2014 он улс төрийн хувьд олон чухал, онцлох үйл явдлаар дүүрэн жил байлаа. Ардчилсан нам засгийг хоёр дахь жилдээ унагааж, намынхаа удирдлагуудыг сольж, шинэ Засгийн газрыг байгууллаа. Ерөнхийлөгчийн хувьд түүхэн айлчлалыг хүлээн авч, томоохон шийдвэрүүдэд гэрээ хэлцэл байгуулж, хөрш гурван орны Төрийн тэргүүн нар анх удаа уулзалдаж, дээд хэмжээний уулзалтыг Монгол Улсад зохион байгуулах эрхийг авсан гээд онцлог үйл явдал өрнөсөн юм. Харин парламентын хувьд УИХ-ын гишүүн давхар Засгийн газрын гишүүний албыг хашихгүй байх тухай маргаан эцэс төгсгөлгүй үргэлжилсэн.

Сөрөг хүчин Ардын намынхан “давхар дээл”-гүй байх ёстойг уриалан жагсаал цуглааныг хүртэл зохион байгуулсан ч үр дүн авчраагүй юм. Ингээд 2014 оны онцлох улс төрийн үйл явдлыг тоймлон хүргэе.

“Давхар дээл”-ний маргаан

2014 оны дөрөвдүгээр сар. Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсний дагуу хэлэлцсэн юм. Хуулийн төсөлд УИХ-ын гишүүн давхар Засгийн газрын гишүүний албан тушаалыг хашихгүй байх тухай заалтыг тусгасан. Үүнийг сөрөг хүчин болох Ардын намынхан дэмжиж, Шинэчлэлийн Засгийн газар сайд нарынхаа “давхар дээл”-ийг тайлах ёстой гэж үзэх болсон. Үүнийгээ ч илэрхийлж, жагсаал цуглаан хийж, давхар албан тушаал хашиж байгаа сайд нарыг УИХ-ын гишүүний ажил, аль эсвэл Засгийн газрын гишүүнийх нь ажлыг хийлгэх шаардлагыг тавилаа. Энэхүү жагсаалын үеэр Ардын намын дарга М.Энхболд, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт, дэд дарга Д.Оюунхорол, МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат гээд тус намын удирдлагууд “Эдийн засгийн хямралд хүргэсэн Засгийн газарт хариуцлага тооцох хэрэгтэй. Ажлаа дийлж хийж чадахгүй байгаа гишүүд Засгийн газрын сайдын суудалтайгаа зууралдах шаардлагагүй” хэмээн хэлцгээж байв. УИХ-аар хуулийн төслийг хэлэлцэхийг дэмжээгүй. Харин Ерөнхийлөгчийн зүгээс мөн л давхар албан тушаал хашдаг байдлыг өөрчлөх хэрэгтэй гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн. Эрх барьж байгаа Ардчилсан намын хувьд одоо үйлчилж байгаа хуулиар давхар албан тушаал хашихыг үгүйсгээгүй, иймд хуулийн дагуу асуудалд хандана гэх ганц тайлбарыг л хийсээр ирсэн юм. Энэ зарчимыг барьсаар 2015 онтой золгож байна.

Хоёр хөршийн Төрийн тэргүүн нар айлчиллаа

Өнгөрч буй 2014 он түүхэн айлчлалын жил байлаа. БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин, ОХУ-ын Төрийн тэргүүн В.В.Путин нар хэдэн хоногийн зөрүүтэйгээр манай улсад айлчлал хийсэн явдал юм. Тэдний Монгол Улсад хийсэн айлчлал хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжин дэлхий дахин дахь манай улсын нэр хүндийг өргөсөн гэхэд болно. БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин гэргийн хамт наймдугаар сарын 21-22-ны өдрүүдэд манай улсад төрийн айлчлал хийсэн. Түүний айлчлалын хүрээнд иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг талууд тогтоосон нь гол онцлог байлаа. Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг “Талууд бие биеийн тусгаар тогтнол, бүрэн эрх, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг харилцан хүндэтгэх, харилцан үл довтлох, хүч үл хэрэглэх буюу хүчээр сүрдүүлэхгүй байх, дотоод хэрэгт үл оролцох, эрх тэгш, харилцан ашигтай байх, энх тайвнаар зэрэгцэн орших, тус тусын сонгосон хөгжлийн замыг харилцан хүндэтгэх” гэж тодорхойлсон байгаа юм. Мөн “Талууд нөгөө талын бүрэн эрх, аюулгүй байдал, газар нутгийн бүрэн бүтэн байдалд хохирол учруулах аливаа үйл ажиллагааг явуулахгүй, аливаа гэрээ байгуулахгүй, аливаа эвсэл, бүлэглэлд нэгдэхгүй, тийм үйл ажиллагааг өөрийн улсын нутаг дэвсгэрт явуулахыг аль нэг гуравдаг улс, байгууллага, бүлэглэлд зөвшөөрөхгүй байхыг” онцолсон. Энэ бол БНХАУ-ын даргын айлчлалын үеэр хөндөгдсөн гол асуудал юм. Энэхүү харилцааг дагаад 30 гаруй гэрээ, хэлэлцээр хийгдэж, санамж бичигт гарын үсэг зурсан. Урд хөрш БНХАУ-ын хувьд Монгол Улсад үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнийг БНХАУ-ын зах зээлд тааламжтай нөхцөлөөр нийлүүлэх, тэргүүн ээлжинд хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнийг татваргүй, хэмжээ харгалзахгүй нийлүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлж, дэмжихээ илэрхийлсэн. Үүнээс гадна далайн боомт, төмөр замын шинэ гарцууд, чиглэл, ачааны хэмжээ, хэлэлцээрийн үйлчлэх хугацаа, хөнгөлөлт зэргийг айлчлалын үеэр шийдвэрлүүлж чадсан. Түүний хоёр өдрийн турш үргэлжилсэн энэхүү төрийн айлчлалаар томоохон асуудлуудыг шийдвэрлэж чадсан, түүхэн айлчлал болсноороо онцлог.

Харин дараагийн онцлох айлчлал бол ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин есдүгээр сарын 3-ны өдөр Чингис хаан олон улсын нисэх онгоцны буудалд газардсан явдал юм. Түүний энэхүү айлчлал Халх голын байлдааны ялалтын 75 жилийн ойтой давхацснаараа онцлог байлаа. Нэг өдрийн хугацаатай ОХУ-ын Ерөнхийлөг В.В.Путины айлчлалын үеэр манай хоёр орны иргэд харилцан визгүй зорчих асуудлыг бүрэн шийдвэрлэж чадсан. Энэ ч үүднээсээ хоёр улсын харилцан визгүй зорчоод эхэлчихсэн байгаа. Мөн УБТЗ-ын шинэчлэл, хөгжлийн стратегийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулагдаж төмөр замын салбарын шинэчлэл, бүтээн байгуулалт, тээвэрлэлтийг нэмэгдүүлэх зэрэг хамтын ажиллагааны гол зарчмуудаа тохирч чадсан гэдгийг тодотгосон. Түүнчлэн төмөр замаар ачаа дамжуулан тээвэрлэх нөхцөлийн тухай Монгол Улс, ОХУ-ын Засгийн газар хоорондын болон Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын Засгийн газрын хооронд төмөр замын дамжин өнгөрөх тээврийн хэлэлцээрийг байгуулахаар ярилцсан юм. Үүнээс гадна хоёр орны худалдааны тэнцвэрт харьцаа хэт зөрүүтэй байгаад анхаарал хандуулж, хоёр улсын худалдааны нөхцөлийг нэн тааламжтай болгож 2020 он гэхэд худалдааны эргэлтийг 10 тэрбум ам.долларт хүргэх. Монголд үйлдвэрлэсэн барааг ОХУ-ын зах зээлд 20 жилийн хугацаатай татвар, гаалийн хураамжгүйгээр, хэмжээ харгалзахгүй нийлүүлж байх гэрээ хэлэлцээрийг эхлүүлэх саналыг ч гаргаад авсан. Харин ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Путинайлчлалын үеэр хэлсэн үгэндээ Монгол Улсын тавьж байгаа саналуудыг цааш нь судалж үзэх болно гэснээс биш БНХАУ шиг тодорхой асуудлыг төдийлөн шийдвэрлээгүй юм. Ийнхүү хоёр улсын Төрийн тэргүүн манай улсад түүхэн айлчлал хийлээ.

Гурван улсын Төрийн тэргүүн нар уулзлаа

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В.Путин, БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин нар есдүгээр сарын 11-нд Душанбе хотноо Кохи Сомон ордонд анх удаагаа уулзалт хийлээ. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар хөрш гурван орны Төрийн тэргүүн нар уулзаж, гурван талын уулзалтыг тогтмолжуулах болон хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх чиглэлүүдийн талаар ярилцлаа. Манай улсын зүгээс тавьсан асуудлуудын нэг нь БНХАУ-тай сайн хөршийн найрсаг харилцааг хөгжүүлэх. Мөн Орос, Хятад улстай хамгийн урт хилээр хиллэдгийн хувьд манай гурван улсын хооронд хэлэлцэж шийдвэрлэх шаардлагатай асуудлууд байна гэж үзэж байна. Ялангуяа дамжин өнгөрөх тээвэр, дэд бүтцийн хөгжилтэй холбоотой ярилцах асуудал байгааг дурьдсан. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын газарзүйн байршлын өөрийнх нь онцлог нь БНХАУ, ОХУ хооронд бүхлээрээ оршдог цорын ганц дамжин өнгөрөх орон юм. Гуравдугаарт, Монгол Улс өөрийгөө ОХУ-ын хувьд Европоос Ази руу гарах, БНХАУ-ын хувьд Азиас Европ руу гарах хамгийн дөт, найдьартай дамжин өнгөрөх дэд бүтцийн зангилаа орон гэж үздэг. Иймэээс энэ гурван улсад дээд хэмжээний уулзалт хийх шалтгаан бий гэдгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хэлж байлаа. ОХУ-ын Төрийн тэргүүн В.В.Путин гурван талын уулзалтын үеэр “Бидний хэтийн төлөвтэй хамтын ажиллагааны тухайд гэвэл УБТЗ болон түүний Орос, Хятадын нутагт байгаа хэсгүүдийн үндсэн дээр шинээр төмөр зам тавих талаар хамтын ажиллагаа зохион байгуулах талаар бодолцож болно. Бид бас Торгон замын төслийн тухай сайн мэдэж байгаа. Түүнийг Оросын бусад төсөлтэй уялдуулж бодож болох юм. Мөн Талын зам төсөл байна” гэсэн. Харин БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин “Хятадын тал Торгоны замын эдийн засгийн бүс гэсэн санаачилга гаргасан. Үүнд, Орос, Монгол хоёр тал нааштай хандсан. Хятадын торгон замын эдийн засгийн бүс болоэ Орос, Европ, Азийн төмөр замтай үүнийг холбогдуулахаар ОХУ-ын Ерөнхийлөгчтэй тохиролцсон. Мөн Монголын талаас санаачилсан Талын зам төсөлтэй уялдуулах болно гэдгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчтэй тохиролцсон. Гурван улсын хоорондын төмөр зам, автозам зэрэг дэд бүтцийн байгуулалтыг эрчимжүүлэх нь чухал. Гурван улсын хоорондын хамтын ажиллагааг эрчимжүүлж, гурван улсыг холбох төмөр замын гол шугамыг шинэчлэх, мөн гурван улсыг холбох төмөр замын шинэ шугам байгуулах талаар ярилцаж болно” гэдгийг онцолж байв. Гурван улсын Төрийн тэргүүн нар Тажикстаны Душанбе хотод уулзаж, гурван улсыг холбох дэд бүтцийн асуудлыг түлхүү хөндөн ярилцсан түүхэн уулзалт боллоо.

Эдийн засгийг эрчимжүүлэх “Эзэн-100” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэв

Төрийн өндөрлөгүүдийн айлчлалын үеэр дотоод улс төр нэлээд ширүүн байсан. Учир нь эдийн засгийн нөхцөл байдал хүндэрчихсэн энэ үед шинэчлэлийн Засгийн газар дорвитой ажил хийхгүй байна гэх шүүмжлэлийг сөрөг хүчнийхнээс сонсож байлаа. Н.Алтанхуягийн Засгийн газар эдийн засгийг эрчимжүүлэх “Эзэн-100” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн ч, үр дүн өгсөнгүй гэж Ардын намынхан үзэж байлаа. “Эзэн-100” хөтөлбөр бизнесийн орчныг сайжруулах, эдийн засагт учирч буй бэрхшээлийг даван туулах ажлуудыг эхлүүлсэн. Мөн 579 төслийг жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжихсангаар дамжуулж санхүүжүүлэхээр шийдвэрлэсэн нь бизнес эрхлэгчдэд боломж олгосон гэдгийг хэлж байгаа юм.Сөрөг хүчнийхэн гадаадын хөрөнгө оруулалт өмнөх жилээс 63 хувиар буурсан. 2012 онтой харьцуулахад хоёр дахин уначихлаа. Монгол Улсын гол бизнесийн чиглэлийн салбарууд идэвхжиж өгөхгүй байна. Хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээх дотооддоо төлбөрийн тэнцлийн балансыг хангах, төсвийн орлого зарлагын тэнцвэржилтийг хангах, бизнес эрхлэгчдэд таатай орчин бүрдүүлэх гэсэн боловч үр дүнд хүрээгүй гэж дүгнэсэн.Тухайн үед Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “Эдийн засаг сайжирна, хий хоосон улс төргүй бол эдийн засгийг эрчимжүүлэх хөтөлбөрийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх боломж бий” гэж Ардын намынхны шүүмжлэлийн хариу болгож хэлж байв. Гэвч өнөөдөр эдийн засгийн нөхцөл байдал төдийлөн сэргэсэнгүй. Энэ ч утгаараа “Эзэн-100” хөтөлбөр үр дүнгээ өгсөн гэж хэлэхэд хэцүү.

Н.Энхбаяр эх орондоо ирэв

Монгол Улсын гуравдахь Ерөнхийлөгч, МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр аравдугаар сарын 10-ны үдэш Чингис хаан олон улсын нисэх онгоцны буудалд газардсан юм. Тэрээр БНСУ-д жил гаруйн хугацаанд эмчлүүлээд эх орондоо түр хугацаагаар ирээд байсан нь энэ. Албан тушаалын хэрэгт холбогдож, ял авч, хоригдож, эцэст нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн өршөөлөөр суллагдмагцаа БНСУ-ыг Н.Энхбаяр зорьсон. Харин МАХН нь сонгуульд суудал авч, Ардчилсан намтай хамтран Засгийн газрыг байгуулсан. Өнгөрч буй энэ оны улс төрийн нөхцөл байдал, шийдвэрүүд түүний чихэнд хүрэхгүйгээр өнгөрч байсан удаагүй. МАХН-ын гишүүд түүнийг эргэж очиж, ингэхдээулс төрд юу болж байгааг хэлдэг байлаа. Харин тэрээр өөрийн биеэр эх орондоо ирснээс хойш Монголын улс төр хөдөлгөөнд орсон гэхэд хилсдэхгүй. МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын хувьд эх орныхоо салхийг амсаж, амарч байгаад буцна, улс төрд оролцохгүй гэж байсан ч, тэр тэгсэнгүй. Монголдоо 10 гаруй хонох хугацаанд Ардчилсан намтай хамтарч, түүнийг явсны дараа Засгийн газар огцорлоо. Энэ бол Н.Энхбаярын ирснийг онцлох чухал үйл явдал юм.

АН, МАХН хамтран ажиллах гэрээ байгуулав

МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр эх орондоо ирээд удаагүй Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдтай уулзсан. Тэрээр Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягтай хэд хэдэн удаа уулзсны дараагаар Ардчилсан нам, МАХН хамтран ажиллах гэрээг байгууллаа. Тэдний хамтран ажиллах гэрээний гол агуулга нь бие биеийнхээ эрх ашгийг хөндөхгүй, хэн нэг албан тушаалтныг нь огцруулах асуудлыг ярихад дэмжихгүй,ирэх сонгуулийн үеэр хамтарч ажиллах, ингэж хамтрахдаа урт хугацааны буюу 2024 он хүртэл үргэлжилнэ гэсэн гэрээнд гарын үсэг зурж орхилоо. АН, МАХН-ын байгуулсан энэ гэрээ АН-ын гишүүдийн дургүйцлийг хүргэж, нам дотор нь намын дарга Н.Алтанхуягийг огцруулах асуудлыг хөндөж эхэллээ. Энэ асуудал хөндөж эхэлмэгц АН, МАХН-ын дарга нар дахин хэвлэлийн өмнө гарч, “Энэ гэрээ бол гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болж байгаа юм биш. Удирдах байгууллагуудаараа хэлэлцэж байж шийдвэрлэнэ” гэж анх ярьснаасаа буцав. АН-ын ҮЗХ-ны хурлаар уг гэрээг хүлээж авах боломжгүй гэж шийдвэрлэснээр тэдний хамтарч ажиллах гэрээ дуусгавар болсон юм.

Н.Алтанхуягийн Засгийн газар огцорлоо

АН, МАХН-ын хамтарч ажиллах гэрээнээс болж маргалдах үед УИХ дахь МАН-ын бүлгийн 26 гишүүн +УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандан+УИХ-ын дэд дарга Л.Цог нар Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийг огцруулах тогтоолын төслийг өргөн барьчихсан байв. Сөрөг хүчний гишүүд өмнө нь Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хөндөж байсан ч, чадаагүй. Танхимынх нь сайд нарыг сугалан огцруулахыг оролдсон ч дийлээгүй. Харин энэ удаа яах бол гэдэг хүлээлт бий болчихсон байв. Тэдэнд боломж харагдаж байсан нь юу гэвэл АН-ынхан өөрсдөө Н.Алтанхуягаа унагах зорилготой байсан явдал юм. Үүнд мэдээж МАХН-тай байгуулсан гэрээ Н.Алтанхуягийг унагах томоохон “тоглолт” байлаа. Түүнийг огцруулах асуудлыг хэлэлцэх чуулганы хуралдаанд АН-ын Шонхор фракцийнхан хуралдаа суусангүй. Энэ бол Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн Н.Алтанхуягийн танхимыг огцруулах хангалттай үндэслэл болж, тэрээр арваннэгдүгээр сарын 5-ны өдөр огцорлоо.Тэрээр Ерөнхий сайдын албаа өгөөд зогсохгүй, намын даргаа УИХ-ын дарга З.Энхболдод шилжүүлэн өглөө. Намаа удирдаж сонгуульд ялалт авчирсан, нэр нөлөө бүхий Алтангадас фракцийг удирддаг түүний эрх мэдэл Ерөнхий сайдаас огцорсны дараагаар дуусгавар боллоо. Харин хэзээ дахин ирэхийг нь цаг хугацаа харуулах биз ээ.

Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар байгуулагдлаа

Ардчилсан нам доторх улс төрийн “тоглоом” Н.Алтанхуягийн танхимыг унагаж, дараагийн танхимыг бүрдүүлэх аянд мордсон юм. АН-ын ҮЗХ-ны хурлаар Ерөнхий сайдад УИХ-ын гишүүн Ч.Сайханбилэг, Р.Амаржаргал нар нэр дэвшсэн. Өмнөх Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн хувьд ЗГХЭГ-ын даргаар ажиллаж байсан Ч.Сайханбилэгийг сайд болгох сонирхолтой байсан ч, түүнийг олонхи нь дэмжихгүй байлаа. Харин Р.Амаржаргалын хувьд “болж байна” гэдгийг сөрөг хүчнийхэн хүртэл ярьж байв. Гэхдээ Ч.Сайханбилэгийн хувьд Н.Алтанхуягийн дэмжлэгээс илүү УИХ-ын дарга З.Энхболдтой зөвшилцөх нь ашигтай хувилбар байсан. Иймдээ ч тэр ҮЗХ-ны хурлаар дэмжлэг авч, Монгол Улсын 28 дахь Ерөнхий сайд боллоо. Ерөнхий сайдаар томилогдсныхоо дараагаар тэрээр чуулганы танхимын индэр дээрээс “Эдийн засаг хүндэрчихсэн байгаа гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Миний хийх ажил бол нэгдүгээрт эдийн засаг, хоёрдугаарт эдийн засаг, гуравдугаарт эдийн засаг байх болно. Эргэж сэргээхийн тулд хүнд хэцүү шийдвэрүүдийг гаргана” гэлээ. Түүний энэ үг өмнөх Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн ярьж хэлж байснаас огт өөр байлаа. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн хувьд 1.6 жилийн хугацаа л бий. Энэ хугацаанд эдийн засгийг хөл дээр нь босгож, ард түмний амьдралыг дээшлүүлэх их ажил байгаа.

МАН Засгийн газарт хамтарлаа

Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг танхимаа байгуулахдаа Ардын намынхныг урилаа. Тэд өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд сөрөг хүчин байсаар ирсэн. Цаашид Засгийн газарт хамтарч орох нь тэдний хувьд зохимжгүй харагдах хэдий ч улс орноо бодвол засагт хамтрах сонголт МАН-ынханд бий гэж тэд ярьцгааж байлаа.Ийнхүү МАН-ынхан Засгийн газарт хамтарч орсон нь улс төрийн томоохон хүчний хувьд онцлох шийдвэр гаргасан юм. Ч.Сайханбилэг танхимаа бүрдүүлэхдээ улс төрд суудалтай бүх, нам, эвсэлтэй хамтарсан. Магадгүй энэ нь түүнийг эдийн засгийн хүндрэлээс давах чухал шийдвэрүүдийг гаргахад нөлөөлнө гэж үзсэн байж мэднэ. Энэ шийдвэр нь хэр чухал байсан бэ гэдгийг түүнийг гаргасан шийдвэр, үр дүнгээс харагдах юм.

Ц.Гэрэл

zaluu.com