хаалтын гэрээний талаар ярилцлагуудыг хүргэж байгаа билээ. Энэ удаа бид "2-р суваг телевиз"-ийн захирал Л.Мөнхбаясгалантай хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.

“ХААЛТЫН ГЭРЭЭ ГЭХ НЭРЭЭР ЗАСГИЙН ГАЗАР ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙГ ЦЕНЗУРДЭХ ГЭЖ БАЙНА”

-Хэвлэлийн эрх чөлөөний талаар. Монголын сэтгүүл зүйн орчныг хагас эрх чөлөөтэй, ажиллах орчин хэцүү л гээд байх юм. Таны бодлоор?

-Миний бодлоор мэдээлэл авах орчин байхгүй  болохоор  хэвлэлийн эрх чөлөө гэж  байхгүй. Сэтгүүлчид хэрэгцээтэй  хүссэн мэдээллээ олж авч чадахгүй байна. Жишээ нь, төмөр замын царигийн асуудлаар юм асууя гэхээр   Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн гишүүд  ярилцлага өгөхгүй. Оюутолгойн талаар  мэдээлэл авья гэхэд мөн л хаалттай. Ийм хаалттай орчинд  сэтгүүлчид таамаглал дэвшүүлж түүнийгээ бичдэг.  Эцэст нь сэтгүүлчид  “хов бичдэг, таамаг бичдэг” хэмээх муу нэр нь бидэнд үлддэг. Салбарын нэр хүнд унах  шалтгаан үүнэээс үүдэлтэй.

Бидэнд мэдээлэл олж авах орчинг нь цэлийтэл нээгээд өгөх хэрэгтэй. Шведэд гэхэд л 200 гаруй жилийн өмнө энэ үүдийг нээж өгөөд Үндсэн хуулиндаа оруулчихсан байдаг.  Сэтгүүлчид улсын нууцаас бусад бүх мэдээллийг хүссэн үедээ авах ёстой, төрийн ажилтан өгөх ёстой. Тийм орчинд сэтгүүлч худлаа бичиж чадахгүй болдог.  Хэрвээ худлаа бичвэл тухайн байгууллага хариуцлага үүрдэг, сэтгүүлч хэвлэн нийтлэх эрхээ хасуулдаг. Манай улсад болохоор “хэвлэл мэдээллийнхэн худлаа бичээд байна, эдэнд хариуцлага тооцьё л” гээд байдаг. Сэтгүүлчийн хүнийг гүтгэх боломжийг мэдээлэл олж авах эрх чөлөөгөөр үгүй болгодог юм. Түүнээс хариуцлагаар хязгаарладаггүй.   Хэрвээ сэтгүүлч бусдыг гүтгэж, худлаа бичсэн бол хамаагүй ээ,  10 жил хорь. Хамгийн гол нь бидэнд гүтгэх бололцоо битгий олгооч. Бүх мэдээллийг нээлттэй болгоод өг. Тэгвэл бид худлаа бичихгүй. Бичье ч гэсэн чадахгүй. Энийг л хэвлэлийн эрх чөлөө гэдэг юм.  Түүнээс  телевиз, сонин, сайтийн  хэвлэлийн эрх чөлөө гэдэггүй байхгүй юу. Энэ бол бизнесийн эрх чөлөө.

-Гэхдээ энэ засаг чинь “бид урьд хожид байгаагүйгээр нээлттэй байх болно” гээд Ерөнхий сайд долоо хоног тутам 30 минутын уулзалтыг сэтгүүлчидтэй хийгээд л байгаа шүү дээ.

-Чи өөрөө сэтгүүлч хүн мэдэж байгаа. Бүх яамны мэдээлэл хаалттай байгаа биз дээ. Би “Ерөнхий сайд аа, энэ улс орон чинь үнэхээр хямраад байгаа юм уу та нэг тулхтай сууж байгаад ярилцлага өгөөч” гэхээр “үгүй, завгүй” гэнэ.  “Эдийн засгийн сайдаа, ярилцлага өгөөч.... Чингис бондноос чинь одоо мөнгө байна уу үгүй юу “ гэхээр мөн л завгүй гэх. Үүнийг   нээлттэй  гэх үү.  Үгүй, хаалттай. Зүгээр 30 минут гарч ирж ганц нэг асуултанд хариулаад өөрийнхөө дуртай сэдвээр маазарч байгаа нь нээлттэй байна гэсэн үг биш ээ. Засаг нээнэ гэдгээ төрийн ордныг нээсэнтэйгээ эндүүрээд байгаа юм, наадуул чинь. Одоо чи энэ сэдвээр яваад сайдуудаас ярилцлага авья гэвэл хэн ч хариулахгүй.

-Би Ерөнхий сайдаас ярилцлага авья гэж гуйгаад “одоогоор ярилцлага өгөхгүй” гэдэг хариултыг хэдийнээ авчихаад л сууж байна.

-Би ч гэсэн дандаа “үгүй” гэсэн хариулт авдаг. Эд ер нь хэн болчихоод ярилцлага өгөхгүй байгаа юм бэ, тийм үү.

-Би бас заримдаа улс орноо хөгжүүлэх гээд завгүй байгаа юм байлгүй дээ ч гэж бодох юм.

-Итгэхэд хэцүү. Өнөөг хүртэл Баярцогт яагаад офшор дансныхаа талаар ярилцлага өгөхгүй байгаа юм. Завгүй гэж үү?

-Сэтгүүл зүйд олон телевиз, сайт нээх нь бизнесийн эрх чөлөө гэж та хэллээ. Гэтэл зарим хүн хэвлэл мэдээллийг бизнесийн үйл ажиллагаатай холилдох салбар биш гээд байгаа шүү дээ.

-Бизнес биш тэгээд юу юм бэ?

-Ёс зүй, урлаг, уран бүтээл...

-Биш ээ. Мэдээллийн хэрэгсэл бол мэдээллийн бизнес байхгүй юу. Мэдээг энэ хүмүүст хүргэнэ. Хүмүүс телевизийн сувгаар мэдээлэл үзэхийн төлөө кабелийн мөнгө төлдөг, сонинг худалдаж авдаг. Сайт ч гэсэн техник хэрэгслээ мөнгөөр худалдаж авч, хүмүүстээ цалин өгнө, байрныхаа түрээсийг төлнө, татвараа өгнө.  Тэгэхээр энэ чинь бизнесийн байгууллага. Гэхдээ ёс зүй байх ёстой. Тэр ёс зүйг яаж бий болгох вэ гэхээр мэдээллийн орчинг нь л нээлттэй болгоод өг. Мэдээлэл авах бүх суваг нээлттэй байхад би хүнийг гүтгэе гээд ч чадахгүй шүү дээ. Тэгэхээр ёс зүйн хэм хэмжээгээ тогтоохын тулд эхлээд мэдээллээ чөлөөтэй болго. Дараа нь ёс зүйгээ ярь. Зарим хүн биднийг буяны байгууллага гэж бодоод байх юм. Бид яагаад засгийн газрын мэдээллийг үнэгүй тавих ёстой гэж? Бид бизнес хийж байна. Хэрвээ Засгийн газар үйл ажиллагаагаа сурталчилмаар байгаа бол  мөнгөө төлөх ёстой. Хэрвээ засгийн газар мөнгөө төлж чадахгүй гэвэл тэр “Төрийн мэдээлэл” сэтгүүл дээрээ тавихгүй юу. Тэрийг нь хэдэн хүн унших бол.

-Тэгэхээр Засгийн газар энийг “хаалтын гэрээ” гэж яриад байна. УИХ-ын чуулган дээр хэвлэл мэдээллийнхэнд их мөнгө төлж байна, энийгээ больё гээд ярина лээ.

-Ерөнхий сайд парламентын нээлттэй хуралдаан дээр үг хэлснийх нь дараа би “Ерөнхий сайд ингэж хэллээ, уг нь ингэж хэлэх ёстой байсан юм” гэж бичиж байгаа бол үнэгүй байж болно. Харин Засгийн газар “бид ийм сайн ажил хийсэн” гэж ярих гээд байгаа бол мөнгөө төлж гаргуулах ёстой. Энэ хаалтын гэрээ биш. Энэ бол байгууллага хоорондын хамтран ажиллах гэрээ. Харамсалтай нь энийг сүүлийн үед “хаалтын гэрээ” гэж яриад байна. Яагаад би бизнесийн байгууллагын хийсэн ажлыг болохоор үнэтэй авчихаад, Засгийн газрын хийсэн ажлыг үнэгүй мэдээллэх  ёстой юм бэ? Тэд мөнгөө төлөх ёстой. Гэхдээ УИХ-ын  чуулган дээр тэд хаалтын гэрээний талаар ярьж байгаа бол тэд өөрсдөө хүлээн зөвшөөрсөн байна, тийм үү. Өөрсдийнхөө муу муухайг гаргуулахгүй гэж мөнгө төлдөг юм байна л даа, тэд.

-Хаалтын гэрээ гэж зүйл яг үнэндээ байгаа юм уу?

-Байхгүй ш дээ. Чи үзсэн үү?

-Манай gogo.mn сайт хэзээ ч тийм зүйл хийж байгаагүй. Гэтэл “хаалтын гэрээ” гээд бүх хэвлэл мэдээллийнхнийг хамруулан нэр хүндийг нь унагаагаад буй энэ яриа чухам хаанаас, хэзээ эхэлчихэв. Та юу гэж бодож байна?

-Жишээ нь бизнесийн байгууллагатай ингэж гэрээ байгуулдаг. Тэдний үйл ажиллагааг бид сурталчилж өгнө. Харин бизнесийн байгууллага “манай тухай ямар нэгэн сөрөг мэдээлэл гарах гэвэл биднээс мэдээллийг эргэж лавлаж асууж байгаач” гэсэн заалтыг оруулж өгдөг. Тийм гэрээ зөндөө бий. Энийг хаалтын гэрээ биш гуйлтын гэрээ гэж хэлсэн байна билээ. Яг л оноод хэлчихэж.  Одоохондоо манайх шинэ телевиз учраас хийж амжаагүй байна. Тэр яагаад буруу гэж? Зөв шд. Нэг байгууллагын тухай гэнэт аймаар хар материал гараад эхлэнгүүт “ийм мэдээлэл гарлаа танай байр суурийг авья” гэж ярих нь зөв. Үүнийг л  хаалтын гэрээ болгоод улстөрчид шуугиулаад байх шиг байна. Түүнээс над дээр хүрч ирээд “за Мөнхбаясгалан минь намайг л битгий бичээрэй, май энэ мөнгө” гэж хэлж байсан хүн байхгүй. Надтай ингэж ярина гэвэл хэцүү. Тийм юм яриад ирж байгаа хүнд  хариуг нь би байя гэтэл нь өгөөд  явуулчихаж чадна. Бизнес, улстөрийн аль алинаас надтай ингэж ярих зоригтой  хүн байхгүй. Харин эрүүл ямар нэгэн ил лобби хийж байгаа тохиолдолд “мөнгөө төлье манай энийг дэмжээд өгөөч ээ” гэдэг. Санал нийлж байвал мөнгийг нь аваад  ок гэнэ, санал нийлэхгүй бол “үгүй”.

-Шударга бус зүйл дээр үү?

-Тийм ээ,  2005 онд шиг санаж байна.  Төмөр замын царигийн асуудал яригдаж эхлэхэд  “нарийн царигийг дэмжээч ээ, чамд мөнгө өгье” гэж хүн ирж байсан. Би “уучлаарай, би өргөн царигийг нь зөв гэж боддог. Наад мөнгийг чинь авахгүй” гээд л явуулсан. Өнөөдрийг хүртэл би өргөн царигийг мөнгө авахгүйгээр л дэмждэг. Яагаад гэвэл миний итгэл үнэмшил гэж нэг зүйл бий.  Би тэр итгэл үнэмшилдээ одоо ч үнэнч яваа. Бас нэг жишээ хэлэхэд, Гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг хуулин дээр Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв маш их лобби хийж сэтгүүлчдэд мөнгө өгч байсан. Тэрийг нь аваад бичиж л байсан. Энэ бол эрүүл лобби байсан юм.  Тэгэхээр энэ бүгдийг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй.

-Ерөнхий сайд “манай засаг хаалтын гэрээг аль ч хэвлэл мэдээллийн байгууллагатай хийгээгүй” гэж хэлнэ лээ. Гэхдээ гадуур янз бүрийн л яриа байх юм. Танай телевизтэй Засгийн газраас хийсэн гэрээ бий юу?

-Би бас наад цуу яриагаар чинь гүйж очсон. Мөнгө тарааж байна гэнэ гээд. Тэгсэн тийм юм байхгүй, чи юу ярина вэ гэсэн. Тэгэхээр манайхтай лав хийгээгүй.

-Таны ярианаас хаалтын гэрээ гэж зүйл байхгүй юм байна. Харин улстөрчид үүнийг сэтгүүл зүйн салбарын эрх чөлөөг боомилох, цензур тавих хэрэгсэл болгоод байгаа юм байна гэж ойлголоо. Миний ойлголт зөв үү?

-Өөрөө өөрсдөөсөө өшөө авах хэлбэр болгоод байна. Жишээ нь Н.Алтанхуягийн яриа нь юу гэхээр Их хурал, танхим дотор нь байгаа мэдээллийн хэрэгсэлтэй гишүүдээ хардахдаа маниусыг чирж байгаа хэрэг. Одоо тэгэхээр Засгийн газар бидэн лүү довтлох гэж байна. Хэвлэл мэдээллийг багалзуурдах, цензурдэх ажлаа ингэж эхлүүлж байгаа байхгүй юу. Энэ дотроос бид нэг санаатай байж л гарна. Бие биедээ хайртай байж гарна. Нэгийгээ хаагдахад баярлаад “ашгүй ашгүй, нэг өрсөлдөгч далдарлаа” гэвэл маргааш чи далдрах болно. Ийм боломжийг эрх баригчдад өгөх ёсгүй.

-Тэгээд бүгдээрээ нэгдье гэхээр холбоодын эзэд нийлээд хаалтын гэрээ хийгээд мөнгө авчихдаг юм байна Б.Ганчимэг сэтгүүлчийн ярьсан нь сая нэлээн шуугиан тарьлаа. Тэгэхээр яах уу?

-За наад холбоонд чинь би бас байнаа. Өдөр тутмын сонины холбооны гүйцэтгэх захирлыг нь ч хийж явсан. Одоо би сонингүй ч гэсэн энэ холбооны хүндэт гишүүн. Холбооныхон нийлээд хаалтын гэрээ хийгээд байдаг гэж худлаа.   Миний ширээн дээр арав гаруй сонин байна, чи хар даа. Эд бүгд өөр өөр сэдэв, шүүмжлэл бичдэг биз дээ. Хэрэв нийлээд хаалтын гэрээ хийчихсэн бол ижилхэн юм бичнээ дээ. Гэтэл үгүй. Эзэн буюу эрхлэгч бүх ажилчиндаа цалин өгч, нийгмийн даатгалых нь шимтгэл, түрээсээ төлөх гэж явдаг. Бизнесийн байгууллагат очиж сурталчилгааны гэрээ хийнэ. Энэ хүмүүс байгууллагадаа  мөнгө олж ирэх үүрэгтэй. Б.Ганчимэг эгчийн ярилцлаганд санал нийлэх ч юм байна, нийлэхгүй ч юм байна.

Өдөр тутмын сонины холбоо хэвлэлийн эрх чөлөөний хуулийн төсөлд дуу хоолойгоо илэрхийлэх, шуудангийн үнэ нэмэгдэх гэхээр эсэргүүцэх гэх мэтээр нэгдмэл эрх ашгийнхаа төлөө л ажилладаг.

-Та хаалтын гэрээ байхгүй гэж нэлээн ярих шиг боллоо. Би таны 2013 онд өгч байсан ярилцлагыг сануулья.  Та “С.Баярын талаар ярьж болохгүй гээд Сансар кабелийн телевизтэй гэрээ хийж байсан. MCS-ийн талаар ярьж болохгүй гээд Юнивишнтэй гэрээ хийж байсан” гэж ярьсан байсан. Энэ хаалтын гэрээ биш гэж үү?

-Энэ бол мөн. Наадахыг чинь би шууд эзэнтэй нь ил тод хэлсэн. Эзэнгүй юмыг гүтгэж болохгүй. Шонхор телевизийн хувьд бол тийм гэрээг Кёкүшюзан Батбаяр хийчихсэн байсан. Тийм учраас гэрээний дагуу ажилласан. Би наад ярилцлагыг чинь жилийн өмнө өгсөн. Харин сая би телевизийнхээ гэрээг хийлээ. Бүгд эрүүл хүлээж авсан. Ямар ч хаалтын гэрээ хийгээгүй чөлөөтэй. Тэгэхээр миний итгэл үнэмшил хэвээрээ л байна.  Энэ байгууллагууд чинь зөв голдирол руугаа орчихож. Эрүүлжсэн байна.

-Тэгвэл жам ёсны хөгжил нь зөв тал руугаа л явж байгаа юм байна.

-Засраад байгаа юм. Чи 1997-2004 он хүртэлд ямар аймаар байсан гэж бодож байна.

“ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН БАЙГУУЛЛАГУУДЫГ ЭЗЭН НЬ ТЭЖЭЭЖ Л БАЙГ ЮУНД НЬ УУРЛААД БАЙГАА ЮМ”

-Энэ цөөхөн хүнд ийм олон телевиз нээгдэж байгаа нь хэр эрүүл үзэгдэл юм бэ?

-Эрүүл. Бүр илүү олон сэтгүүл, сонин, сайт, телевизтэй болоосой гэж боддог. Ингэх тусмаа энэ салбар чинь дотроо идээ бээрээ шахаж өрсөлдөөнтэй хөгжиж байгаа юм. Түүнээс энэ дээр Засгийн газар, УИХ-аас орж ирээд “болохгүй, тэд л байх ёстой” гээд эхэлвэл харин буруу. Тэр Засгийн газар, УИХ-ын гишүүд ч бас хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй болж л байг. Энэ олон дотроос зөвхөн мэргэжилдээ үнэнч, чадвартай нь л үлдэнэ. Энэ бол мэргэжлийн тулаан, энд зөвхөн мэргэжлийнхэн л  тулаанд ордог.  Нөгөө “Тулаанд зөвхөн шонхорууд ниснэ” гэдэг шиг. Бусад нь гадаа нь үлддэг. Тийм ч учраас би энэ тулааны талбартаа дуртай, бүр хайртай.

-Энэ олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн ард дандаа нэг улстөрч л байгаад байдаг?

-Үндсэн хуулинд хүн бүхэн тэгш эрхтэй гэж заасан байдаг биз дээ. Тэгээд хуулин дээрээ УИХ-ын гишүүн хүн телевизтэй байж болохгүй гэж заах юм уу?  Өөрөө сонин байгуулаад үзэл бодлоо илэрхийлнэ үү, эсвэл өөр сонинд очоод ярилцлага өгнө үү тэр хүний л асуудал. Энэ олон хэвлэл мэдээллийн байгууллага байгуулагдаад яваандаа чадахгүй нь өөрөө дампуурна. Өөрөө дампуурах боломжийг нь олго.  Энэнд боож “үхэх” гээд байх явдал огт байхгүй. 1996-2004 оны хооронд хэвлэл мэдээллийн давалгаа явагдсан. Одоо харин ч бага болчихоод байна. Хөгжлийнхөө зүй тогтлоор телевиз, сайт хоёр хүмүүст илүү хүчтэй хүрээд ирэхээр хүмүүс сонин байгуулахаа болиод энэ хоёр луу явж  байна. Тэр нь ч зөв. Сайт, телевиз хоёр одоо  гар утсанд цохиулж байгаа биз.  Мөнгөндөө биш технологийн дэвшилд сэтгүүл зүй бууж өгч байгаа юм. Энэ мэтчилэнгээр нам цохиулах нь цохиулаад л хөгжил цаашид үргэлжилсээр л байх болно.  Технологийн дэвшилд дээрэлхүүлж салбараа алдах уу, мэргэжлээрээ түрээ барьж сэтгүүл зүйг үлдээх үү гэдэг одоо дэлхийн бүх сэтгүүлчийн өмнө тулгарсан асуудал юм. Хэн ялах нь хэдхээн жилийн дараа тодорхой болчих байх оо. 

Мөнгөндөө биш технологийн дэвшилд сэтгүүл зүй бууж өгч байгаа юм. Энэ мэтчилэнгээр нам цохиулах нь цохиулаад л хөгжил цаашид үргэлжилсээр л байх болно.  

-Гэвч зах зээлийг нь бодьё л доо. Монголд дөрөв, тавхан том компани байна. Бусад байгууллагат нь реклам явуулаад байх боломж ч алга. Гэтэл нөгөө дөрөв, таван компани чинь энэ 40, 50 мэдээллийн хэрэгсэлд мөнгө төлж реклам тавиулна гэж байхгүй ээ. Тэгэхээр энэ олон хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын амьдарч идэж, ууж байгаа орчин нь юу юм бэ гэх гайхшлыг төрүүлээд байдаг?

-Эзэн нь  тэжээж байна. Яадгийм бэ, эзэн тэжээж л байг л дээ. Яагаад тэрэнд уурлаад байгаа юм бэ?

-Тархи угаах үйл ажиллагааг хэн мөнгөтэй нь хийгээд байна л гэж хардаад байгаа байх л даа. Хэн нэгэн улстөрч өөрийн телевизээрээ зөвхөн өөрийнхөө сайн сайхныг яриулаад, муу муухайгаа хаагаад байна ч гэх юм уу?

-Угаасаа л хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл чинь тархи угаах фабрик юм биш үү. Би англи, америк гээд гадны орны сэтгүүл зүйг зөндөө л судалж байсан. Яг ийм түвшинд явж байгаад л зөв голдиролдоо орно. Яахав, хэдэн сэтгүүлч цалинтай л явж байна биз дээ. Тэгээд дампуурах нь дампуурна. Хэн мэргэжилдээ үнэнч, гарамгай нь тодроод үлдэнэ. Энэ бол жам ёсны хөгжил. Бид үүнийг  туулж гарах л ёстой.  Ганцхан эзнээ магтаад л байвал мөхнө. Тэр мөхлөө хурдан авчирна уу, удаан авчирна уу өөрсдийнх нь шийдэх л асуудал.

-Би танд Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн тавдугаар сарын 7-ны өдөр чуулганы танхимд хэлсэн үгийг хэлье. “Хэн мөнгөтэй, хэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй нь дургүй нэгнийхээ хийж бүтээж байгааг хэвлэл мэдээллээр гутааж байна. Одоо хамтдаа үүнийг засья” гэлээ.

-Зөв хэлсэн байна. Зас. Гэхдээ энийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хааснаар засдаггүй юм. Тэдний эрх чөлөөг хязгаарласанаар засахгүй. Би Ерөнхий сайдаас  энэ салбарыг арай илүү мэдэхийн хувьд  үүнийг хэлж байгаа юм.  Тэр сайд нарынхаа нэрийг нь заагаад “хөөе тэр ээ, чи яагаад телевизээрээ намайг гүтгээд байгаа юм. Чамайг шүүхэд өгнө” гэж ярь. Тэр замаараа л шийд. Гэхдээ нэг зүйл хэлэхэд “Ерөнхий сайдын хэлсэн үг бүхэн зөв” гэдэг хууль манай улсад байхгүй шүү.

-Таныг твиттерээр худалдагдсан гэх мэтээр бичсэн байхыг уншиж л байсан. Цаашид энэ байдлыг яаж засах юм бэ. Эсвэл таны хэлдгээр энэ бүхэн жам ёсны хөгжлийнхөө шугаманд ортол хүлээх үү?

-Тэгж л байг. Би ямар худалдагдаагүй гээд өлсгөлөн зарлалтай нь биш, шүүхэд хандалтай нь биш. 18 жил муулууллаа, одоо нохой хуцсаны дайтай сонин биш болжээ.  “Тэгсээн тэгсэн” гээд сууж байх нь амар байдаг юм. Гэвч хэрвээ үнэхээр үзэл бодолгүйгээр зөвхөн мөнгөөр л бичээд байсан бол би өдий зэрэгтэй явахгүй л байсан. Тийм хүмүүсээ энэ сэтгүүл зүй чинь өөрөө арчаад хаячихдаг жамтай юм. Асар олон хүн тэгж арчигдсан. Улаан цайм нэг талд нь орж бичиж байснаа, маргааш нь нөгөө талд орчихсон ч явж байх шиг. Нэрийг нь дурьдаад яахав дээ. Уншигчид үзэгчид гэдэг чинь хараад л дүгнэлтээ хийчихдэг. Тэгэхгүй өөрийнхөө мэргэжлийг бариад л яваад байгаа хүнийг хүлээж аваад л байдаг. “2-р суваг “ телевиз маань нээгдээд удаагүй байна. Гэсэн ч ялгараад л гараад ирж байгаа биз дээ. Энэ чинь мэргэжлийн ур чадвар.

“БИ ӨӨРИЙГӨӨ ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРӨГДСӨН ГЭЖ БОДОЖ БАЙНА”

-Таны зарим бичлэгийг уншихаар надад блогийн бичлэг шиг санагдаад байдаг юм.

-Блогийн бичлэг гэдэг чинь яг ямархуу юм байдгийн бэ....

-Цэвэр хувь хүний үзэл бодол. Ингэхээр нөгөө сэтгүүл зүйн олон эх сурвалжийг багтаах ёстой, баримт байх ёстой гэх зэрэг шаардлага нь орчин үеийн сэтгүүл зүйгээс арчигдаж эхэлж байна уу гэх бодол төрөх юм?

-Орчин үеийн сэтгүүл зүй гэж томроод ч яахав дээ. Би хоёр талын эх сурвалжтай, нэг баримтаар нөгөөгөө үгүйсгэдэг энэ зарчмаар л  арван хэдэн жил бичлээ. Одоо би юманд анализ хийх чадвартай болсон. Хүлээн зөвшөөрөгдсөн гэж өөрийгөө бодож байгаа. Тийм учраас үзэл бодлоо бичиж анализ хийх эрх нь надад байгаа гээд жаахан онгирох гээд байна. Түүнээс дөнгөж сургуулиа төгсөж ирсэн хүн үзэл бодлоо бичиж болохгүй. Чи бод доо, би 1997 оноос хойш ажилласан. Зөндөө олон зүйл үзэж, өчнөөн олон баримт бичлээ.

Харин багагүй хугацааны дараа “Өдрийн сонин” намайг үнэлж үзэл бодлоо бичих эрхтэй тоймч гэж зай талбайгаа гаргаж өгч байсан. Ер нь бол тоймч гэдэг олон жилийн хөдөлмөр. Доод тал нь 10 жил. Би 18 жил бичлээ. Миний тоймыг хүлээж уншдаг орон зай байна. Хэрвээ тийм орон зай байхгүй бол бичихгүй. Сэтгүүлч, тоймч хүн дандаа нийгмээ мэдэрдэг байх ёстой.  Манай багш нар “та нар тоймчийн хэмжээнд хүрэхийн тулд тасралтгүй зүтгэж  наад тал нь 10 жил ажиллаж байж өөрийнхөө үзэл бодлыг оруулах ёстой. Гэлээ ч дандаа болгоомжтой хандах ёстой шүү” гэж хэлдэг байсан. 

Миний үзэл бодлыг зөвшөөрөхгүй зөндөө хүн байгаа. Жишээ нь 2007 онд МИ-8 нисдэг тэрэгний ослоор 15 залуу амиа алдсан. Тэгээд хариуцлага тооцох асуудал УИХ-ын чуулганы хуралдаанд яригдсан. Тэгтэл Онцгой байдлын сайд огцрохгүй, Онцгой байдлын дарга нь огцрохгүй гэв ээ. Тэгэхээр нь би “Битгий огцрооч гуйя” гэж бичиж байсан. “Яадын 15 хүн үхээ л биз, хохь чинь. Би л албан тушаалтайгаа байвал болоо” гэж бичсэн. Энэ үзэл бодол мөн үү, мөн. Гэхдээ би болж байгаа үйл явдлыг нөгөө талаас нь ойлгуулах л гэж тэгж бичсэн юм. Тэгэхээр уншигчид “тэд нар огцрохгүй зууралдаад байхад энэ муу сэтгүүлч гуйгаад байхдаа яадаг юм” гэж байхад нөгөө хэсэг нь “зөв. Хүн үхчихээд байхад хариуцлагаа тооцож чадахгүй” гэдэг. Аливаа сэдвийг харуулах сэтгүүлчийн өнцөг гэж нэг юм байна.

-Сэтгүүл зүйд ажиглаад байхад сэтгүүлчид голдуу л эмэгтэй хүн байх юм. Яагаад юм бол та юу гэж харж байна. Эмэгтэйчүүд олонтой учраас ховын шинж чанартай зүйл бичлээ ч гэх нь бий?

-Эрэгтэй хүн ачаалал даадаггүй шд. Гялалзтал бичиж байснаа архи уугаад алга болчихдог. Тэгэхээр нөгөө эрхлэгч нь халчихна. Эмэгтэйчүүд л энэ бүхнийг дааж гарах чадвар нь илүү юм байна даа гэж харж байна. Ховын шинж чанартай болсон гэдэг дээр бол эмэгтэйчүүд гэдэг хүйсэндээ биш. Мэдээлэл хаалттай учраас тэр юм.

-Яригдаад буй сэтгүүл зүйн хуулийн төслийг нь харсан уу?

-Харсан.

-Таны бодол?

-Маш балмад. Биднийг дуудаж уулзсан. Сэтгүүл зүй бохирдсон гэдгийг нь бүгд  ч хүлээн зөвшөөрсөн. Гэтэл “хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад олигархи хүмүүс хувьцаа эзэмшиж байна, энэ болохгүй” гэнэ ээ. Намайг энэ саналыг нь эсэргүүцэхэд “чи олигархиудыг өмөөрч байна” гэсэн. Үгүй. Тэд андуурсан.   Би иргэн хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг өмөөрч байгаа юм.  Би УИХ-ын гишүүн болвол энэ телевизийн хувиа өөр хүнд өгч, зарах ёстой юу? Үгүй ш дээ, энэ чинь миний хувийн өмч. Тэгвэл өнөө хүний хувийн өмчид халдаж болохгүй гэсэн үндсэн хуулийн заалт яах билээ? Ийм зүйлийг хийлгэхгүй ээ. Хэвлэлийн эрх чөлөөгөөр далимдуулж хувь хүний хөрөнгө мөнгө, хувьцааг хязгаарлах гэсэн санаа тэр хуульд орсон байсан. Тиймээс тээр хуулийн заалтыг заавал өөрчлүүлэхийн төлөө ажиллах болно.  Бас нэг зүйл бий. Чөлөөт эдийн засагт шилжээд 25 жил боллоо. Салбар бүрт тэргүүлэгч тэрбумтнууд төрсөн. Харин манай салбарт алга. Хэвлэл мэдээллийн дотроос долларын тэрбумтан төрөөгүй цагт энэ салбарт эрх чөлөө гэж байхгүй. Эдийн засгийн эрх чөлөө бол үзэл бодлын, хэнээс ч хараат бус оршин тогтнохын үндэс юм. Тиймээс манай салбараас  бага багаар тодорч буй хөрөнгөтнүүдээ адлах биш дэмжих ёстой. Тэд чинь л үзэл бодлын эрх чөлөөнд бусдаасаа түрүүлж хүрнэ. Энэ гарцаагүй үнэн.

“2-Р СУВАГ ТЕЛЕВИЗ ЮУНД Ч БАРИГДАХГҮЙ, ЯМАР Ч ЦЕНЗУРГҮЙ”

-Өнгөрсөн жил буюу сэтгүүл зүйн 100 жилийн ойн өдөр таны “Шонхор” телевизийг хааж байсан. Харин энэ жил та сэтгүүл зүйн баярыг юу хийж өнгөрөөв?

-101 жилийн ойн өдөр яг энд туршилтын эфирээ нээж байлаа.

-Та Шонхор телевизээ хаалгаж байхдаа 500 мянган доллар олох ёстой юм гэнэ надад олох хүсэл алга гэж ярьсан байсан. Харин одоо бол олсон?

-Ольё гээд ч олдохгүй байсан юм чинь. Тэр үед гав ганцаараа. Харин одоо бол олсон. Би сайн хөрөнгө оруулагчидтай болсон. Манайх сигнал  үнэхээр сайн   цацагдаж байгаа. За намайг ингээд хэлэхээр Х.Баттулга сайдтай хардана. Харилцаа холбооны зохицуулах газар дээр хөрөнгө оруулалтын хэмжээ хэн хэн хувь эзэмшиж байгаа нь бүгдээрээ очдог юм билээ шүү дээ. Шонхор телевизийг байгуулахад би хүнээс шууд худалдаж авч байсан болохоор бичиг цаасных нь асуудлыг мэдэхгүй байсан юм. Харин сая бол бүгдийг нь хамтарч хийлээ. Гэтэл тэр бичиг баримтан дотор Халтмаагийн Баттулга гэдэг хүний нэр лав байхгүй. Энэ “Хэлц үг” гэдэг компанийг байгуулахад. Тэр хүн надад нэг ч төгрөг өгөөгүй. Манай дансыг шалгаад үзсэн ч болно.

-Та хувь нийлүүлэгчдээ зарлах уу?

-Яахын? Хоёр хувь нийлүүлэгчтэй би гурав дахь нь.  Урд өмнө би нэг ч удаа хөрөнгө оруулагчтай байж  үзээгүй. Одоо л үзэж байна. Их зүгээр юм байна. Хамтарч эрсдэлээ үүрдэг юм байна. Шонхор телевиз дээр гав ганцаараа байсан болохоор бүх эрсдэлээ өөрөө үүрээд л дуусч байсан. Миний л хохь болж байсан. Харин одоо хамтын хариуцлага үүрнэ. Тэгэхээр хамтын шийдвэр гарна.  Олон ургальч үзэл гарна. Бизнес сахилга баттай болно. Ийм л байдаг юм байна. Би харин  өөрийгөө  18 жилийн дараа их зөв зам руу орлоо гэж бодож байна.

-Та “ 2-р суваг”  телевизийнхээ давуу талыг хэлээч?

-Юунд ч баригдахгүй. Ямар ч цензургүй. Сэтгүүл зүйд өнцөг сонгох,  мэдээ үнэрлэх чадвар гэж заавал байх ёстой. Бид энэ талаараа бусдаас давамгай.   Нэг үйл явдлыг л хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд үзүүлдэг. Тэгвэл тэрийг аль өнцгөөс нь харуулах вэ гэдэг чухал. Өнцөг бол хязгааргүй. Тэндээс алийг нь шүүрч авах вэ гэдэг сэтгүүлчийн мэдрэмжийн асуудал байдаг.

-Сониныхон телевизийнхэнд бага зэрэг шүүмжлэлтэй хандах тал бий. Та анхнаасаа л сониноор явсан хүн. Яагаад телевиз рүү орох болов?

-Би 18 жил сонинд ажиллалаа. Нэг телевизээ тоног төхөөрөмж муугаасаа болоод хаалгачихсан. Миний нэг зарчим байдаг. Барьж авсан л бол эцсийг нь үздэг. Тэгээд би сониноо өгөөд телевизэд зүтгэсэн. Би яагаад чадахгүй гэж, чадна. Өмнө нь би алдсан байна, тоног төхөөрөмж мэддэггүй байж. Одоо бол мэддэг болсон. Тэгээд телевиз гэдэг өрсөлдөөнд хөл тавьсан л бол ялж л гарна гэж бодсон. Энэ ерөөсөө л миний амбиц.

-Та их хор шартай хүн үү?

-Хор шаргүй. Харин  их л амбицтай хүн. Гэхдээ миний амбиц мэргэжлийнх. Би сэтгүүлч болох шалгалтанд уначихаад Мах комбинатад цэвэрлэгч хийдэг байсан. Дараа нь хэвлэлийн хүрээлэнд сурсан. Харин ёстой аз таарч дандаа Дани улсын багш нараар хичээл заалгасан. Тэгэхэд оросын сэтгүүл зүйг баримталдаг, барууны сэтгүүл зүй гэж мэддэггүй байсан. Тэд бол үнэхээр Монголын сэтгүүл зүйд цонх нээсэн хүмүүс. Тэгээд би дээрээс нь юунд ч бууж өгөөгүй. Явсаар байсан. Холын зорилго тавьчихсан байхад ойрын проблем юу ч биш. “Уяаны ноход хуцаж л байдаг. Тэд гинжиндээ л үлдэнэ харин би зорьсон газартаа хүрнэ” гэж би хэлэх бас жиргэх дуртай.

Надад уяа байхгүй юм чинь. Мэргэжлийн асар их амбицтай. Энэ бол хэзээ ч дийлдэхгүй. Энэнтэйгээ л үхэх байх. Өөр амбиц байхгүй. Би нэг юмандаа баярладаг. Би баяжья, мөнгөтэй больё гэж хэзээ ч сонин, телевиз байгуулаагүй. Би сонин шиг сонин байгуулж, тойм бичлэгийн хэлбэрийг өдөр тутмын сонинд оруулья гэж байгуулсан. Дөрвөн жил амжилттай явсан. Одоо би юунд ч баригддаггүй огт өөр өнцгөөс хийдэг телевиз байгуулья гэж шийдсэн. Дөнгөж эхэлж байна.

-Та сонин байгуулчихсан, телевиз байгуулчихсан. Тэгвэл цаашид таны амбиц өөр юу руу хөтлөх вэ?

-Хараат бус ёс зүйтэй, мэргэжлийн телевизийг бүтээнэ. Энэ бол манай компанийн уриа. Энэндээ хүрнэ. Тэгээд албан тушаалтнуудаас айдаг биш, албан тушаалтан биднээс айдаг жийрхдэг. Буруу юм хийх гэж байсан бол, худлаа ярих гэж байсан бол  “2-р суваг”-ийн камерыг хараад айдаг байх болгоно. Дөрөв дэх засаглал гэдгийг утгаар нь хэрэгжүүлдэг тийм телевизийг л бий болгоно.

-Хэдэн жилийн зорилт вэ?

-Үхэн үхтлээ. Эфирт гарахад гологдоод, ажлын чадваргүй эмгэн болохоороо л тэтгэвэртээ гарна даа. Түүнээс улстөрд орох зорилго байхгүй. Манай сэтгүүлчид улстөрчдөд дарамтлуулдаг. Би ч дарамтлуулж байсан. Тэгэхээр тэднээс айдаггүй телевиз болно. Багаасаа л ингэж боддог байсан. Тэрэндээ л зүтгэж байна.

 Би мөрөөдлөө хэлэх үү?

-За.

-Бүх ард түмнээс сонгогддог Ерөнхийлөгч өөрөө утасдаад “өнөөдөр нэг үйл явдал боллоо. Би энэ талаар танай телевизэд ярилцлага өгье” гэхээр нь би программаа хараад “уучлаарай Ерөнхийлөгч өө, өнөөдөр боломжгүй. Танд дараагийн долооо хоногийн даваа гарагт цаг гаргаж өгье” гэж хэлдэг тийм л телевизтэй болмоор байна. Түүнээс “Ерөнхийлөгч дуудаж байна хүүе” гээд л гараад гүйдэг... Тэр биш байхгүй юу. Эрх чөлөө, ёс зүй  гэдэг чинь энэ шүү дээ, уг нь.

-Та барууны хэвлэлүүдийг судалж байсан гэлээ. Тэдний атаархмаар зүйл нь юу вэ?

-Энэ л байхгүй юу.

-Ийм байж чаддаг уу?

-Тун цөөхөн. 70, 80 жилийн дараа ийм болдог. Гэтэл манайд шинэ сэтгүүл зүй үүсч бий болоод 25 жил, манай телевиз байгуулагдаад сар л болж байна /инээв/. Мөн ч их хугацаа, мөн ч их тэмцэл, асар их хөдөлмөр хүлээж байна даа.   

Бүх ард түмнээс сонгогддог Ерөнхийлөгч өөрөө утасдаад “өнөөдөр нэг үйл явдал боллоо. Би энэ талаар танай телевизэд ярилцлага өгье” гэхээр нь би программаа хараад “уучлаарай Ерөнхийлөгч өө, өнөөдөр боломжгүй.

“ЗУУН ЖИЛИЙН ДАРААХ ТЕЛЕВИЗИЙН ЕРӨНХИЙ ЗАХИРАЛ ТАНАА” ГЭЖ БИЧИЖ ҮЛДЭЭНЭ ЭЭ

-Таны бодлоор сэтгүүлч гэж ямар хүн юм бэ?

-Нэгдүгээрт сэтгүүлч бол яв цав сурдаг мэргэжил биш яс маханд шингээсэн торгууль. Дээрээс нь чи албан тушаалтнаас айдаг, дуудагддаг биш чи тэднийг дууддаг, тэд чамаас айдаг болсон үед өөрийгөө сэтгүүлч боллоо гэж бодох хэрэгтэй. Би сэтгүүлчийн карьер, сэтгүүлчийн нэр хүндийг асар өндрөөр үнэлдэг байгаа биз. Ингээд ярихаар намайг “өө нөгөөтөх чинь рекэтчин гэсэн үнэн байна” гэж л хэлэх байх даа.

-Ер нь та рекэтлэж үзсэн үү?

-Намайг хүнийг айлгаж байгаад мөнгө авдаг гээд байдаг юм.  Тэд чинь албан тушаал, эрх мэдэлтэй. Би одоо тэгээд “чамайг бичлээ шүү тэдэн төгрөг өг” гэхээр “хүүе яанаа битгий бичээрэй май” гээд өгөх үү? “хуц” гэнэ биз дээ. Муугаар бодоход нэг удаа айна, хоёр дахь удаагаа айх уу? Шууд цагдаад өгнө.   Эсвэл өөр сонинд “энэ Мөнхбаясгалан гэж хүн ингээд байна” гээд ярилцлага өгнө биз дээ.

-Таныг Кёкүшюзан Батбаяр хулхидаад телевизийнхээ хуучин техник хэрэгслийг өгсөн гээд таны ярилцлагаас уншчихаад би “хаа байна аа, өнөө айхтар хүчтэй сэтгүүл зүй” гэж бодож байлаа. Нэг алдартай сэтгүүлчийг хулхидчихаад байхад тэгээд юу ч гэж хэлээд нэмэргүй л байдаг юм байна ш дээ?

-Нэмэргүй л байсан. Техник хэрэгслээ шалгаж аваагүй миний л хохь болсон. Тоног төхөөрөмжөө би мэдэхгүй байсан. Тэр хүн мөнгөө авчихсан "хаппи" байгаа, дараагийнхаа телевизийг ч нээчихсэн.

-Бидний нэр хүнд уначихаад байгаатай ч бас холбоотой байж болох юм, тийм үү?
-Салбарын нэр хүнд аймшигтай унасан. Энэ үнэхээр харамсалтай. Гэхдээ энийг бид давж гарах ийм цаг үед төрсөн. Энийг туулна. Яахав, 40 жилийн дараа төрсөн сэтгүүлч азтай. Тэгэхээр би “зуун жилийн дараах телевизийн ерөнхий захирал танаа” гээд бид ямар хүнд үеийг даван туулж байсныг чи даанч мэдэхгүй, чи үнэхээр азтай хүн. Чамд энэ хувь тавиланг өгөхийн тулд ямар их зовсон гэж санана"  гэж үгээ бичиж үлдээнэ гэж бодоод байгаа. /инээв/ Салбарын нэр хүнд унаж байгаа ч өөрөө эрх чөлөө юм ш дээ уг нь. Ингэх боломжтой байгаад баярлах хэрэгтэй. Ингэх боломжгүй болох гэж юу болохыг би харсан. Долдугаар сарын 1-ний үйл явдлын дараа дөрөв хоног бүх  хэвлэл мэдээллийг хаасан. “Энэ чигтээ үлдчихвэл яанаа” л гэж бодож байсан. Тэгэхээр одоо байгаа хязгаарлагдмал ч гэсэн энэ л  эрх чөлөөндөө баярлах хэрэгтэй.

“АРДЧИЛСАН НАМ ЭНЭ ЯНЗААРАА 2016 ОНЫ СОНГУУЛИАР УИХ-Д ГАНЦХАН СУУДАЛТАЙ БОЛОХ ВИЙ”

-Тоймч нийтлэлч хүнтэй уулзсаных Шинэчлэлийн засгийн газрын үйл ажиллагаанд та ямар үнэлгээ өгөх вэ?

-Нойль. Би нарийн ширийнийг нь мэдэхгүй. Ямар засгийн газрын хуралдаанд суух биш. Гэхдээ л амьдралд мэдэгдэж байна. Би нэг гуанзтай юм. Тэнд орж хоол иддэг хүний тоо өдрөөс өдөрт багасч байна. Орлого байхгүй болоод эхлэхээр би зээлээ төлж чадахгүй, миний зээл муу зээл рүү шилжиж байна. Ганц би биш олон мянган хүн ийм байдал руу аажмаар гулсаж байна.  Энэ чинь л нөгөө эдийн засгийн хямрал хөрсөн дээр буучихсан байгаагийн илрэл. Хүн хоол идэж чадахаа больж байна. Нарантуулын наймаачид орлогогүйн улмаас түрээсээ дийлэхгүй лангуугаа буцааж байна.Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн өртэй байгууллага аймаар олон болчихсон. Барилгын компаниуд зогсчихсон. Гэтэл өнөөдөр Засгийн газар “амьдрал сайхан байна гэж бод” гээд загнаад байдаг. Ингээд улаан цайм худлаа яриад байхаар хүний дургүй хүрдэг юм байгаа биз дээ.

-Ирээдүйг та яаж харж байна?

-Улстөрийн хувьд Ардчилсан нам энэ янзаараа явбал 2016 оны сонгуульд 2000 оных шигээ ганцхан хүн сонгогдоно доо. Хэрвээ алдаагаа засаад эрчимтэй явбал хоёр намын төлөөлөл гарах л байлгүй дээ. Нийгмийн ирээдүйдээ бол итгэх ёстой. Бид маш хэцүү үеийг туулж өнөөдөрт хүрсэн. Тэгэхээр дэлхий сөнөчихгүй л бол асар итгэлтэй байгаа.

“ТЭНЭГҮҮД ҮНЭХЭЭР ХАВЧИГДАЖ БАЙНА”

-Твиттерийн талаар?

-Твиттер бол хэдхэн л хүний орчин. Их л ухаантай  хүмүүс юм байна л даа. Тийм учраас би тэнэг гэдгээ дандаа зарладаг юм.   Ухаантай хүмүүсийн дунд тэнэг байх ч боломж байхгүй болчихоод байна.

-Та их ёгт хүн байх тэ? Би таныг твиттерт үнэн бодлоо яриад байна уу, хүмүүсийг явуулаад байна уу гэдгийг чинь ерөөсөө ялгаж чаддаггүйшд.

-Зарим нь чи согтуу байгаа юм уу гэдэг шд. Тэгэхээр нь би “би дандаа согтуу байдаг юм. Хааяа л эрүүл байна” гэж хэлдэг.

-Тэгэхээр би таныг шооч хүн юм аа л гэж хараад байгаа хэрэг. Тийм биш үү?

-Үгүй. Би тэнэг л хүн. Тэнэгээрээ байх эрх чөлөөг маань хааж боогоод намайг загнаад байх хэрэггүй.  Тэгээд би дээр үед “тэнэг байх эрх чөлөө өгөөч” гээд бичиж байсан.Тэнэгүүд нээрээ үнэхээр хавчигдаж байна шүү, энэ нийгэмд.

-Танай телевизэд твиттерийн жиргээнд зориулсан цаг байгаа юу?

-Байхгүй. Гэхдээ гаргана.

-Твиттерээс контент авахыг хүмүүс шүүмжлэлтэй хандаад байгаа шд.

-Яагаад? Сошиал медиа гэдэг чинь амьдралд нөөлтэй болчихсон. Би харин сошиал медиа дотор байгаа өөрийгөө тэнэг гэдгээ хүлээн зөвшөөрсөн хүмүүсийг оруулсан нэвтрүүлэг хийнэ гэж бодож байгаа. Яагаад гэвэл ухаантнууд тэртэй тэргүй хаа сайгүй байна. “Сэтгүүлчид юм хийж чадахгүй болохоороо твиттерийн юмыг хуулаад байна” гээд байгаа юм. Одоо бүр юу бичихийг маань хүртэл заадаг болох нь.

“СЭТГҮҮЛЧ ХҮНИЙ ШИРЭЭН ДЭЭР ГЭР БҮЛИЙНХ НЬ ЗУРАГ БАЙХ ЁСТОЙ”

-Та нээрээ твиттерт яагаад өөрийгөө шүүр унасан шулам гээд нэрлэчихсэн юм бэ?

-Шулам гэж ерөөсөө нэрлээгүй байхгүй юу. Эмэгтэй хүн чинь ер нь нэг шулмаслаг зантай. Нарийн нандин юмыг мэдэрдэг, адтай гээд бидэнд бүгдэд нь байгаа зан чанар юм. Тэгэхээр би шулам гэдгээ бол хүлээн зөвшөөрчихсөн. Зарим хүн намайг утсан дээрээ шулам ч гэж хадгалсан байдаг байх. Харин шүүр унадаг чинь бол их учиртай. Энийг зүгээр нэг марзаганаад өгчихөөгүй юм. Миний амьдрал шүүрээр эхэлсэн. Би Мах комбинат гэх том үйлдвэрийн хогийг нь шүүрдээд, шалыг нь угаагаад явж байсан. Тэгэхээр би амьдралынхаа тэр эхлэлд их хайртай байдаг. Анх удаа 10 мянган төгрөгний цалин авч үзэж байсан. Аравдугаар ангиа дөнгөж төгссөн хүүхэд 10 мянган төгрөгийн цалин авна гэхээр үеийнхнээсээ тасарчихсан байлаа. Бас ичдэг байлаа. Үеийн залуусыг харангуутаа шүүрээ нэг тийш нь шидчихээд, хувингаа нэг тийш нь шидчихээд сууж байдаг. Тэнд би амьдрал үзсэн. Ядуу хүн яаж амьдардаг, баян хүн яаж амьдардаг, үйлдвэрийн ажилчид гэж ямар хүмүүс байдгийг би тэгэхэд мэдэж авсан. Миний амьдралаас хамгийн гол зүйлийг суралцсан цаг хугацаа бол тэр. Одоо би сэтгүүлч. Миний мэргэжил бол  нийгмийн муу муухайг  шүүрддэг , нийгмийн цэцэрлэгч байхгүй юу. Би тэгэхээр шүүрээр амьдралаа эхэлсэн, шүүрээрээ л дуусна.Би хог шүүрдээд зогсож байхдаа би заавал сэтгүүлч болно доо л гэж бодож байсан.

-Тэгээд яагаад ер нь шалгалт өгөхгүй цэвэрлэгч болсон юм бол?

-Уначихсан байхгүй юу. Манай ээж депутат улаан комунист хүн юм чинь “чи эрдэм сураагүй юм чинь одоо ажил хий. Ажил хийвэл хөдөлмөрийн баатар болдог юм” гэж хэлсэн. Тэгээд нээрээ ч хөдөлмөрийн баатар болчих ч юм билүү гэж бодоод л /инээв/. Гэхдээ би ажлаа их сайн хийдэг байсан шүү. МАН-ын генсек,  яруу найрагч Ж.Мөнхбатын  “Шүүрийн чимээ” гэдэг шүлгэнд

....Дүүрэг хорооллын гудмыг толийтол цэвэрлэдэг шүүрээр чинь

Дүүрэн хогтой төрийнхөө тархийг нэг шүүрдүүлмээр байна.... гэсэн мөрүүд байдаг.  Шүүрдэнэ дээ. 

-Та гэртээ ажлаа чирж очдог уу?

-Хэзээ ч үгүй. Манай гэр бүл миний хамгийн эрхэм нандин газар. Би гэртээ ёстой сайн гэрийн эзэгтэй шүү. Манай найзууд ирээд хоол цай гээд л сууж байснаа улс төр гээд л асуух гээд эхэлдэг юм. Би бол “мэдэхгүй ээ, мэдэхгүй” гээд суучихна. Би их сайн ханьтай учирсан азтай хүн. Хань минь намайг маш сайн ойлгож амбицаа гаргах бүх боломжийг надад өгсөн. Тэгэхээр “Миний нөхөр бол  надад бурхнаас өгсөн шагнал. Харин би  бол нөхрийнхөө хувьд бурхнаас өгсөн гэсгээл” нь юм шүү дээ. 

-Таны “сэтгүүлч хүн гэр бүлтэй болоод ирэхээрээ асуудалд өөрөөр ханддаг болдог” гэдэг үг чинь одоо надад “нээрээ яг тийм дээ” гэх бодлыг төрүүлж байна. Үр хүүхдээ ч боддог байх.

-Тийм шүү. Би залуу сэтгүүлчиддээ хэлдэг юм. Бусдын гэр бүлээр битгий оролд. Гэр бүл гэдэг хувь тавилан юм. Хүний хувь тавилан хаашаа ч эргэж болно. Хүний үр хүүхэд, эхнэр нөхрөөр оролдох шиг муухай зүйл сэтгүүлч хүнд үгүй. Өөрийнх нь муу, буруу ажлыг сайн шүүмжлэх хэрэгтэй. Манай багш хэлдэг байсан. Сэтгүүлч хүний ширээн дээр гэр бүлийнх нь зураг байх ёстой гэж. Гэр бүлийнх нь зураг өөдөөс нь хараад байж байхад сэтгүүлч бусдыг гүтгэдэггүй, худлаа юм бичиж, ёс зүйгүй аашилдаггүй гэж. Тэгээд би гэр бүлийнхээ зургийг ширээн дээрээ байлгадаг юм.

-Сонирхолтой ярилцлага өгсөн таньд баярлалаа.

О.Ариунбилэг | GoGo.mn