М.Энхсайханы Засгийн газрын үед зах зээл жинхэнэ утгаараа шинэчлэгдсэн. Тэр үед олон хүнд боломж олдсон байдаг юм. Харин одоогийн Засгийн газар тэр үеийхнээс юугаараа онцлог, илүү байх нь өөрөө чухал асуудал.

Э.СОЛОНГО