Арван дөрвөн жилийн өмнөх Ц.Хулангийн үдэш

2014-06-13

Өдгөөгөөс арван дөрвөн жилийн өмнө Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ц.Хулан, “Болор цом”-ын хошой

тэргүүн Б.Ичинхорлоо нар “Монголын нууц товчоо” хэмээх утга зохиолын сургуулийн Шинэ жилийн баярт урилгаар ирэв. Энэ үед тус сургуулийн захирал Хөдөлмөрийн баатар, нэрт яруу найрагч Д.Пүрэвдорж, Ардын уран зохиолч Д.Цоодол, П.Бадарч, Төрийн шагналт Д.Нямаа, Д.Төрбат, нэрт судлаач Ч.Билигсайхан багш тэргүүтэй уран зохиолын аваргууд хоймор эзлэн суух нь хөдөөнөөс ирсэн нэгдүгээр курсийн оютнуудад сүрдмээр бас итгэж ядан бахдмаар байсан нь санаанд илхэн байна.

Сургуулийн Шинэ билийн баярт урилгаар ирсэн Монголын уран зохиолын эрхэмсэг бүсгүйчүүд болох Ц.Хулан, Б.Ичинхорлоо нар гал цогтой шүлгүүдээ уншиж, морин дэл дээр хийсэж явсан бидний хэдэн залуусын зүрхэнд нэгэн тийм гэх аргагүй хөг айзам бий болгосон юм даг. Өнөөх шар бор хэвлэлийн хуудас, зурагт радиогоор харж байсан эрхэмсэг бүсгүйчүүд маань бидний бодсон шиг тийм хэл амаа олшгүй амьтад биш аж. Ширээнд суух бидэн дээр ирж, хундага тулган хөнтрөхөөс эхлээд ил задгай хэрнээ утга уянга бүхий яриаг тас хийсэн инээдтэй хачирлах нь бидний биеэ барьсан байдлыг хоромхон зуурт хөөж өгөв.

Тиймдээ ч Өвөрхангай аймгаас ирсэн ангийн маань анд, яруу найрагч Ц.Батбаяр ч Б.Ичинхорлоотой нутгархаж, Ц.Хулантай танц гишгээд бидний замыг засчихлаа. Тэр үдэш манай ангийн бүх залуучууд хоёр бүсгүй найрагчтай танц гишгиж, патиар татуулсан. Өвлийнхөө амралтаар очоод гайхуулах юмтай болж байгаа хэрэг шүү дээ. Нөгөө хилийн заставын бүжгэнд очсон ганц хоёрхон бүсгүй рүү цэргүүд шуурах шиг л урьсан байх. Алс бөглүүд сумаас ирсэн нөхдүүдэд гайхуулах зүйл яах аргагүй энэ үдэш чуулж, патиар татуулсан уран зохиолын зүтгэлтнүүд мөн. Тэр тусмаа энэ хоёр бүсгүйтэй патиар татуулах нь юу юунаас чухал байсан болов уу. Энэ үед хоёр адтай бүсгүйн хамтран дуулах, шүлэг унших, бүжиглэх, ярих гээд бүгд л юу юунаас ч содон. Бүхий л зүйлд тун авьяаслаг чадмаг байсан даа. Бид ч жаахан зориг орсныг хэлэх үү, ээлж дараалан шүлгээ уншлаа. Шүлэг уншиж ирээд суусан бүхэн хоёр бүсгүй рүү горьдлогын харцаар харж байсан нь тодхон санагдана. Бодоход хоёр бүсгүй найрагчаас магтаал горилсон нь тэр байх. Бүгд л нэг тийм өнгө аястай, бас тийм харцтай. Яагаад гэвэл С.Боргил маань “Цыган бүсгүй” хэмээх шүлгээ уншин салхи хагалаад тэр хоёроор магтуулахгүй юу. Насаар бага биш ч гэнэн нөхдүүд С.Боргил шиг магтуулах гээд л дайраад байсан хэрэг.

Миний шүлэг унших ээлж ирж, “Хорин таван нас” хэмээх шүлэг уншаад ширээнд суунгаа нөхдийн адил тэр хоёр руу хяламхийвэл Б.Ичинхорлоо “Жаахан гутранги болохоос цэгцтэй шүлэг байна. Залуу хүн хорин таван насны тухай шүлэг бичиж байж ийм гутранги байж болохгүй” гэлээ. Ц.Хулан “Чамд гутрах шалтгаан байна. Аяндаа зүгээр болно,оо” гээд шуудхан босч өсгөгч аваад л “Хорин таван нас” хэмээх шүлгээ гал цацлан дуудахад өнөөх магтаал хүсч байсан харц эгшин зуурт л алга болж билээ. Үүний дараа тэрээр шинэхэн бичсэн хэмээн “Би дургүй” гэх шүлгээ уншив. Тус шүлгэнд

“Үс нь буурал хөгшин намбагүй явахад бүр дургүй ээ” гэж өгүүлэх бөгөөд дараагийн бадагт
“Яруу найрагчийг хэтэрхий урт наслахад яагаад ч юм дургүй ээ”
гэх зэргээр цангинуулаад ширээнд ирж бидэнтэй хундага харшуулав. Үүний дараа Дэндэвийн Пүрэвдорж багш үг хэлэхдээ “Энэ Хулан “Яруу найрагчийг хэтэрхий урт наслахад яагаад ч юм дургүй” гэж намайг хэлж байна л даа. Одоо яахав дээ. Ингэж хэлүүлэх цаг нь болж” хэмээн тас тас хөхрөөд суухад Ц.Хулан “Үгүй ээ, Пүүжээ би таныг хэлээгүй шүү дээ...” хэмээн түгдэрхэд цаадхи чинь тоосонгүй. Ширээнд суух үе тэнгийнхэнтэйгээ инээд хөөр болсноор замхарав. Ц.Хулан энэ шүлгэндээ жаахан эмзэглэв үү гэмээр харагдаж байсан ч баярын уур амьсгал энэхүү жаал эмзэглэлийг нэн даруй хөөсөн нь мэдээжийн хэрэг. Тэр угаасаа энэ мэт эмзэглэлийг сэтгэлийнхээ чанад нууж, нүдэндээ гал ноцоож чадах нэгэн гэдгийг түүний шүлгүүдээс мэдэж болох бөлгөө.
      Харин Д.Пүрэвдорж багшийн шилийг дарж боссон Пунцагийн Бадарч найрагч алдарт шүлгүүдээ уншиж, сургааль хайрласны дараа “Энэ Хулан “Үс нь буурал хөгшин намбагүй явахад бүр дургүй ээ” гэж намайг хэлж байгаа юм” хэмээсээр ширээнээ суув. Тэгэхэд харин Ц.Хулан тас тас инээж суугаагаас харвал П.Бадарч найрагчийн үгэнд тэгтлээ эмзэглэсэнгүй нь цаанаа учир шалтгаантайг би хожим олж сонссон. Тэгэх нээ харин П.Бадарч найрагч Ц.Хулангийн нүдэнд нэг бус удаа намбагүй загнаж харагдсан бололтой юм. Тэгэхээр шүлгийн баатраар өөрөө өөрийгөө тодруулах нь аргагүй шүү дээ. Харин түүний аав Д.Цоодол олон таван үг үгүй, бидэнд амжилт хүсээд “Миний муусайн найз нар” алдарт шүлгээ уншин бушуухан шиг П.Бадарч андтайгаа хундага жингэнүүлж харагдсан.
     2000 онд бидний хэдэн оюутны анхны Шинэ жилийн баяр нэг иймэрхүү болж байв. Шуудхан хэлэхэд, сүүлдээ бидний баяр биш Ц.Хулангийн, Б.Ичинхорлоогийн баяр болж хувирсан байх. Арга ч үгүй бидний хорь гаруй оюутны 50 гаруй хувь нь Ц.Хулан, Б.Ичинхорлоо хоёртой нас ойр, зарим нь чацуу, зарим нь хэдхэн дүү гээд егзөр нөхөд л дөө. Яруу найрагт л хэн ч танихгүй, мэдэхгүй байсан болохоос биш адуу малын бэлчээр, зэлэн дээр бол хэдийнээс догь болчихсон толгойнууд. Тухайлбал, Хэнтийгээс Б.Батхүү, Төв аймгаас Д.Гомбосүрэн, Өвөрхангайгаас Ц.Батбаяр нар гучин насны босгон дээр яваа. Дорноговиос С.Боргил бид хоёр, Өвөрхангайгаас Д.Түмэндалай, Ховдоос Х.Насанжаргал бид хэд хорь нэлээд гарчихсан, Дундговиос Ж.Сарантуяа, Хөтөлөөс Р.Отгонбаяр, Эрдэнэтээс Н.Отгонбаяр, Улаанбаатараас Н.Мандал нарын хувьд гуч гарчихсан нөхдүүд нэгэн халуун бүлд багтаж, анхныхаа Шинэ жилийн баярыг тэмдэглэж байгаа хэрэг. Эргэн дурсахад бүгд л авьяас билэгтэй сайхан залуус байжээ. Бусдыг нь дурдаагүй болохоос биш аравдугаар ангиа төгсөөд ирсэн шинэ арван наймтай авьяастнууд ч олон байлаа.
     Энд бяцхан дурсамж хэлхэх болсон шалтгаан, өдөөгч нь өөрөө Ц.Хулан найрагч юм. Учир нь Ц.Хулан хатагтай зургадугаар сарын 20-ны 19.00 цагт УДЭТ-ын тайзнаа “Хулангийн үдэш” уран бүтээлийн цэнгүүнээ зохион байгуулах юм билээ. Энэхүү мэдээллийг хараад арван дөрвөн оны өмнөх бидний Шинэ жилийн баяр нь “Хулангийн үдэш” шиг л болж байсан нь санаанд тодхон буусан учраас ийнхүү бичил дурсамж өгүүлэхэд хүргэсэн юм. Дашрамд дурдахад тэрээр өдгөөгөөс дөрвөн жилийн өмнө 2010, 2012 онуудад яруу найргийн үдэшлэгээ “Хулангийн үдэш” нэртэйгээр анхлан зохион байгуулж байв. Харин миний, бидний хувьд “Хулангийн үдэш”-ийг бүр эрт, арван дөрвөн оны өмнө албан бусаар зохион байгуулж байжээ.

МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Санзайгалсангийн Ууганбаяр