шиг тэр хар нүхнүүд түүний бардам занг сийчиж орхив. Хэдхэн сарын өмнө өвс ногоо хөхөртөн намиж, адуу мал аргамжиж хашчихсан юм шиг хуран багширч, тэрүүхэн дэнжид магнай тэнүүн малчин айлын яндангаар шинэ цэнхэр утаа тэнгэр сүвлэн сунаж суунаглаад төдхөнөө арц хүжний ариусал мэт хир хоргүй замхарч байсан нь гарцаагүй ээ. Тийм л сайхан нутаг минь байсан юм шүү дээ. Ийм нэг бодол гэхэд бодол биш, ухаарал сэхээрэл бүүр биш, нүднийх нь өмнө зүгээр л тусах дүр зураг нутагтаа дөнгөж хөл тавьсан Гоожоог цохиод авах шиг угтлаа.
Бор Хавцалаас алт гарч гэнэ, байгалийн цул алт ч азтай одтой нэгэнд нь олдож байгаа гэнэ гэсэн атаач цуу чихийг нь нясалж хор шарыг нь угзчив. Насаараа дотуур байрны багш хийсэн ногоон Жотоо хүртэл зангидсан гарын чинээ алт олж, амьдрал аж төрөхүй нь үлгэрт гардаг шиг өөрчлөгдөж, баяжиж бандайсныг ч гай болж хэн нэгнээс сонслоо. Нутгийн минь савдаг сахиус олны газар тэнэж яваа намайгаа ивээж хишиг буянаа хайрлах байлгүй гэж авцаа авлагатай хүнээ зорин очих гэж байгаа мэт дотроо хэдэнтээ шивнэжээ.
Шивнэн шивших тусам үнэхээр нутгийн савдаг хэн нэгнээс илүү өөрийг нь л баярлан угтаж, хайрлан энхрийлж, хишиг буянаа харамгүй өгөх ёстой санагдав. Яваад очиход л болох нь тэр. Энэ нь гарцаагүй хэлэлцэж тохиролцсон тооцоо судалгаатай хөрөнгө оруулалт мэтээр Гоожоогийн толгойд нэвчиж үнэмшигдэв.
Замын тэргэнд хэдэн төгрөг илүүхэн хаяж аймаг сумынхаа төв дээр ч торж сааталгүй хуй салхи шиг шуугьж ирээд сүйдсэн газар нутаг, сөнөсөн ертөнцийн буурь мэт нүх цооногуудад тулж зогссон нь энэ. Өмнөх цооног руу тонгойж нүдээрээ алт ухах шиг цүүцдэж харав. “Ширүүп” гэж нэрлэх тэр онгойсон хар нүхнээс нутгийн хөрс их л зуунги жихүүнийг үнэртүүлнэ. Газрын үхлүүт гүн чийг хүнцэлд дотор нь ч эвгүйрхэж, хэлээ балтайлгав. Тэнд лавтай алт байх шинж алга. Аваад явчихжээ. Ухаан санаа нь эрээнтэж, тархиар нь хатгахад эргэн тойрноо тэмтчин тулж түших юм хайлаа.
Түүнийг хүргэж өгсөн машин хавцлын дэгэн догонтой замаар бууж яваа нь гашуудал мэт харагдав. Төдий холгүй нэг муу навсархай гэр салбаганана.Наана нь хэдэн хүн зүүд зэрэглээний эзэд мэт сүүтэгнэнэ. Гоожоо ямартаа ч тэдэнтэй уулзъя гэж бодоод хормойгоо шуугаад ухарч ухарч гэнэт ухасхийн нүхэн дээгүүр од шүүрэх гэсэн мэт огцом харайв. Яах аргагүй цаана нь газардсан ч хөл дээрээ яг таг тэнцэн цахалж чадсангүй. Хүчиндээ дахин нэг алхаж, хүзүүгээ хэчнээн хойшоо шидсэн ч дараагийн нүх рүү гулсаж уналаа.
Хөл нь тархины жолоодлогоор бус зөвхөн хувь эрхтнийхээ хэрэгцээгээр тулах газар эрж харанхуйн хоосонг хий гишгэлэн сарваганана. Чих шуугин, нүд ч гэх юмгүй болж, хачин хар урсгалд тас тэврүүлэн унахад цооногийн хана мөр тохойг нь шудран зулгаана. Аз болоход элбэгхэн дээлийн урт хормой хананы овгор товгорт ороолдон унах хүчийг сааруулжээ. Ингээд үхдийм байж, нутгийн минь савдаг яаж байгаа юм бол оо гэсэн гоморхуу бодол биеийнх нь хамаг халуун цус, шар устай хамт дээшээ хөөрөн гарчээ. Цээжнээс доошоо биегүй мэт, бүсэлхийгээрээ тайрагдаж хагас болсон юм шиг эвгүй мэдрэмж төрнө. Хөл гэдэг тулж гишгэж, алхаж гүйж байж л байгаагаа мэдрүүлдэг эрхтэн аж. Гоожоогийн өндөр гозгор бие цээж баримал мэт өөрт нь санагдаж байв. Үгүй ер хачин юм аа гэсэн зурвас цөхрөл төрөх ...
Ингээд ямар ч нэр төргүй үхэх нь байна шүү. Эрлэгийн элч ч тоож хараагүй, эрж хайгаа ч үгүй байхад “дээр нь” салбайгаад ойчдог нь ч юув дээ. Гэнэт хатуу зүйлд тасхийтэл хүрч нуруу туруу нь нурр-хийн, өвдгөөрөө нуга туслаа. Цооногийн ёроолд хүрчээ. Ингэж хөлтэйгээ байгааг ч мэдэв. Тас харанхуй. Лавтай нүдний хэрэг энд алга шив. Гэхдээ юмыг яаж мэдэхэв. Ирсэн зүгээдээ өлийвөл эрхий дарам хэмжээтэй цагаан юм сөхийж байна. Тэр бол тэнгэр аж. Цэнхэртэн дуниартах, нэлэнхүйг үзүүлэгч дэлгэр агуужим мөнх хөх тэнгэрээс иймхэн сорви шиг цагаан толбо над үлдлээ гэж үү. Оногдлоо гэж үү. Үнэхээр гомдолтой санагдлаа. Алтан нутаг минь намайгаа ингэж л хүлээж авдаг байж. Гэхдээ хөл гар хугарч няцарсан юмгүй, баруун чих нь урагдсан бололтой сэрүү татаж нойтон юм урсана. Өөр ямар ч гэмтэл аваагүй байв. Там шиг энэ гүн нүх рүү унахад дээлийн урт хормой шүхэр шиг хөөрөн хийлж, хана үрэхдээ үрж дүүжлэн аль л байдгаараа хичээсэн мэт унах хурдыг сааруулжээ. Тохой мөрөөрөө зөндөө хана цохьсон байж таарна. Гэмтэж бэртээгүй нь юуны аврал юм бол доо.
Хотоос гарахын өмнө “Нутаг явна, хэлж захих юм байна уу” гэж эгчийндээ очсон сон. Үнэндээ хэдэн төгрөг нэмэрлэх магад гэж горьдсон хэрэг. Эгч нь: “Ийм хүнд юу захих билээ” гэсэн харцаар түүнийг өрөвдөнгүй харсан юм. Тэгээд “Хөдөө явах гэж байгаа бол дулаан хувцас хэрэгтэй дээ. Намар орой болж, удахгүй өвөл залгалаа. Май үүнийг ав. Хорин жилийн өмнө бол ч моод шүү, моод. Хэдхэн удаа өмссөн, шинээрээ байгаа юм. Банзар ахын чинь хүрэм. Цэвэрхэн өмсөж элээгээд цэвэрхэн газар хаячихаарай.” гэж нөхөртөө ч, нөөлөггүй нимгэн үсчиж яваа дүүдээ ч тал алдахгүй голч үгийг хэлжээ. Тэгэхэд Гоожоо: “Энэ муу мялзан шар өвгөний хулмастай хүрмийг нутагтаа аваачиж бүүр цэвэр газар залах юм гэнэ. Тамтаг болтол нь элээгээд хог дээр аваачиж хаяна даа.” гэж зөрүүдлэн бодож хорссон юм.
Хүрэм бол цагтаа ч эд нь эд л дээ. Эх орны арьс шир боловсруулах үйлдвэр хаалгаа барих үеийн бүтээгдэхүүн болох дарайсан зузаан, бараг хагас боловсрогдож, хагас будагдсан үхрийн шир. Түүнийг дээл дотроо өмсөөгүй бол мөр тохой нь “замын” чулуунд няцлуулж банш буузны мах шиг болох байсан биз. Нэг ёсондоо үхрийн зоо нурууны арьсаар хуягласан Гоожоогийн мөр тохой бэртэж гэмтсэнгүй. Муу эгчийн минь өгсөн хүрэм, аавын минь дээл хоёр аминд орлоо хэмээн зурвасхан бодлоо. Түрхэн зуур сэтгэлийн агаар мэлсхийх ч шиг. Дахиад бодлоо. Амьд байна. Би амьд байна шүү дээ. Ийм аз тун ховор доо. Гэхдээ энэ ер нь аз мөн үү. Хүргэн ахын хүрэмний хувьд байх ёстой газраа яг иржээ. Үүнээс цэвэрхэн газар гэж хаа байхав. Алтыг нь хүртэл ухаад цэвэрлэчихэж шүү дээ. Шунал сувдаглал хоргодох юмгүй болсон юм чинь цэвэрхэн байлгүй яахав.
Газар цэвэрхэн ч үүрд үлдэхэд түүнд дэндүү харамсалтай санагджээ. Ийм бат саванд орсон болохоор амьдрахаа алдаж амьд мэнд гарчих талын юм сүвэгчиллээ. Нүхний ёроолоор тэмтчихэд гарт нь архины лонх баригдав. Энэ нүхэн тамыг бүтээгчид бүүр жаргаж байж, алт олчихоод амжилтаа тэмдэглэн ууж наргиж байж. Гэтэл Гоожоогийн хувьд бүх юм шал эсрэг. Холгүйхэн сүүтэгнэж байсан хүмүүс анзаарч харсан болов уу гэх горь байх ч хараагүй дээ гэсэн гоморхол хүч түрнэ. Нүдэнд нь алтнаас өөр юм харагдахгүй болсон хөсрийнүүд гэж дэмий л зүхэв.
Амьдрахад зиндаа байдаг шиг үхэхэд бас зиндаа бий аж. Арай ч дээ. Аятайхан амьдарч чадаагүй байж болно. Жамаараа үхчихэж болно оо доо, ингэхэд. Ядахдаа моринд чиргүүлж үхсэн бол хамаагүй дээр байх байлаа. Хөх тэнгэр дээр нэг, доор нэг орж харагдаад, ногоон дэнжийн өвс ногоог дураараа мөргөж дух магнайгаа хавтгаж улаан ногоон гулууз болсон ч энэ харанхуй нүхэнд осгосны дэргэд жаргал байхгүй юу. Тэнгэр ч харах, нар ч үзэх эрхгүй үхнэ гэдэг, ямар олиг байхав. Энэ бүхэн ер нь юунаас болов. Хурдан баяжих гэснээс боллоо. Сайхан амьдрах гэж адгаснаас болж муугийн муугаар үхэх болчихоод байна даа.
Ийм гиншээ хар бодлоор харанхуйн ёроолтой ярилцаж байсан Гоожоогийн толгойг нэг юм тонхийтэл цохив. Дээрээс олс буулгасан бололтой. Тэр олсноос самардан чанга чанга дугтран, хамаг чадлаараа хашгиран, алцаганан уйлж цамналаа. Олсны үзүүрт гар чийдэн, хуудас цаас зангидсан байв. Чийдэнг асаавал гэрэл нүдийг нь сөхөж цоо шинээр нээх шиг ийш тийш солбицож гялбууллаа. “Та амьд, хөдлөх тэнхэлтэй байгаа бол” гээд биеэ яаж оосорлож уях заавар зураад олсноос гурвантаа дугтарч дохио өгөх ёстой гэж бичжээ. Алт биш итгэл найдвар, амьдрал нүдэнд нь харагдав. Амьдрал гэдэг алт мэтийн гялгар хогоос их өөр зүйл байдаг ажээ. Ийнхүү дөчин алд нүхэнд унаад үсэн эрүүл үлдсэн Гоожоо алтгүйгээр хүн аятайхан амьдарч болно гэсэн бодолтой болоод аврагч олсны үзүүрт өөрийгөө бөх гэгч уяад гарч ирэв. Тэгээд тэнгэр, нар, уулын шовх оргилыг анх удаагаа харж байгаа юм шиг их удаан ширтлээ.