Үндэсний соёл уламжлал шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг "Mayara" брэндийн үүсгэн байгуулагч, тус компаний Ерөнхий захирал Э.Азжаргалтай ярилцлаа.

 Tа бүхэн хэзээнээс энэ бизнесийг хийж эхэлсэн талаар яриагаа эхэлье.

Манай компани анх 2017 оны 11 сарын 27-нд нээлтээ хийсэн. Өдгөө бизнесээ эхлүүлээд 9 сарын нүүр үзэж байна. Тэр утгаараа манай компанийг зах зээлд дөнгөж шинээр гарч ирж буй гарааны компани гэж ойлгож болно.

Танай компани одоогоор хэдэн хүнийг ажлын байраар ханган ажиллаж байгаа вэ?

Одоогоор манай компани 10 гаруй хүнийг ажлын байраар ханган ажиллаж байна. Мөн гэрээтээр тухай бүрт нь ажил гүйцэтгэдэг хэд хэдэн хүн бий.

 Захиалга хэр их ирдэг вэ?

Өнөөдрийн байдлаар Европ, АНУ болон Өвөр Монголд манай бүтээгдэхүүнийг борлуулдаг хүмүүс нэлээн хэд бий болсон. Тэдгээр хүмүүсээс захиалга овоо орж ирдэг. Харин Монголын тухайд гэвэл зах зээл нь өөрөө жижиг учраас нэг их захиалга гээд байх юм байхгүй байгаа. Гэхдээ хэд хэдэн албан байгууллагаас томоохон хэмжээний захиалгууд орж ирж байсан.

Бараа бүтээгдэхүүний чинь загвар дизайныг хэн гаргадаг вэ? Танайх өөрийн гэсэн дизайнертай юу? 

Загвараа би өөрөө гаргадаг.

Нэг бүтээгдэхүүнийг хэд хоногийн дотор хийдэг вэ?

Янз бүр. Эхлээд бид төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнийхээ талаар судалгаа хийдэг. Монголын өв соёлыг хэрхэн илэрхийлж болох вэ, уг зураг ямар бэлэгдэл агуулж байгааг бодолцохоос гадна академик судалгааг эрдэмтэн, судлаачдаас асууж тодруулдаг. Судалгаагаа хийсний дараа оюуны өмчийн эрхтэйгээр зураачиддаа захиалгаа нэг бүрчлэн өгч зуруулдаг. Үүнд багадаа гурав дөрвөн сарын хугацаа ордог. Өөрөөр хэлбэл хэн нэгний хаа хамаагүй зургыг авах дургүй гэсэн үг. Яг өөрсдийн бүтээгдэхүүндээ зориулж зургаа зуруулдаг. Үүний дараа материалаа судалж, бүтээгдэхүүнээ хийнэ дээ. Гэхдээ бараа бүтээгдэхүүнээ Монголдоо хийж байгаа учраас түүхий эдийн хомсдолтой байдалд ордог тал бий. Бид дангаараа Хятадаас ч юмуу Солонгосоос түүхий эд, материал оруулж ирье гэвэл контейнерээр нь оруулж ирэхгүй бол өндөр үнэтэй тусдаг. Тиймээс өөрийн эрхгүй монголдоо байгаа материал дээр л эргэлдэх ёстой болдог. Монголд орж ирдэг материал тогтмол ижил чанар, өнгөтэй байдаггүй. Өөрөөр хэлвэл нэг удаа орж ирчихээд дахин нөгөө материал нь орж ирэхээ больчихдог. Иймд нэг бүтээгдэхүүн яг нэг загвараар, нэг өнгөөр хийх ямар ч боломжгүй болдог. Харамсалтай нь энэ зовлонг маань манай хэрэглэгчид ерөөсөө ойлгодоггүй. Мөн өөр хүндрэл бэрхшээлүүд байгаа. Хэдийгээр хүндрэл бэрхшээл тулгарч байгаа ч бид үргэлж шинийг санаачлан, бүтээхийг эрмэлзэн ажиллаж байна.

Анх хэдүүлээ энэ бизнесийг хийж эхлэв. Энэ талаар дэлгэрэнгүй ярихгүй юу?

Анх гурвуулаа хийж эхэлсэн. Одоо ч гурвуулаа байна. Мэдээж дөнгөж эхлээд удаагүй бизнес учраас хүн хүч, мөнгө хөрөнгө хүрэлцэхгүй байх хүндрэл бэрхшээл гарах нь ойлгомжтой. Бидний зүтгэлийг бодитоор харж, зовлонг нь мэдэрсэн хүмүүс бол миний гэр бүлийнхэн. Тиймээс байнга туслаж дэмжин ажиллаж байна. Ерөнхийдөө манайх гол төлөв өрх толгойлсон болон олон хүүхэдтэй гэртээ сууж байгаа эмэгтэйчүүдийг дэмжин, нэмэлт орлогтой болгох үүднээс ажиллуулдаг. Энэ нь тэдгээр эмэгтэйчүүдийг гэрээсээ тав тухтай ажиллах боломж бололцоогоор хангаж өгдөг гэж хэлж болно. Бид материалын хэвлэл, эсгүүрээ үйлдвэр дээрээ хийгээд гэрт нь аваачаад өгчихдөг. Тэгээд тэр хүмүүс маань бидний зааж өгсөн зааврын дагуу юмаа оёоод тухай бүрт цалингаа бодуулаад явдаг.

Та өөрөө ямар мэргэжилтэй вэ? Яагаад загварын салбар луу орж ажиллах болов?

Би өөрөө бизнесийн удирдлагын мэргэжилтэй. Хүн тухайн төгссөн мэргэжилээрээ ажиллах албагүй. Учир нь амьдрал баялаг болохоор хүний амьдралд олон сонирхолтой учрал тохиодог. Миний хувьд энэ бизнес рүү тохиолдлоор орсон гэж хэлж болно. Гэхдээ нэг зүйлийг хэлэхэд энэ бизнесийг эхлүүлснээрээ би өөрийгөө олсон гэж боддог. Би 2016 онд АНУ-ын Засгийн газрын тэтгэлэгт Монголоос сонгогдож, 1 сарын хугацаанд туршлага судлах завшаан тохиолдсон юм. АНУ бодлогын түвшинд гарааны бизнес, ЖДҮ-ийг хэрхэн дэмжиж байгааг бодитоор харж, тухайн бодлогыг хэрэгжүүлэгч ЗГ-ын агентлаг, Сенатын гишүүдтэй уулзан жижиг дунд үйлдвэрлэл яаж хөгжүүлдэг болон өөр бусад олон зүйлийг харсан нь надад гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлсэн. Тухайн үед АНУ-д явж байхад маш олон гадныхан намайг Хятад хүн гэж бодож байсан. Ер нь хаана ч Монгол гэхээр бидний талаар тийм ч сайн мэддэггүй. Тэр үед л би Монгол үндэстэн ийм их баялаг түүх, соёлтой байж яагаад дэлхийд танигдаагүй байдаг юм бэ гэж бодон түүнд маш их эмзэглэсэн. Тиймээс Монголдоо буцаж ирээд энэ бизнесийг хийхээр сэтгэл шулуудсан юм. Энэ бизнесийг эхлүүлэхээс өмнө “Монгол брэнд” гэдэг төслийг хийх гэж жил гаруй хөөцөлдсөн боловч тэр маань Засгийн газрын төвшинд очоод унасан. Тэгээд энэ бизнес рүү эргэлт буцалтгүй орсон доо.

Одоо танай компани байнгын үйлчлүүлэгч хэр олонтой болж байна вэ?

Ер нь манайх одоо нэлээд хэдэн байнгын үйлчлүүлэгчтэй болсон. Бүр найз нөхөд шиг болсон гэж хэлж болно. Бас гадны байнгын үйлчлүүлэгчид байгаа. Тухайлбал НҮБ, АНУ-ын ЭСЯ, мөн хэд хэдэн ЭСЯ-ажилтнууд манай бараа бүтээдэхүүнийг байнга сонирхон худалдаж авдаг болсон. Зарим монголчуудын нийтлэг сэтгэлгээнд монголын бараа бүтээгдэхүүн гэхээр л хямдхан байх ёстой гэсэн нийтлэг ойлголттой байдаг нь нууц биш. Монгол бүтээгдэхүүн хэзээ ч массаар нь хэдэн саяаар үйлдвэрлэдэг хятад бараатай ижил үнэтэй байна гэж байхгүй. Бид өөрсдийн хөлс хүчээ шингээн бүтээгдэхүүнээ чанартай үйлдвэрлэхийг зорьдог. Тиймдээ манай бүтээгдэхүүнийг Хятадад бүтэн нэг нугалж зардаг 3 дэлгүүр бий.

Бизнес хийхэд мэдээж хөрөнгө мөнгө, санхүүгийн бэрхшээл гардаг. Та бүхэн төр засгаас олгож байгаа хөнгөлөлттэй зээл төсөлд хамрагдаж чадаж байгаа юу?

Хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдаж чадахгүй байгаа. Жишээ нь Сангийн яамнаас хэрэгжиж байгаа Монгол улсын экспортыг дэмжих “Экспорт Монголиа” гэсэн төсөл байна. Гэтэл манай компани тэр төслөөс тавьж буй шаардлагыг хангаж чадахгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Учир нь манай компани дөнгөж саяхан байгуулагдсан компани. Дээрээс нь төрөөс олгож буй зээлэнд хамрагдах үйл явц өөрөө их авлига, хээл хахуулийн асуудалтай. Шинээр бизнес эхлүүлж байгаа бидэн шиг хүмүүст энэ нь маш их саад тотгор болж байна. Харин донор байгууллагын хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдах талаар бодож байна. Заримдаа бид өөрсдийнхөө хүч чадал, оюун ухаанд илүү итгэхээс өөр гарцгүй ч юм шиг.

Ер нь шинээр бизнес эрхэлж байгаа пүүс компаниудад ямар хүндрэл бэрхшээл тулгарч байна гэж та үзэж байна вэ?

Эргэлтийн мөнгөний гачигдал, татварын ээлгүй бодлого, түүхий эд материалын хомсдол мөн манай улсын зах зээлийн хумигдмал байдал зэрэг бэрхшээлтэй асуудлууд бий. Дээр нь дундаж цалингийн хэмжээ бага учраас иргэдийн худалдан авах чадвар бага байдаг нь бараа бүтээгдэхүүнээ хангалттай хэмжээнд борлуулж, эргэлтийн хөрөнгөтэй болох боломж хүндрэлтэй. Мөн өөр газруудаар борлуулалтын сувгаа нэмэх гэхээр борлуулсан үнийн дүнгийн 30%-ийг хамгийн багадаа авдаг. Ийм болохоор үндэсний жижиг үйлдвэрлэгчид пудволоос дээш гарч чадахгүй байгаа шдээ. Тиймээс бид өөрсдөө сайн хичээх ёстой. Дээрээс нь урт хугацаандаа тэсч үлдэх сэтгэлийн тэнхээтэй байж, тууштай байвал амжилтыг бүтээнэ шүү.

Танайх түүхий эдээ хаанаас худалдаж авч байна?

Монгол улс өөрөө үйлдвэрлэгч орон биш учраас түүхий эдийн асуудал маш хүнд. Яагаад гэвэл товч, цахилгаан, даавуу зэрэг гол гол юмыг нь манайх өөрсдөө хийдэггүй учраас тэр. Тиймч учраас бид түүхий эдээ хаана, ямар боломжийн түүхий эд байна тэндээс л худалдаж авдаг. Мөн манайх хэрэглэгч хаан гэдэг зарчмыг баримталдаг болохоор чанартай түүхий эдээр бараа бүтээгдэхүүнээ хийхийг зорьж ажилладаг.

Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжөө танайх хаанаас авсан бэ?

Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн хувьд гэвэл дийлэнхийг нь Хятадаас авсан. Цаашдаа тоног төхөөрөмжөө аль болох сайжруулахыг зорьж ажиллах болно.

Бүтээгдэхүүний үнэ ханш ямар үнэтэй байгаа вэ? Энэ талаар тодруулж ярина уу?

Манай бүтээгдэхүүний үнэ ханш ер нь бол их боломжийн үнэтэй байгаа. 15 мянгаас 89 мянган төгрөгийн хооронд хэлбэлззэж байна.

Хүмүүс хэр их сонирхож байна ? 

Хүн хүний хүсэл сонирхол өөр учраас яг тийм ийм гэж хэлэхэд хэцүү. Зарим нь гадны трэнд дагаж үнэтэй брэндийн бүтээгдэхүүн эсвэл хулхи бүтээгдэхүүн илүүтэй сонирхож байхад, зарим нь үндэсний үйлдвэрийн бүтээгдэхүүндээ илүү хайртай байдаг. Нэг үеээ бодоход үндэсний үйлдвэрлэгчдийн чанар, загвар маш их сайжирсан. Манай бүтээгдэхүүнийг бусдаас онцгой харагдах дуртай, үнэ цэнэтэй зүйлд дуртай хүмүүс л илүү худалдан авдаг.

 Гадагшаа экспортонд гаргах боломж хэр байгаа вэ? Энэ талаар судалж үзэв үү?

Манайд боломж байгаа л гэж би хардаг. Яагаад гэвэл манай бүтээгдэхүүн Монголдоо хийгддэг, бас гар ажиллагаа их орсон. Яг одоо бидний хийсэн бүтээгдэхүүнийг Өвөр Монголд борлуулдаг хэд хэдэн хүн байгаа. Европд бол одоо дөнгөж танигдаж эхэлж байна. Тэр үүднээсээ бид Монгол гэхээсээ гадагшаа зах зээл их байна гэж харж байгаа. Нөгөөтэйгүүр Монголд гадаад худалдааг дэмжиж ажилладаг Засгийн газрын бие даасан агентлаг байхгүй байгаа нь ихээхэн хүндрэл учруулж байна. Зарим яамдад үүнийг хариуцдаг алба хэлтэс байдаг боловч тэр нь санасанд хүртэл ажиллаж чадахгүй байна. Мөн худалдааны бие даасан хууль байхгүй байгаа нь гадагшаа бараа бүтээгдэхүүн экспортлох гэрээ байгуулахад ихээхэн хүндрэлтэй. АНУ-д бол жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх агентлаг нь маш сайн ажилладаг. Бүүр атаархмаар. Монгол улс тэндээс үлгэр жишээ авч жижиг дунд үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх шаардлагатай байна.

Монгол улсын Засгийн газраас өнөөдөр үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлхэд ямар бодлого явуулах ёстой та үздэг вэ ?

Юуны түрүүнд татварын орчинг сайжруулах хэрэгтэй байна. Дөнгөж эхлэж буй бизнесийг зөрчлийн тухай хуулиар дарамтлах биш дэмжиж, хөл дээрээ босох хугацаа өгөх хэрэгтэй. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд бид зардлаа баталж чадахгүй байна. Нарантуул захаас бараа материал авахад тэд ямар ч Е баримт өгдөггүй. Мөн төрөөс жижиг дунд үйлдвэрлэлийг бодлогоор дэмжиж өгвөл жижиг дунд үйлдвэрлэл илүү хурдан хөгжинө. Үндэсний үйлдвэрлэгчид хөгжиж байж улс орон хөгжинө шүү дээ. Дээрээс манайх нийгэмдээ хариуцлагатай компани байхыг эрмэлзэж, нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулдаг байхыг хүссэн. Тиймдээ ч НҮБ-ын Хүн амын сантай 1 жилийн гэрээтэй ажиллаж байгаа. Бид борлуулалтын орлогоосоо тодорхой хувийг хүчирхийлэлд өртсөн эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдэд хандивлаж байхаар гэрээлсэн. Гэтэл татварын тухай хуулиар энэ жоохон асуудалтайн байна лээ. Залуучууд, гарааны компаниуд өөрсдөө нийгмийн тодорхой асуудлын шийдэлд гар бие оролцож, хувь нэмрээ оруулдаг байх тэр нөхцлийг нь бүрдүүлээчээ төр минь.

Та бүхэн ирээдүйдээ ямар зорилго тавьж байгаа вэ? Тэр талаар санал бодлоо хуваалцахгүй юу? 

Мэдээж бодсон санасан зүйл их байгаа. Одоогоор манай бараа бүтээгдэхүүнийг Европийн орнуудад маш их сонирхож байна. Би нэг жишээ хэлье. Манай 75 мянган төгрөгний үнэтэй зарагддаг цүнх Францад 200 еврогоор зарагдаж байна. Хувь хүмүүс аваад өөрсдөө зарж эхэлж байгаа. Монголд би хэзээ ч тийм өндөр үнээр зарж чадахгүй ш дээ. АНУ-д бол гар хийцийн цүнх хамгийн багадаа гэхэд л 180 ам долларын үнэтэй байдаг. Тэр үүднээсээ бид гадны зах зээлийг илүүтэй сонирхож байгаа. Мөн гадагшаа бараа бүтээгдэхүүн экспортлоход тээвэр ложистикийн асуудал маш хүндрэлтэй байна. Гэтэл дэлхийн бусад улс орнуудад дөнгөж бизнес эрхэлж эхэлж байгаа компаниудаа маш их анхаарч, тэдэнд татварын болон бусад хөнгөлөлтүүдийг эдлүүлж байна. Харин төр засгаас жижиг дунд үйлдвэрлэлийн тал дээр сайн анхаарч, хуулийн шинэчлэл хийх хэрэгтэй гэж харж байна.

Цаг зав гарган ярилцсанд танд баярлалаа.  Та бүхний цаашдын ажил үйлст амжилт хүсье.

Ж.Батдорж 

BOLOD.mn