Канад, Монгол Улс дип­ломат харилцаа тог­тоогоод 40 жилийг үджээ. Энэ хугацаанд бид уул уурхай, боловсрол,

бат­лан хамгаалах зэрэг олон сал­бараар холбогдож чад­сан юм. Өнөөгийн Мон­гол, Канадын харил­цаа ямар байгаа, ирээдүйд хэр­хэн хөгжих талаар тус улсаас манай улсад суу­гаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд ноён Грегори Гөүлдхоктой ярилц­лаа. Тэрээр өмнө нь Грек, Австрали, АНУ, Тайлан­дад Элчин сайдын яаманд ажиллаж байсан турш­лагатай дипломатч юм.

-Та Канад улсын Элчин сайдаар хэзээ томилогдсон бэ. Өөрийнхөө талаар товч танилцуулахгүй юу?

-Одоогоос дөрвөн жилийн өмнө Монгол Улсад суух Элчин сайдаар томилогдон ирж байлаа. Энд ирэхээсээ өмнө Тайландын Бангкок хотноо дипломатчаар ажиллаж байсан. Өмнө нь Канадын Бүс нутгийн аж үйлдвэрийн хөгжлийн яам, Гадаад хэрэг, олон улсын худалдааны яаманд 30 гаруй жил ажилласан. Энэ хугацаанд дэлхийн олон оронд ажиллах боломж гарч байв. Ажлын онцлогоос шалтгаалан олон газар ажиллаж амьдарч байсан минь ховор тохиох аз завшаан гэж боддог. Эргээд харахад миний ажил, амьдралын гуравны нэг нь АНУ-д өнгөрчээ. Мөн Австрали, Грек, Тайланд, БНСУ-д ажиллаж байсан. Харин энэ удаа Монголд ажил­лаж, амьдарч байгаа­даа баяртай байна. Хэдий^­гээр Монголд Элчингээр суух хугацаа маань дууссан ч би хүсэлтээрээ дахин нэг жил сунган ажиллаж байгаа.

-Дөрвөн жил гэдэг багагүй хугацаа. Энэ хооронд хоёр орны ха­рилцаа, хамтын ажил­лагааг шинэ төвшинд гаргахын тулд та олон ажил амжуулсан байх. Энэ тухайгаа ярьвал ?

-Канад улсыг төлөөлөн Элчин сайдаар суух хугацаа маань тун удахгүй дуусна. Гэсэн ч Монголын түүхийн энэ хэсэгхэн хугацаанд улсаа төлөөлөн ажиллаж, амьдарч байгаагаа би нэр төрийн хэрэг гэж бодож байна. Юуны өмнө Монгол Улс хурдацтай өөрчлөгдөж байгааг хэлэх нь зүйтэй. Үүний нэг жишээ нь гадаад харилцаа юм. Дөрвөн жилийн хугацаанд Канад, Монголын харилцааг дараагийн төвшинд авчирч чадсан гэж болно. Учир нь манай хоёр улсын харилцаа олон тулгуурт байдлаар, илүү хурдацтайгаар хөгжиж байна. Ингэж нийтлэг үнэт зүйлсэд тулгуурласан бат бөх, итгэмжилсэн харилцаа, хамтын ажиллагааг цаашид олон салбарт өргөжүүлнэ гэдэгт итгэдэг.

-Хоёр орны най­рамдал, хамтын ажил­лагаа өнөөдөр ямар төвшинд байна. Тухайл­бал, яам болон салбар хоорондын ажиллагааны талаар ямар ажил хийж байгаа вэ?

-Канад гэхээр зарим хүмүүс уул уурхайгаар төсөөлж байж магад. Мэдээж Канад, Монгол хоёр уул уурхайгаар холбогдож энэ салбарт өргөн хүрээг хамарч, хамтран ажиллаж байгаа нь үнэн. Гэхдээ хоёр орны харилцааны төвшин аль хэдийнэ уул уурхайгаас давж гарч чадсан гэдгийг энд онцлон хэлье. Тухайлбал, Эрүүл мэнд, соёл, боловсрол, батлан хамгаалах зэрэг чухал ач холбогдолтой салбараар холбогдож чадлаа. Бид батлан хамгаалах салбарт НҮБ-ын энхийг сахиулах ажиллагаанд хамтран ажиллаж байна. Ардчиллыг дэмжих олон улсын бүлгэмд ч бас манай хоёр улс үр дүнтэй ажиллаж байна. Тэгэхээр бидний харилцаа зөвхөн худалдаа, хөрөнгө оруулалт, уул уурхайн салбараас хол давсан гэж ойлгож болно. Ингэснээр хоёр орны хоорондын хэлэлцээр, яриа илүү сонирхолтой, үнэ цэнэтэй, үр ашигтай болж байгаа юм. Энгийнээр зүйрлэхэд манай хоёр улс нас бие гүйцсэн хүмүүс хоорондоо ярьж байгаа мэт чухал агуулгатай яриа хэлэлцээрийг хийх боломжтой бол­лоо. Өмнө нь уул уур­хай гэдэг ганцхан зүйлээр холбогдож байсан бол одоо олон асуудлаар холбогджээ. Үүнийг  бид хамтдаа гайхалтай сайхан хивс оёж байгаагаар дүрсэлж болох юм.

-Ноён элчин сайд аа, монголчуудын хамгийн их сонирхдог асуудлын нэг нь виз. Иргэдийн харилцан зорчих визний талаар баримталж буй бодлогын талаар та бидэнтэй хуваалцаач?

-Би ажил төрлийн шугамаар олон хүнтэй уулзаж ярилцдаг. Тэднээс Канад улсын виз авч чадаагүй талаархи таагүй түүхийг сонсч байсан. Гэхдээ миний бодлоор энэ асуудал зөвхөн Канад биш АНУ, Англи зэрэг улсын тухайд ч бас яригддаг, гомдол дагуулдаг зүйл. Миний хувьд ч бас зарим улсын виз авч чадахгүй тохиолдолтой нүүр тулж байсан. Тиймээс виз нь нэг улсын асуудал биш. Бид өнөөдөр энэ тухай ярихдаа Монгол, Канад улс хоёулаа визний үйлчилгээнд хэр их ахиц, дэвшил гаргасан гэдэгт анхаарал хандуулах нь чухал. Монголчуудын виз авах үйл явцыг хөнгөвчлөх боломжийн талаар бид Канадын цагаачлалын албаны хүмүүстэй байнга уулзаж, ярилцдаг.  Үүний хүчинд хэд хэдэн дэвшил гарсан гэдгийг онцлон хэлмээр байна. Тухайлбал, Канадын визний материал хүлээн авах төвийг өнгөрсөн жил байгууллаа. Тус төвд монголчууд эх хэлээрээ үйлчилгээ авах боломжтой. Мөн энд визний материалыг анхан байдлаар боловсруулж шалгадаг. Шалгахдаа маш богино хугацаа зарцуулдаг боллоо. Визний төлбөрийн хувьд харьцангуй багассан. Ингэснээр монголчуудын гадаад руу аялах боломж хялбарчлагдаж, Монголоос Канад руу зорчих виз авах гэсэн хүмүүсийн тоо эрс нэмэгдсэн. Үүнтэй холбоотой тоо баримтыг статистикаас харж болно. Тиймээс монголчууд Канад руу бизнес аялал, аялал жуулчлал, ах дүү хамаатан садандаа айлчлах, сурах зорилгоор виз авах боломж нээгдэж байна.

-Манай зүгээс аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх цаашлаад гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахын тулд нэлээд ажилласан. Үүний нэг нь Канадын иргэдийг Монголд визгүй зорчих эрхтэй болгосон байгаа шүү дээ?

-Канадын иргэд 30 хүртэлх хоногийн хугацаатайгаар визгүй зорчих эрхийг өнгөрсөн жил олгосон юм. Энэ нь үнэхээр холыг харсан шийдвэр байсан. Ингэснээр Монголд ирэх канад иргэдийн тоо өссөн. Мөн бизнес, аялал жуулчлалын чиглэлээр ирэх хүмүүсийн урсгалыг нэмэгдүүлж байна. Монголын тал ингэж виз өгснөөр канадууд эргээд монголчуудад визний талаар ямар хөнгөлөлт үзүүлэх тухайд анхаарч эхэлсэн. Нэг талаараа энэ нь эерэг үйл ажиллагааны өрсөлдөөн. Өөрөөр хэлбэл, канад, монгол иргэдэд зориулан тодорхой хөнгөлөлтийг үзүүлсэн. Үүний хариуд Канад визнийхээ талаар ямар хөнгөлөлт үзүүлж болох талаар бодож байна гэдэг нь цэвэр өрсөлдөөн болж байна. Одоогийн байдлаар монголчууд Канад руу зорчихдоо виз авах шаардлагатай байгаа. Гэхдээ хоёр орны иргэд харилцан визгүй зорчих үе тун удахгүй ирнэ гэдэгт би итгэлтэй байна.

-Визний асуудалд нэлээд ахицтай байгаа ч хоёр орны хамтын ажиллагааны хувьд цаашид ямар чиглэлээр хөгжих хэтийн төлөв харагдаж байна?

-Бидний харилцаа зөвхөн Засгийн газар, яамд бус хувийн хэвшил, компаниуд, хувь хүмүүс, тусламжийн байгууллагуудаар холбогдсон явдал. Манай хоёр улс хамгийн сүүлд эрүүл мэндийн судалгааны чиглэл, дэд бүтэц, тээвэрлэлт, төрийн албаны шинэтгэл, Их Хурлын захиргааны асуудал зэрэг салбарт хамтран ажиллаж байна. Тиймээс хоёр орны хамтын ажиллагааны талаар өдөр бүр шинэ мэдээлэл, мэдлэгтэй болж байна. Үүнд зөвхөн Засгийн газар хоорондоо харилцаж байгаа юм биш. Хүмүүс хоорондоо харилцаж байна гэдэг нь чухал. Энэ харилцаа цаашид ч өргөжих хандлагатай байгаа. Элчин сайдын яам маш чухал байгууллага. Гэхдээ Элчин сайдын яам, Элчин сайд л хоёр орны харилцааг бий болгож, барьдаг гэж би боддоггүй. Харин хүмүүс, байгууллагууд хоорондоо харилцаж, үзэл бодлоо солилцох гүүрийг бий болгож, холбох ажлыг хийдэг гэж ойлгодог. Хооронд нь холбосноор хувь хүн, байгууллагууд хоёр улсын хоорондын харилцааг бий болгож илүү сайжруулж чадна. Сүүлийн дөрвөн жилийн хугацаанд бид энэ талаар чамгүй олон ажил хийсэн. Ингэснээр хоёр улс эрх тэгш, хамтрагчид шиг харилцаатай болж байна.

-Хамтын ажиллагааны талаар ярьж байгаа болохоор боловсролын салбарыг орхиж болохгүй байх?

-Энэ салбар манай хоёр улсын шинэ харилцааны нэг. Канад, Монголын дипломат харилцаа тогтоосны 40 жилийн ойг өнгөрсөн жил тэмдэглэхэд Канад Улсын Амбан захирагч эрхэмсэг ноён Дэвид Жонстон Монголд төрийн айлчлал хийсэн. Энэ үеэр бид манай хоёр улс боловсролоор холбогдох хэрэгтэй гэж дурьдсан. Түүнд ингэж хэлэх бүрэн эрх бий. Учир нь тэрээр амбан захирагч болохоосоо өмнө боловсролын салбарт олон жил ажилласан арвин туршлагатай. Бид боловсролыг ярихдаа зөвхөн Монголын оюутан Канадад суралцах эсвэл Канадаас Монголд суралцах тухай яриагүй. Харин багш, судлаач нарыг сургах, хоорондоо сургалтын материал, туршлага солилцох зэргээр асуудлыг өргөн хүрээтэй, даацтайгаар ярихыг хүсч байна. Одоогийн байдлаар 140 монгол оюутан Канадад суралцаж байгаа гэсэн тоо бий. Ирээдүйд энэ тоо өсөх нь гарцаагүй. Бид өнгөрсөн жил анх удаа Канадын боловсролын үзэсгэлэнг зохион байгуулсан. Энэ жилийн хувьд аравдугаар сарын 19-нд дахин хийхээр төлөвлөөд байна.

-Нэгэнт боловсролын салбарын тухай ярьж байгаа учир гадаад оюутны ажиллах эрхийн талаар сонирхож байна?

-Канадад оюутнууд хагас цагаар ажиллах боломжтой. Сурч байгаа сургуулийнхаа ойр орчимд ажиллахаас гадна өөр газар 20 хүртэлх цагийн ажил хийх эрхтэй байдаг. Тэнд сурахынхаа хажуугаар ажил хийж, хэрэгцээний мөнгөө цуг­луудаг оюутан олон бий.

-Сэдвээ жаахан өөрчилье. Монгол орны өнөөгийн эдийн засаг, хөгжлийн асуудалд та ямар бодолтой байна вэ?

-Дэлхийн бүх улс эдийн засгийн хямралд өртөж, хүнд байдалд байгаа гэж хэлэхэд буруудахгүй байх. Одоо хүртэл санхүүгийн хямралаас олон улс гарч чадахгүй байна. Бусад оронтой харьцуулахад Канад улс хямралд бага өртсөн ч энэ нөлөөнд автсан байгаа нь мэдээж. Монгол Улсын хувьд эдийн засгийн хямралд илүү их өртсөн шалтгаан гэвэл бодлогын тодорхой бус байдал нөлөөлсөн гэж бодож байна. Өөрөөр хэлбэл, дотоод бодлогын тогтворгүй нөхцөл байдлаас үүсэлтэй. Энэ тодорхой биш байдал нь зөвхөн гадаадын биш дотоодын хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг бага зэрэг сулруулсан. Хөрөнгө оруулагчдад тодорхой байдал, тогт­вортой бодлого маш чухал байдаг. Тиймээс өнөөгийн Засгийн газар чухал асуудлыг шийдвэрлэх хүнд даваатай тулгараад байна гэж харж байгаа. Тогтвортой, тодорхой хөрөнгө оруулах орчныг бий болгоно гэдэг чухал. Ингэснээр дотоод, гадаадын бизнесийг эхлүүлэх, эдийн засгийн харилцааг эрчимжүүлэх, иргэдийг ажлын байраар хангах, татвар төлөх зэрэг эдийн засгийг дэмжих олон ажлыг хийх боломж бүрдэж байгаа юм.

-Манайд гадаадын хөрөнгө оруулалтын таатай орчин бүрдэж байна. Цаашид Канадын хөрөнгө оруулалт аль салбарт орж ирэх бол?

-Хоёр орны харилцаа олон салбарт өргөжиж байгааг өмнө нь хэлсэн. Тэр дундаа худалдааны салбар чухал. Энэ салбарт хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулалт орж ирж байгаа нь харагдаж байна. Канадын ихэнх компани уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулалт хийдэг. Гэхдээ барилгын материал, технологи, хөдөө аж ахуй, эрүүл мэндийн тоног төхөөрөмж, боловсролын салбарт түлхүү хамтарч ажиллаж байна. Мөн манай хоёр Засгийн газар эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах тал дээр хамтран ажиллаж байна. Үүний нэг нь төрийн албаны шинэтгэл. Үүний зэрэгцээ уул уурхайтай холбоотой байгаль орчноо хамгаалах тухай хууль дээр хамтарч байна. Хоёр улсын хоорондын хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийх тухай хамтран ажиллаж байгаа гэж хэлж болно. Хэрэв энэ гэрээ амжилттай болбол зөвхөн Канад биш өөр орнуудын бизнес эрхлэгчдэд тодорхой хэмжээний итгэл төрүүлэх орчин бүрдэнэ гэсэн үг. Ингэс­нээр Монголыг олон улсын тавцанд хөрөнгө оруулалт хийхэд аюул­гүй, урт хугацаагаар бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах боломжтой улс гэсэн итгэлийг төрүүлэх юм.

-Монголчуудын зан чанарыг таньж, мэдсэн байх. Монгол хүнийг цөөн үгээр тодорхойлбол?

-Монголчууд олон соёл, уламжлалыг өөртөө шингээсэн гайхамшигтай ард түмэн. Юуны өмнө би монгол хүнийг уян зөөлөн, нөхөрсөг, дулаан гэж хэлмээр байна. Монгол хүн хүнд, хэцүү үед хүчтэй байж чаддаг. Мөн өөрчлөлтийн үед дасан зохицох чадвар сайтай. Энэ нь монголчуудын хувьд маш чухал чанар гэж хэлмээр байна. Учир нь түүхэнд монголчууд олон ялалтыг авчирсан. Ирээдүйд ч гэсэн энэ чадвар нь Монголыг өсөн дэвжихэд нөлөөлнө гэж би боддог. Мөн хэзээ нэг цагт Монголд жуулчны визтэй ирсэн ч энэ улсыг би гэр шигээ бодно. Өөрөөр хэлбэл, надад хэзээ ч жуулчин шиг сэтгэл төрөхгүй гэдгийг мэдэрч байна.

 Д.ГЭРЭЛЦЭЦЭГ

Эх сурвалж: Зууны мэдээ