Үндэсний бөхийн аймгийн арслан А.Давааням гэхээр хүн болгон танихгүй л байх даа. Яагаад гэхээр Монголдоо барилдаад төдийлэн удаагүй хүн. Харин энэ олон бөх дундаас түүний нэг онцгой нь гэвэл бөхийн маш олон төрлөөр барилддаг залуу л даа. Жүдо, самбо, кураш, бүстэй барилдаан, Солонгосын шырым, Якутын болон Ираны үндэсний бөх гээд лав арав гаруй төрлөөр чамгүй сайн барилдаж оролцсон тэмцээн бүрээсээ медаль хүртсэн юм билээ. Сүүлийн дөрвөн жилд гадаад, дотоодод болсон олон улсын тэмцээн ДАШТ-ээс алт голдуу зүүсэн. Бас дэлхийн аварга, кураш болон Якутын кавшигкай гэдэг барилдаанаар Ази тивийн аварга болжээ. А.Давааням саяхан Казахстан, Киргизид очиж цуврал тэмцээнүүдээс гурван алт, нэг мөнгөн медальтай ирлээ. Түүнтэй аяны дөрөө мултлах үед нь уулзаж ярилцлаа.

-Аян замдаа сайн явж байв уу. Хаана очиж ямар тэмцээнд оролцоод ийм олон алтан медаль хамаад ирэв дээ?

-Казахстан явж сар шахам боллоо. Тэр хугацаандаа казах кураш, самбо, бүстэй барилдааны хэд хэдэн цуврал тэмцээнд оролцож гурван алт, нэг мөнгөн медальтай ирлээ дээ. Улсын харцага О.Бахыт миний дасгалжуулагчаар явсан. Казахстаны үндэсний баярын өдрүүд нь энэ тавдугаар сард болдог. Энэ үеэрээ олон наадам, барилдаан зохиодог юм байна. Миний оролцсон тэмцээнүүдээс томоохон нь гэвэл Казахын домогт бөх Хажимуханы нэрэмжит кураш барилдаан байлаа. Уг тэмцээнд тус улсын босоо аваргуудыг нь хаяж түрүүлээд алтан медаль хүртэж автомашинаар шагнууллаа. Ноднин би уг тэмцээнд мөн түрүүлсэн. Тэр амжилтаа давтлаа. Бас самбогийн тэмцээний абсалют буюу үнэмлэхүй жинд нь бас түрүүлсэн. Киргизид бас хоёр тэмцээнд түрүүлсэн шүү.

-Төрөл нь казах кураш байв уу?

-Үгүй ээ. Киргизид жүдог үүсгэн хөгжүүлсэн Кабылда Касмалиевдин гэдэг алдартан байдаг юм билээ. Энэ хүний нэрэмжит олон улсын жүдо бөхийн тэмцээний +100-д тэргүүллээ. Мөн тус улс сая ялалтын баяр, тусгаар тогтносон өдрөө тэмдэглэж улсын аваргын тэмцээнээ хийж байна лээ. Уг тэмэцээнээс би мөнгөн медаль авсан. Тэднийх уг тэмцээндээ намайг урьж оролцуулсан юм. Тэнд бас Одагынь баатар гэгчийн нэрэмжит самбын олон улсын тэмцээн болоход барилдаад бас нэг алтан медаль “булаачихлаа” даа. Миний хувьд. Ингэж гурван төрлийн дөрөв, таван тэмцээнд оролцлоо. Амжилт дажгүй гэж хэлж болно байх аа.

-Өөрөө голдуу гадаадад очиж барилдах юм. Ивээн тэтгэлгээр л явдаг биз дээ?

-Тийм ээ. Саяын явахад “Мөнгөн хошуут хөлөг” ХХК-ийнхан ивээн тэтгэсэн. Тус компанийн захирал Очирсүрэн ахдаа баярласан гэдгээ хэлмээр байна. Би одоо энэ компанийн бөх болж байгаа юм. Хойшид тэдний нэр дээр барилдана. Гэхдээ “Хөвсгөлийн хүчтэн” дэвжээ, “Аврагч” спорт хороо, “Мөнгөн хөшуут хөлөг” компанийн бөх гэж явнаа.

-Нэг удаагийн явалтаар дөрвөн медаль (гурав нь алт)-тай ирнэ гэдэг ховор байх шүү.

-Ховор л доо. Гэхдээ гурван жилийн өмнө би Иранд болсон кураш болон бүстэй барилдааны цувралуудад оролцохдоо багц буюу таван медаль авчирсан. Дэлхийн болон Азийн аварга цол ч хүртсэн дээ. Тэгэхэд.

-Казахстанд бөхчүүдээ их дээдлэх юм уу?

-Ер нь спортыг их анхаардаг орон юм байна. Бөхчүүдээ илүүтэй хүндэтгэдгийг нь харлаа.

-Том цолтой бөх олон байдаг уу?

-Казах кураш бөхөд тийм олон цол байдаггүй юм билээ. Харин Айбек, Страйп гэж хоёр мундаг аварга байдаг. Барилдаан болоход тэр хоёр л ээлжилж түрүүлдэг юм гэсэн дээ. Тэр хоёртой би өмнө нь барилдаж байсан. Сая Айбект нь өмнөх нэг тэмцээнд нь ялагдаж хоёрт орсон бол Хажимуханы нэрэмжит том тэмцээнд бас түүнтэй үлдэж хаяад түрүүлсэн.

-Сүмод монголчууд ноёрхож байдаг шиг Казахстаны том тэмцээнд өөрөө хоёр жил дараалан түрүүлж автомашины шагналыг нь авчихаж. Монгол бөх очоод аваргуудыг нь хаяад түрүүлээд байхад тэр нутгийнхан ямархуу хандлагатай байх юм бэ. Ажиглав уу даа?

-Наанаа баяр хүргэж сүйд болж байналээ. Цаанаа ямар байгааг нь мэдсэнгүй. Гэхдээ ямар шашинтайг минь лавлаж байгааг бодоход заримд нь таатай биш л байх шиг санагдсан шүү. Энд нэг зүйлийг хэлэхэд жин харгалздаггүй барилдаан учир 40 гаруй хүн өрсөлдөхөд зургаа ялж байж түрүүлсэн. Энэ бол том тэмцээний шинж л дээ.

-Казах кураш гэдэг бөхийн төрлийн оцнлогийг сонирхуулна уу?

-Хэвтээ барилдаан гэж энэ төрөлд байдаггүй юм. Өвдөг, тохойгоор нь унагаавал оноо өгдөг. Кокагийн зэрэглэлийн оноо гэсэн үг. Хажуудуулж унагавал базаригийн жишгийн оноо өгнө. Дал нуруугаар шидэлттэй хаявал цэвэр ялалт гэж тооцно. Жүдогийнхоос өөр нь өмсгөл нь ханцуй богино. Бүснээс золгож барьж болно. Харин түүнээс доош гар явах нь дүрмээр хориотой.

-Өөрийн чинь хувьд бусдаас ялгагдах нь бөхийн олон төрлөөр барилддаг явдал. Тийм олон янзын бөхөөр барилдахад дүрмийн бус барилдаан гаргачих тохиолдол байдаг уу?

-Гарч болох л юм. Гэхдээ миний хувьд барилдааны үндсэн суурь япон школьтой. Японд суралцаж байхдаа жүдогоор хичээллэж байсан юм. Үүндээ дасчихсан. Тийм болохоор би үндэсний бөхөөр барилдсан ч суйлах, хөл авах мэх хийдэггүй. Ер нь өрсөлдөгчийнхөө хонгонд гар явуулж үзээгүй л дээ. Одоогийн жүдогийн дүрэм надад тун зохьдог юм.

-Тэгвэл үндэсний бөхөд өөрөө жаахан алдаатай барилдаан гаргадаг болж таарах нь ээ дээ. Хөл авахгүй, суйлахгүй, өмсөхгүй гээд. Энэ чинь монгол бөхийн барилдааны хувьд яалт ч үгүй учир дутагдалтай биш үү?

-Тийм байж магадгүй. Өөр олон тэмцээнд явах гээд монгол бөхөөрөө заал, танхимын барилдаанд байнга зодоглож чадахгүй л байна. Бас өөрийн чинь хэлснээр монгол бөхийн тэр үндсэн мэхүүдийг хийдэггүй нь алдаа байж болно. Ер нь ийм дүгнэлт миний санаанд байдаг л юм. Тэгэвч сурсан юм хэвээр гээж чадахгүй л байгаа. Угаасаа манай монгол бөх бүх барилдаанд суурь болж өгдгөөрөө аугаа л даа.

-Олон төрлийн бөхөөр тэмцээнээс тэмцээнд оролцохдоо ямар бэлтгэлтэй явдаг вэ?

-Ерөнхий л биеийн хүчний дасгал сургуультай байхаас биш казах курашийн, бүстэй барилдааны бэлтгэл гээд тусгайлан хийх завдал байдаггүй. Гагцхүү сэтгэл зүйгээ зөв жолоодох л амжилт гаргаж байгаагийн маань үндэс байх. Харин бөхийн төрлөөс би барилдаан сурч арга техник, ур чадвараа өдрөөс өдөрт өсч байна л гэж боддог доо.

-Өөрөө Японд ямар сургууль төгсгөсөн бэ.. Мэргэжлийн ажлаа хийхгүй л байна уу?

-Хүнд ер нь дуртай юмаа хийж явах шиг сайхан юм байхгүй л дээ. Уг нь би Токио хотод “Дайто бунка” их сургуулийг эдийн засагч, бизнес-менежментийн мэргэжлээр төгсч ирсэн. Одоо болто мэргэжлээрээ ажиллаагүй л байна. Насны залууд жаахан барилдчих нь миний зорилго. Үүнээс өөр бодсон юмгүй явна даа.

-Бүстэй баридаан хаанахын бөх юм бэ?

-Татарынх гэдэг юм билээ.

-Ираны үндэсний барилдаанд нь оролцож байв уу?

-Оролцсоон. Өмсгөл нь өөр болохоос барилдааны хувьд монгол бөх шиг. Хөл авч. Тэгээд цаашид ямар ч мэх хийж болно. Харин казах кураштай адил нь хэвтээ барилдаангүй. Тэгвэл Якутынх монгол бөхтэй адил босоо, гар дэвжээнд хүрлээ л бол унасанд тооцдог. Ийм л олон янзын барилдаан дунд орж явчихсан хүн дээ би.

-Наадам дөхлөө. Бөхчүүд бэлтгэлд гарах цаг ойртлоо. Юу бодож байна даа?

-Бэлтгэлдээ гарнаа. Бөх хүний боддогийг л бодож байна шүү дээ. Ер нь хүн болгон л цолоо ахиулахын төлөө байдаг. Миний хувьд жаахан цаг гарсан дээр үндэсний бөхдөө л анхаарах бодол байна.

-Ингэхэд танай удам бөх хүн байсан уу?

-Байгаа. Ээжийн талд хэд хэдэн сумын заан байдаг. Ээжийн төрсөн ах Жамсранжав сумандаа гурав түрүүлсэн гэдэг. Тэгвэл дүү нь Лундаа гэж сумандаа 7-8 түрүүлсэн сайн бөх байдаг. Далхсүрэн гэж бас сумын заан. харин аавын хувьд гайгүй барилдчихдаг бие хаа том хүн байсан. Өвөө ч бас бөх байлаа.

-Танай Хөвсгөлийн Галт сум бөх сайтай гэдэг байхаа?

-Байр эзлүүлдэг бол Цагаан-Үүрийн дараа манай сум жагсах байх шүү. Улсын заан Д.Цэнд-Аюуш, С.Хүрэлбаатар, улсын харцага Г.Ганхуяг, улсын начин С.Ганзориг гээд олон том бөх бий дээ. С.Хүрэлбаатар заан чинь манай аавын ойрын хамаатан хүн. Одоо аймгийн арслан Л.Нямбаяр, Чи.Батчулуун нарын шижигнэсэн залуус гарч ирж байна.

-Өөрөө үндэсний бөхийн цол хэдийд авсан бэ?

-Анх Галт сумандаа түрүүлж сумын заан болсон. 2010 онд Булган аймгийн баяр наадамд түрүүлж аймгийн арслан болж байлаа.

Зууны мэдээ