Тайз, дэлгэцийн олон уран бүтээлд дүр бүтээхийн зэрэгцээ тэдгээрийг үзэгч олонд хүргэх менежментийг "атгалцаж", арын албанд нь ч зүтгэж чаддаг авьяаслаг, хөдөлмөрч түүнийг МҮОНТ-ээр цацагдаж, олон мянган үзэгчийг телевизийн өмнө "уяж" чаддаг байсан "Найм дахь аялгуу" цэнгээт нэвтрүүлгээр нь уншигч Та илүү таних биз ээ.

Тэрбээр тун удахгүй кино театруудын дэлгэцээр цацагдаж үзэгчдийн хүртээл болох "Хязгааргүй" МУСК-ны ерөнхий продюссерээр ажиллажээ.Түүнтэй эзэмшсэн мэргэжилдээ эзэн нь байж, ээдрээт хувь тавилантайгаа тэмцэж яваа эрэн сурвалжлах сэтгүүлч залуугийн тухай өгүүлэх "Хязгааргүй" УСК болон хувь хүнийх нь тухай энгүүн яриа өрнүүлэхийг хичээлээ.

-Юуны өмнө "будаг нь ханхалсан" шинэ уран бүтээлээ өлгийдөж аваад байгаа танд болон уран бүтээлч хамт олонд тань баяр хүргэе...

-Баярлалаа. Танай сонины хамт олон болон уншигчидтайгаа мэндчилье ээ. Киноныхоо тухай ярихаас өмнө "Гэрэлт медиа" группынхээ тухай товчхон мэдээлэл хүргэх нь зөв байх аа.

2002 онд Хүүхэд залуучуудын театр, Кино урлагийн дээд сургуулийн хамтарсан театр гэж байгуулаад найруулагч И.Нямгаваа, АЖ Очирбат, жүжигчин Дашхүү, Жанчивдорж, Алтанцэцэг, Бат-Өлзий гэх мэт олон сайхан багшийнхаа удирдлагад суралцаж, хичээлийнхээ хажуугаар тус театрын уран бүтээлд оролцдог, залуу жүжигчид болж бэлтгэгдсэн мэргэжпийн уран бүтээлч 14 хүүхэд энэ ангийг төгссөн юм.

Бид төгсөөд баг болж ажиллах зорилготойгоор эхнээсээ найруулагч, продюссер, жүжигчид, зураачид гээд төрөл бүрийн мэргэжлүүдийг эзэмшиж төгсөөд 12 жилийн дараа бүгдээрээ нэгдэж "Гэрэлт медиа" группыг байгуулсан юм. Миний хувьд энэ группээ удирдаад явж байна.

Группынхээ бие даасан анхны уран бүтээл С.Баярсайханы зохиол "Хязгааргүй" нэртэй уран сайхны киног хийж байгаа. АНУ-д ажиллаж, амьдарч байсан И.Нямгаваа багшийгаа урьж, киноныхоо ерөнхий найруулагчаар ажиллуулсан. Жүжигчид нь л гэхэд "Гэгээн муза"-гийн шилдэг эмэгтэй гол дүрийн шагналтай Цэнд-Аюушаас эхлээд олон жүжигчин манай ангид байгаа.

Бүгд тус тусдаа уран бүтээл туурвиж байгаа ч энэ удаагийн уран бүтээл бол бидний ангиараа, багш нарыгаа хамруулж хийж байгаа анхны уран бүтээл. Энэ маань урлагийн сургуулийн төгсөлтүүд дундаа анхдагч. Киноныхоо нээлтийг бид ирэх сарын 7-нд "Тэнгис", "Соёмбо", "Өргөө" кино театруудад хийхээр төлөвлөж байгаа.

-Киноны гол агуулгын тухай тодруулахгүй юу, энэ бүтээлээрээ дамжуулж юуг өгүүлэхийг зорив?

-Товчхон хэлэхэд, киноны маань гол дүр эрэн сурвалжлах сэтгүүлч залуугийн амьдралаас үйл явдал эхэлнэ. Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй гэж юуг хэлэх билээ, ийм сэтгүүлчид үнэн мөнийг олох гэж гал дундуур ч явна, ад үзэгдэнэ, амь насаа алдах явдал ч байдаг шүү дээ.

Энэ болгоноос харахад сэтгүүлчдийн эрх ашгийн тухай хөндсөн, сэтгүүлчдэд зориулсан кино гэж болно. Үнэн мөнийг олох гэж адал явдал, ээдрээний араас уйгагүй хөөцөлдөж явсаар эцэстээ энэ сэтгүүлч өөрөө амь насаа алдах тийм эмгэнэлтэй хувь заяатай нүүр тулдаг.

Тэр үед бусад эрх мэдэлтнүүд энэ байдалтай хэрхэн харьцах, тэр бүгдийн ард байсан гэр бүл, хайр сэтгэл ямар агуу байж бүхий л асуудлыг шийдхэв гэх мэтээр киноны үйл явдал маш сонирхолтой өрнөнө. Үүнээс гадна киногоороо бид зөвхөн үйл явдлаас илүү уран бүтээлчдэд маш олон зүйлийг хэлэхийг зорьсон.

Кино урлаг тийм байгаасай гэж хүсч мөрөөддөг, киног аль ч талаас нь шүүмжилж үздэг хүмүүсийн үүднээс нэлээд нухацтай бодож, мэргэжлийн уран бүтээлчид ийм байх ёстой юм шүү гэдгийг харуулахыг хичээсэн. Кинонд ямар мэргэжлийн хүмүүс ажиллах ёстой вэ, бүр тодруулбал, кинондоо зориулж нэг ширхэг хувцсыг хүртэл тухайн дүр, зан араншинд нь тохируулж оёхоос эхлээд бүхэл бүтэн том объект, барилга байгууламжийг хүртэл хийж байна.

Энэ нь нэг талаараа асар их хөдөлмөр, зардал боловч нөгөө талаараа уран бүтээлчид аливаа нэг бүтээлийг хийвэл хийсэн шиг хийж, үзэгчдийг уйдаахгүй, хуурахгүй байна гэдэг үүднээсээ хүнд хүрнэ. Магадгүй арилжааны кино байсан бол 2, 3 өрөө байрандаа л эргэлээд зураг авалтаа хийчих байлаа.

Гэхдээ бид анхныхаа гарааг тэгж хийхийг хүсээгүй. Эрсдэл, асар их зардал байсан ч энэ бол бидний бүтээл, цаашид үргэлж дурсагдах чанартай зүйл байх ёстой гэдэг дээр санал нэгдэж хийсэн. Тэгэхээр үзэгч, уран бүтээлч аль алинд нь олзуурхах, авах ёстой санаанууд ч гэсэн их байх болов уу гэж бодож байна.

-Зураг авалт ямар газруудад өрнөв?

-Зураг авалт 100 хувь Дархан хотод хийгдсэн. Магадгүй Дарханд ийм газар байдаг бил үү гэх бодол хүмүүст төрөхөөр тийм газруудыг сонгосны дээр том павилонууд барьж, хэнд ч мэдэгдэхгүй тийм шинэ орчныг бий болгосон. Мөн хүчний бүх байгууллага, эмнэлэг гээд л кинонд оролцоогүй байгууллага ховор, энэ ч утгаараа масс ихтэй болсон, үнэхээр энэ цаг үедээ арай өөр юм үзүүлье гэж зорьсон учраас тэр л дээ.

-"Хязгааргүй" гэх нэрийн тухайд...

-Зохиол маань анх "Дээд хэмжээ" гэдэг нэртэй байсан юм. Ялын дээд хэмжээ авсан хүмүүс болон тэдний сэтгэл зүй ямар байх вэ гэдэгт тулгуурласан зохиол гэх үү дээ. Гэхдээ бид ялын дээд хэмжээ гэхээсээ илүүтэйгээр дээд хэмжээний таашаал, дээд хэмжээний уулзалт, нэг нэгнийгээ дээд хэмжээгээр хайрлах тухай үзүүлье гэж зориод илүү баяжуулж задлах явцдаа "Хязгааргүй" гэдэг нэрийг сонгож, аливааг аль болох гэгээлгээр харуулахыг хичээсэн.

Энэ үг өөрөө маш их утга агуулгатай шүү дээ. Ялангуяа, оюун сэтгэлгээ хязгааргүй байж, чөлөөтэй бас далайцтай сэтгэж байх ёстой гэдэг талаас нь харж байгаа юм л даа.

-Шинэ киноныхоо тухай ерөнхий ойлголт өгсөнд баярлалаа. Кино хэрхэн эхлэх, өрнөх, зангилагдах, тайлагдах, төгсөх тэр туйлыг үзэгчдэд үлдээе. Та хувь уран бүтээлчийнхээ хувьд хэсэг "чимээгүй" байсан. Сурч боловсорч яваад ирэв үү?

-Цэнхэр дэлгэцээр гардаг гоё ах, эгч нарыг хараад зурагтаар гардаг л хүн болох юмсан гэсэн багын хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэн, урлагтай ажил амьдралаа холбож, ажлын гараагаа "Хүүхэд залуучуудын театр"-аас эхэлж байлаа.

Зөвхөн зурагтаар л гардаг болох юмсан гэсэн гэнэн багын минь мөрөөдөл нас нэмэх тусам улам гүнзгийрч өшөө илүү зүйл сурч мэдэе, жүжигчин, найруулагч, чадварлаг продюссер болоё гэж зорин маш олон жилийг сурч боловсроход зарцуулсан. Продюссер гэдэг мэргэжлийг сонирхох олон шалтгаан гарсан.

Юмыг илүү пантастикаар харахыг хичээдэг, жирийн нэг нэвтрүүлгийг яаж илүү гоё болгох вэ гэж нэмэлт хачир эрэлхийлдэг чанар минь нөлөөлж, энэ чиглэлээрээ АНУ-д суралцлаа. Үүнийхээ хажуугаар монголынхоо соёлын нийгэмлэгт ажилласан. Тэнд очсон ихэнх хамтлаг, дуучдын тоглолтыг зохион байгуулах, хотуудаар авч явах зэрэг ажлыг хийдэг байлаа.

Дараа нь Австралид мөн энэ чиглэлээрээ суралцсан. Монголдоо Д.Пүрэвдоржийн үүсгэн байгуулсан "Монголын нууц товчоо" утга зохиолын дээд сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр дүүргэсэн. Энэ бүхний эцэст ерөөсөө л өөрийгөө хайж, өөрийгөө хөгжүүлж, өөрийнхөө мэргэжлийг ямар үнэ цэнтэй болохыг илүү судалж мэдэхийг зорилоо.

Б.Сарантуяа, Т.Дэлгэрмөрөн зэрэг томоохон уран бүтээлчдийн продюссерээр ажиллаж, янз бүрийн олон шоу тоглолтууд зохион байгуулж байсан гээд дурдвал ажлууд их байна. Кино урлагт өөрийгөө сорьж байна. Цаашид ч биелүүлэх олон мөрөөдөл тээж явна.

Ер нь залуу хүмүүс өөртөө хэдий чинээ том мөрөөдөл тавина тэр чинээгээрээ амжилт олдог, том мөрөөдөлдөө хүрэхийн тулд жижиг саад бэрхшээлүүдийг торохгүй давдаг болно, тэр хэмжээндээ өөрийнхөө сэтгэл зүйг бэлтгэнэ, ер нь дэлхийн хэмжээнд бодоод монголынхоо хэмжээнд хийж байхад болж л байгаа юм.

Энэ кино гэхэд бидний хувьд эхлэл, гэхдээ бид зөвхөн монголд биш дэлхийн маш олон орны кино фестивальд сойно гэж бодож байгаа. Дэлхий нийтээс бид зарим нэг тоног төхөөрөмж, техникээр хоцордог ч гэсэн оюун сэтгэлгээний хувьд монголчууд дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдөх бүтээлийг хийх бүрэн боломжтой гэж боддог. Тэр дайны хүсэл мөрөөдөл тээж түүнийгээ ажил болгохыг зорьж байна.

-Бусад улс оронд ажиллаж, амьдарч байхдаа монгол залуусаа хэрхэн үнэлж дүгнэж байв, аль ч талаар нь харьцуулж бодох үе гарна биз?

-Би нэг л жишээ ярье. АНУ-д сурч байхдаа нэг япон оюутантай хамт сурч байлаа. Азиас хоёулахнаа. Тэр маань жаахан бийлэгжүү айлын хүүхэд л дээ, тэгээд янз бүрийн баяр болохоор бэлэг сэлт их авч өгнө, ер нь л цаанаа нэг "базах" гээд байгаа юм шиг яриатай. Манай их наран улс бол техник технологиор ийм, тийм гээд л...

Монголыг бол Чингисээр л мэддэг, Чингис нь одоо бол түүх гэх мэтээр жаахан дээрэлхэх янзтай. Нэг өдөр хоёулахнаа суугаад юм ярилаа. Миний бүр шар хөдлөөд болдоггүй, "Би чамаас хоёрхон асуулт асууя" гэлээ, "Тэг л дээ" гэж байна. Тэгэхээр нь "Япон үнэхээр хүчирхэг юмаа, танайх хэчнээн хүн амтай вэ?" гэсэн хэчнээн зуун мянга ч гэлээ асар том тоо хэллээ. Дахиад "Танай үндэсний спорт нь юу вэ?" гэсэн "сумо" гэж байна.

"Тэгвэл сумогийнх нь аварга нь ямар хүн байдаг юм бэ" гэсэн чинь таг болчихсон. Тэр үед Асашёрюү ид мандаж байсан үе л дээ. Тэгж л тэр маань бууж өгсөн. Энэ бол нэг л жишээ. "Micro soft", "Apple" зэрэг том компаниудад монгол залуучууд ажиллаж байна, дэлхийд гайхагдсан шинэ содон нээлтүүдийг монгол залуучууд хийж л байна.

Энэ болгон монголчуудын үнэлэмж биш гэж үү. Хаана ч байсан нэг монгол хүн нэлээд хэдэн хүний ажлыг хийх чадвартай, хариуцлагатай гэж боддог. Би ч гэсэн хүний газар сурч явахдаа хичээлийнхээ хажуугаар хэд хэдэн цагийн ажил хийхийн сацуу, эх орноо, урлаг соёлоо сурталчлах ажил хийнэ. Тэгэхдээ цуг ажилд орсон бусад хүмүүсээс богино хугацаанд албан тушаал ахиж тухайн хүмүүсээ даргалж чаддаг байсан.

-Ийнхүү явахад бас эх орноо санах, хайрлах сэтгэл төрөх нь ойлгомжтой. Ер нь эх орон гэж, эх орны үнэ цэнийн тухай...

-Гадагшаа явах тусам эх орноо хөндлөнгөөс харж, эргээд илүү их хайрлаж, санаж өмөөрч чаддаг, зөвхөн өөрийнхөө төлөө бус бусдын төлөө зовдог болдог юм билээ. Энэ бол эх оронч үзэл, сэтгэлгээ. Тэрнээс зөвхөн өнгөн талдаа хэтэрхий их түүхээрээ бахархах биш шүү дээ, түүх бол түүх, харин бид дараагийн түүхийг бичих ёстой. Өмнөх түүхийг ярьж суух биш, түүхийг бичдэг, түүхийн эзэд байх нь л чухал. Энэ бол товчхондоо хариуцлага.

-Таны хувьд хөл нийлүүлэн амьдарч яваа нийгмийнхээ өнгө төрхийг хэрхэн үнэлж, дүгнэдэг вэ?
-Ид л адармаатай үедээ явж байгаа юм болов уу гэж хардаг. Социализмын үед хүн бүр нэг л жанжин шугамд захирагддаг байсан бол одоо өөр шүү дээ. Ардчилалын давуу тал нь сэтгэлгээний эрх чөлөө гэж боддог. Тиймээс уран бүтээлч хүнийхээ хувьд бид нийгмээ урагш нь хөтөлж, нийгмээсээ түрүүлж алхах ёстой. Энэ бас л хариуцлага.

-Тантай ярилцаж суухдаа хариуцлага гэдэг үгийг цөөнгүй сонслоо...

-Хамгийн энгийн зүйлээс эхэлдэг. Тодруулбал, өөрийнхөө өмнө хариуцлагатай байхаас. Цаашлаад өөрийнхөө амьдралд, гэр бүл, үр хүүхдүүдийнхээ өмнө хариуцлагатай хэрнээ маш том асуудал. Тэр битги. хэл өвдөх нь хүртэл тухайн хүний хариуцлага, энгэр задгай яваад ханиад хүрсэн бол тэр хүний л хариуцлагын асуудал.

Зөв, хүн чанартай, хүн шиг хүн байж, нийгэмдээ хэрэг болох тухай асуудал хариуцлага. Хариуцлага бол алхам тутамд тулгардаг, тухайн хүний л зохион байгуулалт, бодол сэтгэлгээний асуудал. Зөвхөн тооны машинаар тоо бодох бус, бидний амьдралд бодох тоо маш их байдаг, хариулт заавал ижил гарах албагүй.

-Жинхэнэ хүн чанар, жинхэнэ монгол эр хүн, итгэл үнэмшил, нөхөрлөлиин үнэ цэнэ гээд л ярьвал сэдэв дуусдаггүй...

-Олон л улс гүрний хүмүүстэй харьцаж үзлээ. Би монголчуудаа л хүн чанартай гэж хэлнэ. Хамгийн хүнлэг хүмүүс монголчууд. Гэхдээ нөгөө хүн чанар нь хаанаа оршино вэ гэмээр янз бүрийн хэргүүд гардаг, түүн дотор ч хүн чанар байж л байдаг. Магадгүй хүн чанарын төлөө яваад эндчихсэн байж ч болох шүү дээ.

Эр хүн, нөхөрлөлийн тухай олон талаас нь ярих хэрэгтэй. Жишээ нь эмэгтэйчүүд хүчирхэг эр хүнд дуртай байдаг, бие махбодь, зан араншин, оюун санааны хувьд. Эрчүүд ч энэ болгоноороо хүчирхэг байхыг хичээх хэрэгтэй. Харин тэр хүчийг хаана гаргах вэ гэдгээ л мэддэг, зохицуулдагт оршино.

Магадгүй эр хүн эмэгтэй хүнээс илүү дотроо уйлдаг байж болно, тэгвэл тэр нулимсыг хэзээ, хаана гаргах вэ гэдгээ л мэддэг байвал энэ жинхэнэ эр хүний мөн чанар. Товчхондоо эрэгтэй нь ч, эмэгтэй нь ч гаднаасаа ямар ч харагдаж болно. Ганцхан мөн чанараа л битгий гээгээсэй, мөн чанараа хадгалж яваасай, энэ мөн чанараа мэдсэн хүн чинь үерхэл нөхөрлөлдөө алдаа гаргадаггүй гэж ойлгодог.

-Тэгвэл Та хэр найзархаг хүн бэ?

-Би нэг их олон дайсантай байя гэж боддоггүй, хүмүүстэй гэм зэмгүй сайхан харьцаад явахыг хичээдэг. Нэг үгээр хэлбэл, эргэн тойронд маань сайхан зөв энерги байгаасай л гэж боддог. Хатуу хандаж байгаа хүнийг найз биш гээд, наалдаад байгаа хүнийг найз аа гэх үү бодож, найз, танилаа ялгадаг байх хэрэгтэй. Магадгүй найз гэдэг үгийг олон хэлээд байхаасаа илүү энэ үгийг харамлаж явах ёстой шүү дээ.

-Ярилцлагаа "Гэгээн хайрын өдөр"-ийн тухай яриагаар өндөрлөе. Энэ өдөр Таны хувьд... Бас хайр гэж...

-Би 14-нд эхнэртээ нэг сюрприз барих гэж байгаа юм. "Хоёулахнаа хамт байх бүтэн өдрийн аялалыг бэлдсэн. Тэр өдөр хүүхдүүдээ ээждээ түр даатгана. Тэгээд л анх танилцаж байсан тухайгаа, бие биенээ ямар байхад хайрлаж байснаа эргээд санагалзахыг хүсч байна, ер нь бид анх танилцахдаа ямар өндөр сэтгэгдлээр бие, биенээ харж, хайрлаж, бие бие рүүгээ тэмүүлж байсан тэр эрчийг амьдралынхаа туршид алдахгүй байх нь л хайрын үнэ цэнэ. Олон жил ханьлах тусам бие, биенийгээ гэх хайр улам өнгө орж, гялалзаж байх ёстой. Тэр л мэдрэмжийг эхнэртээ бэлэглэнэ.

Баярлалаа, Таны уран бүтээлд амжилт хүсье!

Ахлах дэслэгч Д.Мэндбаяр

Эх сурвалж: "Соёмбо" сонин