-Энэ жил уран бүтээлийн ганзага дүүрэн байлаа. Зүрх сэтгэлийн дуудлагаар хийсэн бүтээлүүдээ навчис шаржигнасан намрын өдөртэй хамт үдлээ. Өнгөрсөн хавар хийх юм сан гээд бодож явсан угсаатны зүйн тухай “Чонос” хэмээх этник жүжиг бичлээ. Улсын наадмын өмнөхөн Монгол, Хятадын хамтарсан “Чингис” хаан олон ангит киноны монгол талын зохиолчоор ажилласан. Энэ тал дээр одоо хүртэл судалгаа хийж байна. Мөн хэд хэдэн кино бичлээ. Эгч дүүсийн төөрөлдсөн хувь заяаны тухай өгүүлэх “Ар цармын бялзуухай”, торгоны замтай холбоотой “Ногоон тугтнууд” хэмээх гурван улсын хамтарсан кино хийхээр төлөвлөөд байна.

Мөн намрын өвс шарлахаас өмнөхөн “Хил хуурын уянга” хэмээх гурав дахь киногоо бичиж дуусгалаа. Уншигч олныхоо мэлмийд толилуулсан найм дахь бүтээлээ саяхан өлгийдөж авлаа. Хамгийн сүүлд өлгийдөж авсан номын хувьд хүүхэд залуучуудад зориулсан “Баатарлаг туульсын шилмэл жүжгүүд” хэмээх бүтээл байгаа. Мөн энэ жил нэг бэлгэшээлтэй зүйл тохиолдсон нь төрийн их баяр наадмын нээлт хаалтын ёслолын зохиолчоор гурав дахь удаагаа ажилласан. Эхний жил зөвлөх байдлаар оролцож байсан бол сүүлийн хоёр жилд ерөнхий зохиолчоор ажилласан. Мөн төрийн концертын зохиолчоор ажилласан маань нэр төрийн хэрэг байсан.

-Хамгийн сүүлд гар дээрээ тавьсан “Баатарлаг туульсын шилмэл жүжгүүд” хэмээх бүтээлийнхээ талаар дэлгэрэнгүй яриач?

-Би төрсөн нутаг Ханхөхий хайрхандаа, цагаан сүлдэт тугандаа сүслэн залбирч, сэтгэл зүрхэндээ үргэлж тээж явдаг. Тийм ч учраас билэгт соён гэгээрүүлэгч, яруу найрагч, улс төрч Лу Жанжин Гүнийхээ мэндэлсний 165 жилийн ой, Өндөрхангай сумын утга зохиолын 28-р нэгдлийн 30 жил, Монголын зохиолчдын эвлэлийн 90 жилийн ойд зориулан бүтээсэн. Энэ бүтээл маань туульсын жүжгийн гурав дахь боть. Дотор нь хүүхдийн зургаан жүжиг багтсан. Энэ ботийн өмнө нь “Түүхэн туульсын жүжгүүд” нэртэй “Үнэний хаан Будда, Хаадын хаан, Бүгдийн минь эх Алунгоо” хэмээх гурван том түүхэн жүжгийг багтаасан боть гарч байсан. Хамгийн анхны ботийн хувьд “Тэнгэрийн хүү, Ай на на” хоёр жүжгийг багтаасан боть гаргаж байлаа. Нэг ёсондоо 11 жүжгийг гурван боть болгож гаргасан.

-Энэ жилийн баяр наадмын нээлтийн үйл ажиллагаа олон хүнд эх орноороо, үүх түүхээрээ бахархах сэтгэлийг төрүүлсэн. Зөвхөн монголчууд төдийгүй гадаадынхан ч та бүхнээр бахархсан байх?

-Танхимд жүжгийг 400-500 хүн үздэг бол, баяр наадмын нээлтийг эх орны өнцөг булан бүрт ажиллаж амьдарч байгаа гурван сая гаруй хүмүүс болоод дэлхий даяар тархан суурьшсан монголчууд энэ л өдөр наадмын нээлтэд анхаарлаа хандуулдаг. Эдгээр өдрүүдэд Монголчууд түүх соёл, өв уламжлал, ёс заншил болоод үнэт зүйлүүдээ түлхүү мэдэрч түүгээрээ бахархан бусад улсад эх орноо сурталчлан таниулдгаараа онцлог. Ийм чухал хариуцлагатай ажил дээр Улсын Драмын Эрдмийн театрын ерөнхий найруулагч,Төрийн соёрхолт Наранбаатартай хамтарч ажилласандаа баяртай байдаг. Бид уран бүтээлийн тод сайхан андууд.

“Би 35 настайдаа “Тэнгэрийн хүү”-г бичиж байсан. Одоо 40 насны босгыг алхлаа. Энэ үеэс л хувь хүний гэхээс илүүтэй уран бүтээлчийн сэтгэлгээний ачааны тэн нь тэнцэрч ирдэг юм байна”

-Ер нь түүхэн жүжиг бичдэг зохиолч хэр олон байдаг вэ? Түүхэн сэдэв гэдэг их судалгаа, баримт нотолгоо цуглуулж бичдгээрээ бусад төрлүүдээс ялгардаг болов уу?

-Би Ховдын багшийн их сургуулийг түүхийн багш мэргэжлээр төгссөн. Үндсэн мэргэжил маань түүхч болохоор энэ төрлөөр бичихэд дөхөм болдог. Ер нь жүжгийн төрлөөр туурвих ахмад үеийнхний тоо цөөрч байна. Манай үеийнхэн ч бас шимтэн бичихгүй байна. Гэхдээ миний хувьд тэд бичихгүй байна гээд орон зайг нь нөхөх гээд бичээд байдаг юм биш л дээ. Өөрийнхөө зүрх сэтгэлийн дуудлагаар л бичдэг. Жүжиг гэдэг бол утга зохиолын хамгийн хүнд төрөл. Энэ чиглэлээр бичих нь миний хувьд том сорилт болж байгаа гэдгийг өдрөөс өдөрт мэдэрдэг. Жүжгийг сургууль соёл төгссөнөөрөө ч бичдэг юм биш. Амьдрал үзэж байж л илүү сайн бичдэг юм шиг санагдаж байна. Би 35 настайдаа “Тэнгэрийн хүү”-г бичиж байсан. Одоо 40 насны босгыг алхлаа. Энэ үеэс л хувь хүний гэхээс илүүтэй уран бүтээлчийн сэтгэлгээний ачааны тэн нь тэнцэрч ирдэг юм байна. Амьдрал үзээд, хорвоо ертөнцийг илүү их таниад эхлэхээр өөрийнх нь нээсэн цонхнууд олон болж нэг том цонх болдог юм уу даа.

-Тэгвэл та “түүхийн багш”-ийнхаа ажлыг уран зохиолоор дамжуулж илүү сонирхолтой байдлаар хүмүүст хүргээд байгаа юм биш үү?

-Манайхан түүхээ мэдэхгүйгээс баларч байна шүү дээ. Ерөнхий боловсролын дунд сургуулийн сурах бичгийн хөтөлбөрт түүхийн хичээлийг түлхүү оруулахгүй бол залуучууд түүхээ мэдэхгүйд хүрч байна. Бид өөрсдийн түүхгүй болж байна. Бидний түүхийг гадныхан зохиож өгдөг болж байна. Бид түүхээ мартвал маргаашгүй л гэсэн үг. Түүхээ мэднэ гэдэг бол он дарааллыг утга учиргүй чээжлэхийн нэр биш. Өнөөдрийн энэ буцалсан будаа шиг амьдралыг түүх зурчихсан байдаг. Түүхээ сайн мэддэг, судалсан ард түмэн хэзээ ч хэнд ч уусдаггүй. Тухайлбал ОХУ, БНХАУ-ын хувьд түүх, соёл, урлагийн салбартаа бодлогын төвшинд анхаарал хандуулдаг. Энэ бол тухайн үндэстний амьд явах цог, оршин тогтнох дархлаа, ирээдүйн даяаршлын мөргөлдөөнд тэсч үлдэх бат цайз нь байдаг. Ёстой нөгөө Зундуйн Дорж гуайн хэлсэнчлэн хэл, хил, мал гурав гэдэг шиг. Би түүхч хүний хувьд түүхийг сануулах үүднээс хэд хэдэн бүтээлээ туурвисан. Тухайлбал, “Тэнгэрийн хүү” жүжгийн хувьд яривал, бид Чингисийн Монголчууд гэж ярьдаг. Гэтэл хэрэг дээрээ түүнээс ч өмнө манай эриний өмнөх үед дэлхийд цуурайгаа хадааж явсан аугаа том үндэстэн гэдгээ төдийлөн хүн бүр мэддэггүй. Тийм ч учраас би “Тэнгэрийн хүү” зохиолоо өөрийнхөө зүрх сэтгэлийн дуудлагаар бичсэн. Энэ жүжгийг үзсэн хүмүүс Модун Шанью энэ тэр гээд ярьдаг боллоо. Гэхдээ нийт хүмүүс хангалттай мэдэхгүй байна. Түүхийн мэдлэгийг ямар аргаар залууст хүртээмжтэй хүргэх вэ гэдэг нь чухал. Тайз дэлгэцийн уран бүтээл шууд хүмүүст нөлөөлдөг. Энэ жүжиг театр урлагийн түүхэнд хамгийн олон тавигдсан, хамгийн олон үзэгчтэй бүтээлээр тодорсон байдаг. Хэдийгээр, Наранбаатар сайн найруулж, би сайн бичсэн байж болох ч бидний тархи зүрхэнд суугаад байсан үндэсний үзлийн амь цог нь халуунаараа байсныг илтгэж байгаа бахархал юм. Өнөө цагийн залуусын зүрхэнд үндэсний үзэл хэзээ мөдгүй сэрэхэд бэлэн байгааг энэ жүжгийг үзсэн хүмүүсийн нүүр царай, нүднийх нь галаас олж харсан. Түүх мэддэг хүн, түүхч хоёр ялгаатай. Түүхийн анализ хийх нэг өөр, түүхийн он дарааллыг дуржигнатал ярих нэг өөр. Энэ болгоныг тайз дэлгэцийн бүтээлд яаж, ямар хэлбэрээр орчин үеийн сонирхолтой шийдлээр гаргах вэ гэдэг нь чухал.

“Эх түүх,өвөг дээдсээрээ хамаагүй оролдож, арилжааны хэрэгсэл болгоод гудамжны шороотой хутгадаггүй юм”

-Сүүлийн үед түүхэн бүтээлүүд их гарч байгаа. Энэ талаар ямар бодолтой байна?

-Яг тийм. Гэхдээ түүхийг “түүхий” болгож харуулж байна. Зарим нэг нөхдүүд түүхэн сэдэв сонирхолтой гээд бариад авдаг. Гэвч түүхийг “алж” байна. Түүхэн хүмүүсийг “алж” байна. Нэг ёсондоо сайн гаргаж чадахгүй байна. Би томоохон түүхэн роман ойрын хоёр, гурван жилийн хугацаанд бичнэ. Тэгээд түүхэн романыг ингэж бичдэг гэдгийг үзүүлнэ, харуулна. Эх түүх,өвөг дээдсээрээ хамаагүй оролдож, арилжааны хэрэгсэл болгоод гудамжны шороотой хутгадаггүй юм. Мөнгөний үнэрээр нэвчээдэггүй. Би энэ төрлийг утга зохиолын сонгодог, элит төвшинд нандигнаж бичнэ. Их Эзэн Чингис хааны тухай “Хаадын хаан”, “Үнэний хаан Будда” хоёр зохиол маань театрын уран сайхны зөвлөлөөр батлагдсан боловч хөрөнгө мөнгө байхгүйн улмаас саатаад л байж байна. Энэ бол “Тэнгэрийн хүү”-тэй эн зэрэгцэхүйц бүтээлүүд. Гэтэл энэ тал дээр одоо болтол төр засгаас ямар нэг байдлаар санаа тавиагүй л байна. Арга ч үгүй дээ. Бүхэл бүтэн улс орны өнгө төрхийг илэрхийлж байдаг соёлын яам гэж алга. Хавсрах төдий явж байгаа. Соёлын яам гэж байх ёстой. Хамгийн ойрын жишээ болох хоёр хөршөө л харчих хэрэгтэй. Сүүлийн үед монгол хүний сэтгэлгээ их эвдэрч байгаа. Лебирал үзэл бүх утга уран зохиолд нэвтэрч байна. Энэ нь даяаршиж байгаа хэрэг боловч монгол язгуур чанарыг түрэмгийлэн эвдэж байна.

-Уншигчдын хувьд эхлүүлсэн зохиолоо уншиж дуусах хүртлээ зохиол дотроо амьдарч, баярлаж, гуниглаж, дурлаж, шаналдаг шүү дээ. Тэгвэл зохиолч хүний хувьд бичиж байгаа зохиолдоо бүрэн автах үе байсан уу?

-Бас сонин асуулт асуулаа. Тухайлбал би “Тэнгэрийн хүү” зохиолоо бичиж эхлээд дөрөв хоноод сар гаруй хугацаанд хэсэг завсарлаад дахин дөрөв хоног бичээд дуусгасан. Энэ зохиолоо бичих явцад сонин сонин юм болж байлаа. Би зохиолынхоо баатруудын зарим нэг нэрийг зүүдлээд, зүүдэлсэн нэрээрээ өгч байсан. Тэр ч бүү хэл Модунтай хүртэл зүүдэндээ уулзаж байлаа. Тэгж их шимтэж байсан гэсэн үг. Жүжгийн зохиол дээр Модуныг хаан ширээнд залаад дуусгасан. Харин анх бичсэн зохиол дээр Модун хаан ахимаг настай болсныхоо дараа тулааны талбарт шонхорын маягаар амь үрэгдэж байгаагаар төгсдөг. Тэгээд би Модуныг амь үрэгдүүлснийхээ дараа уйлаад, сэтгэл тавгүйрхээд нэг хэсэг хэцүү байсан. Энэ мэтчлэн зохиолдоо автаж байсан үе олон бий.

-Хүүхдийн зохиолын улсын уралдааны романы төрөлд “Модуны анд Удаадай” бүтээл чинь шалгарч байсан. Энэ бүтээлээрээ болон бусад бүтээлүүдээрээ комик ном гаргах талаар ярьж байсан?

-“Тэнгэрийн хүү”, “Үнэний хаан Будда”, “Хаадын хаан” туульсын жүжгээ хүүхдийн ном болгохоор бэлдсэн байгаа боловч хөрөнгө санхүүгийн байдлаас болоод гаргаж чадаагүй байна. Ер нь хүүхэд залуучуудад хүчтэй нөлөөлөхүйц хэмжээний зохиол бүтээл туурвиж байгаа зохиолчдоо төр засгаас хөхүүлэн дэмжих хөшүүрэг хэрэгтэй байна. Манай зохиолчдыг урамшуулаад, дэмжээд өгвөл нөөц боломж, чадал, чадвар бий. Зохиолчид зах зээлийн үед амьдрахад ярвигтай л даа. Тэдний сэтгэл нь баян, бүтээл нь баян боловч бэл бэнчингээр хоосон байгаа нь гашуун үнэн шүү дээ. Би хамгийн сүүлд хүүхдийн жүжиг бичсэн. Яагаад гэхээр хүүхэд залуус маань харийн юманд автаад байна. Одоо бага насны хүүхдүүд гадны хүүхэлдэйн киног дуржигнатал ярьж байна. Тэгэхээр Монгол хүүхдүүдэд, монгол баатар хэрэгтэй байна. Тэр баатрыг зохиолчид нь гаргаад ирж чадна аа. Түүнийг нь дэмжих хөшүүрэг л хэрэгтэй байна.

-Нууц биш бол бичсэн ном, зохиолоо зараад ашиг мөнгө олох нь хэр байдаг юм?

-Худлаа худлаа. Номын дэлгүүрүүдэд тавиад бестселлер болсон энэ тэр худлаа. Бестселлер Монголд байх ч үгүй. Тэр номоо борлуулахын тулд хийдэг арга байх. Ер нь тэгж яривал өмнөх жилүүдийг бодвол сүүлийн тав, зургаан жил ном уншдаг, сонирхдог хүмүүсийн тоо нэмэгдэж байгаа боловч учиргүй олноороо худалдаж авдаггүй. Би жүжгийн зохиолыг олон хүн уншиж байгаа гэвэл итгэхгүй. Магадгүй 100 хүний нэг нь уншдаг байх. Жүжгийг тайзан дээр үзэхээс илүүтэй унших юм бол илүү сонирхолтой.

-Хүмүүс хүүхдээ дагуулаад жүжиг үзэж байна уу?

-Сүүлийн жилүүдэд хүүхэдтэйгээ гэр бүлээрээ жүжиг үздэг болсон. Одооны хүмүүс хүүхдүүдийнхээ боловсролд анхаарч жүжиг үзүүлье. Сонгодог урлагийг ойлгодог, мэдэрдэг, шимтдэг болгоё гэж боддог, хичээдэг болсон нь сайшаалтай.Хүүхдийн жүжиг тоглоход суудал дүүрэн үзэгч хүүхдүүд ирж байна. Номыг ч бас их авч өгдөг болж. Гэвч сайны хажуугаар саар гэгчээр орчуулга муутай, хүүхдэд сөргөөр нөлөөлөхүйц, хэт их зурагтай ч гэдэг юм уу монгол хүүхдийн сэтгэхүйд халтай, монгол хөрсөн дээр буухгүй ном зохиол олон болсон байна. Иймд эцэг эхчүүд хүүхэддээ ном сонгохдоо сонголтоо зөв хийх хэрэгтэй.

-Ирэх онд юу хийхээр төлөвлөж байна?

-Хийх ажил их байна. Надад гаргахад бэлэн болчихсон сэтгүүлзүйн хоёр, яруу найргийн хоёр, хүүхдэд зориулсан гурав гээд долоо найман ном байна. Сүүлийн үед кино зохиол руу шимтэн орж байна. Хэд хэдэн кино зохиол болон жүжгийн зохиол бичихээр төлөвлөсөн байна.

СЭТГҮҮЛЧ: П.БАТЗАЯА