Цагдаагийн бэлтгэл хурандаа Т.Сайнжаргалынд саатлаа. Түүнийг хэвлэлийнхэн Сайнаа ах хэмээн хүндэтгэн харилцана. Өдөр бүр цэнхэр дэлгэцнээ хэрэг зөрчил ярьж гардаг энэ эрхэм өдгөө тэтгэвэртээ гарч хувийн хэвшилд ажиллах болж. Түүнийг “Амьдралын тойрог” буландаа урихад “Ах нь ажил ихтэй байна. Гавьяаны амралтаа авсан ч гэлээ өөрийгөө завгүй байлгах гээд дүүгийнхээ компанид ажиллаж байна. Хувийн хэвшилдээ бол шинэхэн ажилтан шүү дээ, би” гэсээр нэлээд хугацаа өнгөрлөө. Харин өчигдөр түүнтэй уулзаж ярилцах боломж олдсон юм.

Сайнаа хурандаа Баянгол дүүргийн X хороолол дахь мөрдөгчдийн орон сууцанд амьдардаг юм байна. Заасан хаягаар нь яваад очиход хурандаа маань борц дэвтээчихсэн “Сайхан хоол хийж өгнө өө. Миний ижий хоолыг гайхалтай хийдэг байж билээ. Ээжээсээ сурсан зүйл маань хоол хийх байх шүү. Одоохон” гээд шууд хоолны тухай ярьж эхлэв. Тэрээр тагт дүүрэн борц өлгөчихөж. Малынхаа махыг борц болгож өлгөөд өдөр тутмынхаа хоол хүнсэнд хэрэглэдэг бололтой. Бүр байнга ингэж хэрэглэдэг гэнэ. Найз нөхөд, ахан дүүсдээ хүртэл өөрийн гараар бэлтгэсэн борцоо өгөх дуртай учраас хамаг махаа шуузлаад өлгөчихдөг гэж байгаа. Ингээд борцны тухай хэсэгтээ ярилцсан бид түүний цагдаад орсон түүх, мөрдэс зүүсэн ажлын бэрхшээл болоод аав, ээжийнх нь тухай ярилцлаа.

Сайнаа хурандаагийнх их цэвэр цэмцгэр, дэс дараатай. Түүнийг УМБГ-аас ЦЕГ-т шилжин ажиллахад журмын нөхөд нь өөрийнх нь хөрөгтэй хивс, бүр нэрийг нь сийлсэн морин хуур бэлэглэснийг гэрийнхээ хойморт залжээ. Түүний өмнө ээжийнх нь хэрэглэж байсан нэлээд хуучны үеийн зандан авдар байна. Авдартаа цагдаагийн бүх хувцасаа эвхээд хийчихэж. Ээжийнх нь авдар учраас эрхэм бүхнээ үүндээ эвхэн хийсэн нь тэр бололтой. Ингээд түүнтэй хөөрөлдсөнөө хөрвүүлье.

-Сайнаа ах аа, таны тухай цахим хаягт бичсэн байсан. Найз бүсгүйтэй болсон гэж. Харин биднийг ирэхэд найз бүсгүй тань алга байна?

-Харин тийм байна лээ. Ямар билээ, нэг цахим хуудаст Т.Сайнжаргал хурандаа эмч бүсгүйтэй гэрлэжээ гээд бичсэн байх нь билээ. Сайхан ерөөлтэй мэдээ байна гээд уншаад өнгөрсөн. Найз бүсгүй маань эмч нь үнэн. Одоохондоо гэрлээд нэг гэртээ ороод, амьдарсан юм алга. Ямар сайндаа манай хүн “Хоёулаа олон нийтэд ил тод зарлуулчихлаа. Одоо хуримаа хийх дутуу байна уу даа” гэж хөхөрч байна лээ.

-Ажлаас илүүтэй амьдралынх нь талаар хүүрнэдэг булан учраас та хүүгийнхээ талаар ярьж болох уу. Бас аав, ээжийнхээ талаар яриач?

-Би ямар төр, засаг барьж явсан эсвэл урлагийн цуутай дуучин биш. Миний амьдрал хэн нэгэнд сонин биш шүү дээ. Яах вэ дээ, би ганц хүүтэй. Хүү маань АНУ-д сурч байна. Хүүгээсээ гадна дүүгийнхээ хүүхдийг өөрийнхөө нэр дээр аваад сургууль соёлд сургаж хөлийг нь дөрөөнд, гарыг нь ганзганд хүргэлээ. Тэгэхээр чинь олон сайхан хүүгийн аав болж байгаа биз дээ. Миний аавыг Түмэнжаргал гэдэг сайхан буурай байсан. Архангай аймгийн Их тамир сумынх, ээж маань Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумынх. Аав маань холбооны чиглэлийн хүн. Оросууд манайд ирж Холбооны техникум байгуулахад анх элсэн орж төгсч байлаа. Дэд бүтцийн салбарт их удаан ажилласан хүн. Хожим намын ажлаар яамны газрын даргаас эхлээд олон сайхан ажил хийжээ. Харамсалтай нь, намайг долоон настай байхад бурхан болчихсон. Харин ижий маань худалдаа, үйлчилгээний салбарт насаараа ажилласан хүн. Хоол сайхан хийнэ гэж жигтэйхэн. Дарга нарын хоолыг олон жил хийсэн. Хурал зөвлөгөөн, зочид төлөөлөгчдийн хоолыг урилгаар очиж хийнэ. 1960-1970 онд худалдаа, үйлчилгээний салбарт ажиллаж байсан хүмүүс манай ээжийг андахгүй байх. Гадаадын зочид төлөөлөгч ирэхээс эхлээд сайд дарга нарын хоолыг хийх бүрт ээж маань явна даа. Тэр үед шөнийн унаа гэж байсангүй. Ээж шөнө хоолныхоо бэлтгэл хангахаар явахад би бараа болж явна. Уг нь бэлтгэл хангах тогооч байсан ч ижий маань өөрөө л очиж бүх юмаа хийж хононо. Хэдэн ч өдөр хамаагүй хонох нь бий. Ээжийн хамгийн сайн хийдэг хоол нь бууз. Өөрөө амтлаад хийхэд үнэхээр гайхалтай. Би эхээс есүүлээ. Дээрээ тав, дороо гурван дүүтэй. Хамгийн том эгч төмөр замын байгууллагад насаараа ажилласан эрхэм байдаг бол зарим нь эрүүл мэндийн салбарт түлхүү ажиллажээ.

-Цагдаа болсон түүхээсээ хуваалцаач?

-Аравдугаар ангиа төгсөх үед ангийн маань багш намайг түүх, философийн чиглэлээр сур гэсэн юм. Би зөрүүдлээд орос хэлээр шалгалт өгөөд уначихлаа. Тэгээд Батлан хамгаалах яамны “Бөртэ” цэргийн оёдлын үйлдвэрт нормчин хийсэн. Эхний найман сардаа офицеруудын өмдийг индүүддэг байлаа. Хэрэв түлээд, гялгар болчих юм бол донгодуулна шүү дээ. Тэр үед цагдаа Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны бүрэлдэхүүнд байсан юм. Тэгсэн түүхэндээ анх удаа цэргийн алба хаагаагүй 10 хүүхдийг шууд авах зар гардаг юм байна. Би ч энэ тухай сонсч дуулаагүй юм. Манай нэг эгчид танил офицер нь хэлэхээр нь намайг дагуулаад шалгалт шүүлэг бүх юм өгүүллээ. Шалгалт авсан хүмүүс “Чи чинь 10 жилээ онц дүнтэй төгссөн хүүхэд байна шүү дээ. Яагаад сургууль соёлд сурдаггүй юм” гээд загнах аястай ярьснаа “Эргээд дуудна аа” гээд нэг сар болчихлоо. Дараа нь дуулах нь ээ, намайг судалж байсан юм билээ. Намайг таньдаг байрны найзаас эхлээд бүх хүнээс асууж лавлаж ямархуу хүүхэд вэ гэдгийг судалсан юм байх. Одоо бол өөр болсон шүү дээ. Тэгээд Кубын Элчин сайдын яаманд харуулд гарч эхэлсэн юм даа. Тэндээ гурван жил ажиллаад ОХУ руу явж мөрдөн байцаах чиглэлээр мэргэшиж суралцсан. Ирээд Дорноговь аймагт мөрдөн байцаагч, ахлах мөрдөн байцаагч хийж байгаад Дорнод аймагт мөрдөн байцаах тасгийн даргаар ажилласан. Тэр үед Б.Пүрэв генерал ЦЕГ-ын дарга байлаа. Намайг дэслэгч цолтойгоор томилчихсон. Угтаа тасгийн даргаар ажиллах хүн дор хаяж ахлах дэслэгч эсвэл ахмад цолтой байх ёстой. Гэвч Б.Пүрэв генерал “Цолондоо биш, хийж чадах ур чадвартаа хамаг учир нь бий” гээд явуулж билээ. Дорнодод дөрвөн жил ажиллааад УМБГ-т ажиллаж Эдийн засгийн гэмт хэрэг мөрдөх чиглэлийн ахлах хийж байгаад удалгүй хэлтсийн дарга боллоо. Ер нь эргээд харахад УМБГ-ын дөрвөн хэлтэс удирдан ажилласан байдаг.

-Мөрдөн байцаах чиглэлээр мэргэшсэн хүн маань яагаад хэвлэл мэдээлэл хариуцсан дарга болчихов?

-2007 оныг хүртэл ЦЕГ-т хэвлэл мэдээлэл хариуцсан байцаагч байсан юм. Үүнийг өөрчлөхөөр тухай үеийн Ганболд дарга тамгын даргадаа “Хэвлэл мэдээллийн алба байгуулна. Үүнийг удирдах хүн хэрэгтэй байна” гэхээр нь 15 хүний нэрс оруулсан байдаг. Тэгэхээр хүмүүсийг судалснаа “Чи хүнээ таниагүй байна” гээд нэрсийг нь буцаачихсан гэдэг. Тэгснээ надад хэлдэг юм байна. “Хоёулаа энэ албыг жинхэнэ ёсоор нь байгуулъя. Байгуулж чадвал хоёулаа цагдаад маш том үүрэг биелүүлсэн хэрэг шүү дээ” гэлээ. Би шууд л дургүйцлээ. Яагаад гэхээр мөрдөн байцаахаас огт өөр хэвлэл мэдээлэл, олон нийт гэхээр надад хол санагдсан. Тэгсэн М.Ганболд дарга “Чиний дургүйцэх чинь надад хамаагүй. Би чамайг томилж байна. Хэвлэл мэдээлэлтэй харилцах ур чадвартай хүн хэрэгтэй байхад зөрүүдлээд сууж таарахгүй. Хэрэв чи дургүй, хол санагдаад байгаа юм бол үйл ажиллагаа нь жигдэрсний дараа гурван жил болоод УМБГ руугаа яв” гэлээ. Тэгээд л ЦЕГ-ын хэвлэлийг байгуулсан даа. Гурван жилийн дараа эргэж явсан ч юм байхгүй. Тэр чигтээ ажиллалаа шүү дээ.

-Нийт хэдэн даргатай ажиллав. Ч.Амарболд, Д.Сандаг-Очир гээд л олон даргын нүүр үзжээ?

-Хамгийн хүнд хэцүү үед ажилласан нь Ч.Амарболд генерал. Онгоцны ослоос эхлээд 2008 оны долдугаар сарын 1-ний хэрэг гээд ээдрээ төвөгтэй цаг үеүдэд ажилласан дарга. Ийм хүнд цаг үед ажилласан өөр дарга бараг байхгүй болов уу. Ч.Амарболд генерал хэдий хүнд цаг хугацааны үед дарга хийсэн ч гэсэн шийдэмгий, зоригтой байж чадсан. Харин М.Ганболд дарга цагдаад өөрчлөлт шинэчлэлт оруулахыг хичээсэн, хичээл чармайлтаа ч биелүүлж чадсан дарга. Бусад дарга нараас өөр арга барилаар ажиллая, олон улсын жишиг рүү ойртуулъя гэж хичээсэн хүн. Д.Сандаг-Очир генералын тухайд хамгийн буурьтай, тулхтай дарга. Сандаг даргатай ганцхан ЦЕГ-т байхад нь хамтарч ажилласангүй. Намайг ОХУ-аас ирээд Дорноговь аймагт мөрдөн байцаагчаар томилогдож очиход цагдаагийн дарга нь байлаа. Айхтар хашир, хүнийг сайн таньж мэднэ. ЦЕГ-аас гадна одонтой цагдаагийн хоёр байгууллага байдаг юм. Түүний нэг нь Завхан аймгийн цагдаагийн газар. Одонтой болтлоо ажилласан нь мэдээж Сандагаа генералын хичээл чармайлт. Харин Б.Пүрэв генералыг ЦЕГ-ын дарга байхад би голдуу хөдөө ажиллажээ. Тэрээр цагдааг зах зээлийн үе рүү хөтөлж оруулсан, цагдаагийн байгууллагыг хөл дээр босгосон хүн. Зах зээлийн хуулийн байгууллага дотроо хамгийн түрүүнд цагдаа хуультай болж байлаа шүү дээ. Үүнийг Б.Пүрэв генерал л гүйцэтгэсэн. Д.Мөрөн дарга гэвэл цагдаагийн байгууллагад өөрийн ул мөрөө үлдээсэн хүн. Сэтгэлгээний хувьд задарсан хүн шүү дээ. Хүнийхээ хувьд ч гэсэн мундаг залуу. Миний цагдаад ажилласан цаг хугацааны хамгийн хүнд үе нь 2008 оны долдугаар сарын 1 байсан. Таван хүний амь эрсэднэ гэдгийг аль ч улс төрийн хүчин, хувь хүн хүсээгүй. Уршиг төрнө ч гэж бодож тооцоолоогүй. Цагдаа, тагнуулын байгууллага ч урьдчилж олж хараагүй. Эрсдлийг урьдчилж харж чадаагүй нь бидний алдаа байсан. Үүнийг нуухгүй хэлэх ёстой. Уг нь нүд, чих болдог тагнуул, цагдаагийн байгууллага болоод жагсаал хийсэн тэр нөхдүүд урьдчилж олж харах ёстой байсан юм. Үүнээс хойш ухаарсан байна. Цаашдаа болзошгүй зүйлийг зайлуулдаг, эрсдлээс хамгаалдаг байх ёстой. Онц байдалд ажиллаж байсан тэр цаг хугацаа цагдаад ажилласан хамгийн хүнд үе байсан. Зарим хүн намайг цагдаагаа өмөөрдөг гэдэг. Гэхдээ цагдаагаас өмнө ард түмнээ өмөөрдөг байсан юм. Үнэндээ долдугаар сарын 1-ний хэргээр удирдлагууд нь ял авсанд албан хаагчид цочирдсон шүү дээ. Зориг зүрхгүй болж, хууль, эрх зүйн баталгаа байхгүй, өөрсдөө буруудаад дуусдаг юм байна гэдэг сэтгэгдэл төрсөн нь нууц биш.

- Тэтгэвэрт гараад юу хийж байх юм. Залуу, халуун насаа цагдаадаа зориулсан хүний хувьд тэтгэвэрт гарна гэдэг хүнд санагдсан биз?

-Хувийн хэвшилд ажиллаж байна. Нэгэн хувийн компанид хүний нөөц, хуулийн алба хариуцсан гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байгаа. Банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршоо, даатгал, зорчигч тээвэр зэрэг үйлчилгээний чиглэлээр ажилладаг компани. 30 гаруй ажилтантай. Ороод гурван сар болж байх шиг байна даа. Хувийн хэвшилд ажиллаж үзээгүй болохоор анх хэцүү талдаа л байлаа. Монголын цагдаад 18 наснаасаа эхлээд тасралтгүй 30 гаруй жил ажиллачихсан болохоор захирах, тушаах хэвшилд орчихсон байна шүү. Үүнийгээ хувийн хэвшилд ажиллаад мэдэрч байна. Арга ч үгүй биз дээ, цагдаад бүх зүйл дүрэм журам, дэс дараалал, захирах, захирагдах ёсны дагуу явагддаг учраас тэр биз. Одоо харин үүнийгээ засах талаасаа ажиллаж байна. Энгийн хүмүүстэй тэр зарчмаараа ажиллаад байж болохгүй шүү дээ. Ер нь хүн насаараа суралцдаг гэж үнэн юм байна. “Тэтгэвэрт гарчихлаа, одоо юу л сурав” гэж өөрийгөө голж болдоггүй бололтой.

-18 наснаасаа 30 гаруй жил ажилласан учраас албаа санах хөнгөн гуниг төрөх юм уу. Ер нь танай цагдаад тэтгэврийн насны хүмүүс ажиллаж л байдаг шүү дээ?

-Шинэ ажилд ороод удаагүй болохоор өмнөх зүйлдээ сатаараад санах юм алга. Тэтгэвэрт гарсныхаа дараа гунигтай байснаа нуугаад яах вэ. Цагдаатай холбоотой мэдээ, нэвтрүүлэг харахаар сайхан л санагддаг юм. Хийж сурсан, мэргэшсэн ажил, дассан хамт олноосоо холдоно гэдэг амаргүй. Намайг ажиллаж байхад зарим офицер тэтгэвэрт гарахдаа ихэд дургүй байдаг байж билээ. Үүнийг нь өөрөө тэтгэвэрт гарсны дараа сайн ойлгосон шүү. Ажил мэргэжил, хамт олноосоо холдоно гэдэг нь амаргүй шүү дээ. Хэдийгээр тэтгэвэрт гарах нас нь болсон ч гэсэн ажиллаад байж болно. Гэхдээ өөрөө ажилдаа дуртай байлаа гээд бусдыг залхааж болохгүй. Миний ойр тойрны найз нөхөд, хамтран ажиллаж байсан хүмүүсийн зарим нь “Сайнаа одоо нас чинь болсон бол тэтгэвэртээ гар” гэж хэлж байсан нь бий. “Энэ одоо болиосой” гэж залхаахаас нь өмнө нь гаръя гэж шийдсэн. Тэгээд ч өөрийнхөө хүсэл зоригоор гарна гэдэг нь нэг талдаа зөв юм билээ. Ажиллах чадвартай, нэр хүндтэй байгаа үедээ орхиод гарчих хэрэгтэй гэж тэр. Аливаа зүйл цаг хугацаа, ээлжтэй байдгаас хойш гарсандаа харамсдаггүй. Нөгөө талаар цагдаагийн хэвлэл мэдээллийг авч явах хамт олон бүрдсэн байсан учраас албаа орхиод гарахдаа айгаагүй. Залуучуудад ажиллах боломж олгох нь зөв.

-Таныг Монголын цагдааг ард иргэдэд ойлгуулахад маш их үүрэг гүйцэтгэсэн гэдэг?

-Би нэг зүйлийг ам бардам хэлж чадна. Цагдаагийн хэвлэл мэдээллийн албыг бүх нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөх хэмжээний болгож чадсан уу гэвэл чадсан. Анх байцаагч л хариуцаж ажилладаг байсныг алба болгон өргөжүүлж, үүнийгээ олон нийтэд хүлээн зөвшөөрүүлж чадсан нь хамгийн чухал амжилт. Зарим хүн “муу мэдээ”-ний Сайнаа хурандаа л гэдэг. Үүнийг би хийж гүйцэтгэсэн ажлаар маань илэрхийлж байна гэж ойлгодог. Тэр ч бүү хэл, хошин шогийнхон хүртэл дуурайлгаж шоглосон шүү дээ. Энэ бүхэн миний гүйцэтгэж байсан үүрэгтэй маань холбоотой. Өнгөрсөн хугацаанд дан ганц гэмт хэрэг зөрчил яриад суусангүй. Цагдаад цол олгохоос эхлээд бүхий үйл ажиллагааг олон нийтэд сурталчлах, ойлгуулахад хүчин зүтгэсэн юм.

-Таны ахан дүүсээс хэн нэгэн нь цагдаад ажиллаж байна уу. Яагаад ингэж асуув гэхээр цагдаа нар өөрийн үр хүүхдээ албандаа авах юм байна шүү дээ?

-Миний ах дүү, төрөл садан дотор цагдаа болоод хууль хяналтын байгууллагад ажилладаг хүн байхгүй. Надаас “Цагдаа болчих уу” гээд асуухаар нь өөр мэргэжил сонго гээд хориглосон. Үнэндээ цагдаа тэр дундаа удирдах албан тушаалтнууд үр хүүхэд, ахан дүүсээ оруулдаг нь нууц биш. Харин би тэгж боддоггүй. Цагдаа бол хүн дурлаад байх ажил биш. Бие сэтгэлээ өгсөн, шөнө өдөргүй ажилладаг хүнд ажил. Нэгэнт цагдаагийн байгууллагад ажиллах бол олон зүйлийг золиослож байж амжилтад хүрнэ. Нэгэнт ахиж дэвшихгүй ажиллаад бол бүр хэрэггүй. Сонирхол нь байж болно. Одоо бол албан тушаалын цол гээд ээлжит цол өгөхөө болилоо. Заавал мэдлэг, ур чадвараа гаргаж цагдаад өндөрлөгт хүрэх шаардлага гарч байгаа юм.

-Бүхий л амьдралаа цагдаад зориулжээ, янз нь?

-Цагдаагийн байгууллагын ажилтны гэр бүл нь нөхрийнхөө ажлыг сайн ойлгодог байх ёстой. Аль ч хүний амьдралд ажлаас гадна бат бэх гэр бүл чухал. Гэр бүлээс гална эрүүл мэндээ бодож байгаарай гэж захимаар байна даа. Миний хувьд өөрийн залуу, халуун насаа тэр чигт нь цагдаад л зориулсан байдаг юм. Эцэст нь гэж хэлэхэд ард түмэн ч гэсэн цагдаагийн албан хаагчийг хүндэтгэж харилцаж байгаасай. Саяхан гэртээ харих гээд явж байхад нэг согтуу авгай замын цагдааг заамдчихаад зогсч байгааг хараад үнэхээр харамсч байлаа. Тийм зүйл харахаар уйлмаар ч үе байдаг. Өөрсдийнх нь эрүүл, аюулгүй байдлын төлөө энэ цагдаа өвлийн хүйтэн, зуны аагим халуунд зогсч байгааг ойлгоосой гэж хэлэх байна даа.

Зууны мэдээ