Төрийн мөнгө, төсвийн хөрөнгө бол татвар төлөгчийн халааснаас гардаг гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. Нэг ёсны төрийн үйлчилгээг авахын тулд иргэдийн өгсөн “урьдчилгаа төлбөр” юм.

Харин тэр мөн гийг зөв зохистой захиран зарцуулах үүргийг бүх шатны төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар хүлээдэг. Харамсалтай нь “төрийн мөнгө ёолохгүй” гэдэг үзэл нэвт шингэсэн хурган дарга нарын увайгүй үйлдэл, зувчуулсан мөнгө татвар төлөгчдийн халааснаас гарч байна. Үүнийг татвар төлөгчдийн “урьдчилгаа төлбөр”-өөс хумсалсан хулгай гэж үзэхээс өөр аргагүй. Хэрэв хулгай юм бол гэмт хэрэг мөн байхаас зайлахгүй.

Энэ гэмт хэргийг таслан зогсоох, хариуцлага тооцох талаар хууль хяналтын байгууллага, гүйцэтгэх засаглалын түвшинд ямар ч арга хэмжээ авахгүй байгааг нь хам хэрэг гэж үзэх үндэслэлтэй. Төрийн түвшиндээ хүлээн зөвшөөрсөн хам шинжтэй ийм төрлийн гэмт хэргийг олон нийтэд дэлгэж түвдэхгүй байгааг хэрхэн ойлгох билээ. Төсвийн хөрөнгөөр аялал зугаалга, ой тэмдэглэх, урлагийн наадам, уралдаан тэмцээн, шинэ жил болон баяр ёслолын аливаа арга хэмжээг санхүүжүүлэхгүй байх дүрэм, горим гаргаад ч нэмэр алга.

Нийслэл, дүүргийн удирдлагуудыг 3.7 тэрбум төгрөг үр ашиггүй зарцуулсныг аудитаар тогтоов.

Төрийн үйлчилгээний байгууллагууд төсвийн хөрөнгийг баруун солгойгүй цацдаг арга замуудыг аудитын байгууллагын дүгнэлтээр баталгаажсан жишээгээр өгүүлье.

Төрийн байгууллагын хурган дарга нарын мөнгө “идэх” шалгарсан арга нь элдэв арга хэмжээ, уулзалтын зардлыг зориуд хэтрүүлэн баталдаг явдал. Энэ нь ганц дүүргийн энэ төрлийн үйл ажиллагаанд зарцуулсан мөнгөнөөс тодорхой харагдана. 2017 онд Чингэлтэй дүүргийн ИТХ-ын арвилан хэмнэлтгүй зарцуулсан зардал олон сая төгрөгөөр хэмжигдэнэ.

Тэд нэг жилд 102.1 сая төгрөгийг хэмнэлтгүй зарцуулсныг аудитын шалгалтаар илрүүлжээ. Тухайлбал, Баянхонгор, Увс аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчид болон бусад байгууллагын төлөөлөгчидтэй туршлага солилцох уулзалтын хоолны зардалд 9.6 сая төгрөг зарцуулжээ.

Нийслэл, дүүргийн удирдлагуудыг 3.7 тэрбум төгрөг үр ашиггүй зарцуулсныг аудитаар тогтоов. Мөн Сөүл хотын Сонгбүг дүүргийн ИТХ-ын төлөөлөгчдийг хүлээн авах, хоолны зардалд 5.6, Манжуур хотын төлөөлөгчдийг хүлээн авч, хоолоор дайлахад 4.6, ЧДийн ИТХын үе үеийн төлөөлөгчдөд хүндэтгэл үзүүлэх арга хэмжээнд 19.2 сая төгрөг зарцуулсан байна.

Энэ жагсаалт 2017 оны ажлыг дүгнэх тайлангийн хурлын зардал, оройн хоолны төлбөрт 14.8 сая, Залуучуудын хөгжлийг дэмжих аяны өдрийн хоолонд 3.1 сая төгрөг зарцуулсан гээд цааш хөвөрч өгнө. Нэг дүүрэг гэхэд л 102.1 сая төгрөг дур мэдэн зарцуулсан байхад нийслэлийн есөн дүүргийн хэмжээнд хэр их хөрөнгийг арвилан хэмнэлтгүй зарцуулсныг асуух илүүц биз. Үүн дээр дүүргийн удирдлагууд төрийн “төмөр хүлэг”-ээр дураараа тэнэдэг байдлыг нь мөнгө мөр үлдээдэг санхүүгийн баримтаас нь тодорхойлж болж байна.

Нийслэлийн хэмжээнд лимитээр сард 16 сая төгрөгийн шатахуун хэрэглэхийг зөвшөөрсөн байхад 9.4 сая төгрөгийн бензин илүү шатааж тэнэсэн байх юм. Хамгийн их шатахуун “уудаг” албан тушаалтнууд нь хурган дарга нар байна. Тухайлбал, НИТХ-ын Ажлын албаны дарга нэг сая, Нийслэлийн Засаг даргын Гэр хорооллын хөгжил хариуцсан орлогч 500 мянга, Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер 460 мянга, нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын дарга 352 мянга, Баянзүрх дүүргийн “засаг ноён” 480 мянга, Баянголынх 343 мянган төгрөгөөр зардал хэтрүүлсэн зэрэг урт жагсаалт байна лээ. Сард зөвхөн шатахуун зарцуулалтаа есөн сая төгрөгөөр хэтрүүлээд байвал яаж төсвийн мөнгийг хэмнэж байгаа гэж хэлж зүрхлэх вэ.

Үүний дараа аймаг, дүүргийнхний хяналтгүй мөнгө зарцуулдаг уламжлалт аргын нэг нь гадаад томилолтын зардал юм. БЗД-ийн ИТХ-ын албан хаагчдын нэг жилийн хугацаанд гадаадад томилолтоор явсан зардлаас аудитынхан 78.2 сая төгрөгийн зөрчил илрүүллээ. Томилолтын хөтөлбөр, үр дүнгийн тайлангүй гадаад томилолтын зөрчил нь л энэ шүү дээ.

Нийслэлийн хэмжээнд лимитээр сард 16 сая төгрөгийн шатахуун хэрэглэхийг зөвшөөрсөн байхад 9.4 сая төгрөгийн бензин илүү шатааж тэнэсэн байх юм.

Үүнээс гадна зугаалсан, шалтгаанаа тодорхой баталгаажуулсан зардал олон дахин үржигдэнэ. Тус дүүргийнхэн гадаадад аялсан шалтгаанаа амьдралаас тасарсан тайлбартайгаар хүргүүлсэн нь ч бий. Гадаадын байгууллагатай хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулах нэрээр 14 сая, түүндээ гарын үсэг зурах нэрийдлээр 41 сая төгрөгөөр гадаадад аялсан гэж эгдүүцмээр тайлбар өгсөн албан тушаалтан ч байна.

Мөн албан бус айлчлал, олон улсын үзэсгэлэн үзэх, гадаадын байгууллагын урилгаар гээд зөвшөөрч боломгүй зардлууд явж өгнө дөө. Энэ ч гайгүй, бүр зүлгэн дээр зугаалах “Пикник” арга хэмжээнд оролцоод ир гэж хоёр албан хаагчид 7.6 сая төгрөг өгч урам хайрласан байх юм.

Төрийн байгууллагуудын үр ашиггүй зарцуулсан хөрөнгийн дийлэнх нь нийслэл, дүүргийн албан хаагчдыг хамарсан спортын арга хэмжээ байдаг. Нийслэлийн удирдлагууд, үйлчилгээний ажилтнуудын “хөлсөө гаргасан”-ы төлбөрийг төсвөөс санхүүжүүлдэг учраас санхүүгийн тайланд бахархалтайгаар дурддаг бичигдээгүй хууль аанай л үйлчилсээр. Баянгол дүүргийнхэн төр захиргааны алба хаагчдын дунд тэмцээн зохион байгуулаад зогсохгүй оролцсон тамирчдаа жигд хувцаслахын тулд 1.6 сая, хоолонд нь 703 мянган төгрөг цацсан байх юм.

Сүхбаатар дүүргийнхэн ч ялгаагүй ийм төрлийн тэмцээнд 3.4 сая төгрөг хаясан аж. Дүүргийн дотоод тэмцээнээс шалгарсан “ажилчин тамирчид”-ыг нийслэлд өрсөлдүүлдэг “Хангарьд” спортын арга хэмжээ ч үргүй зардал гаргах сайхан далим болжээ. Чингэлтэй дүүргийнхэн нийслэлийн аваргын тэмцээнд зориулж төлөөлөгч тамирчдадаа 1.2 сая, СБДийнхэн өсвөрийн сагсан бөмбөгийн багийн хув цасны зардалд 2.5 сая төгрөг зарцуулжээ.

Мэдээж бусад дүүргийнхэн тэднээс дутаж “доошоо ороогүй” гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Нийтийг хамарсан спортын арга хэмжээ гэж үүнийг хэлтрүүлж өгөөмөр сэтгэлээр тайтгарах гэж оролдоё. Харин нэг хүнд зориулсан спортын тэмцээнд мөнгө үрдгийг хүлээн зөвшөөрч тэнэглэмээргүй байна. СБД-ийнхэн ИТХ-ын даргадаа зориулан шатрын тэмцээн зохион байгуулж 1.9 сая төгрөг зарлагадсан нь арай хэтэрнэ биз дээ. Нэг удаа зохион байгуулсан бол бялдуучлаад мөнгө үрчихжээ гэж бодохсон. Гэтэл жил дараалан нэрэмжит болгон зохион байгуулдаг нь ямар учиртайг ойлгосонгүй.

УИХ, Засгийн газраас төсвийн зардлыг хэмнэх, зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх, төсвийн сахилга хариуцлагыг сайжруулах чиглэлээр бүх шатны төсвийн захирагч нарт удаа дараа үүрэг болгосон нь хурган дарга нарт эрээн цаас болон харагджээ. Аудитын байгууллага нийслэл, дүүргийн удирдлагууд төсвийн 3.7 тэрбум төгрөгийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулсан тухай гүйцэтгэлийн тайландаа дурдсан нь энэ. Энэ бол бага мөнгө биш.

Нийслэлийн гэр хорооллын 46 өрхийг шууд орон сууцанд оруулах, 154 өрхөд байрны урьдчилгаа болох мөнгө шүү. Ийм хэмжээний хөрөнгийг нийслэлийн “хурган” дарга нар, дүүргийн “засаг ноёд” гарын үсэг зурж, гарынхаа салаагаар урсгаж байгааг харсаар суух нь иргэдийн дургүйцэл, зэвүүцлийг зэрэг хүргээд байна.

Төсвийн хариуцлага, сахилга батыг чанд мөрдүүлэх үүрэгтэй ЗГХЭГ-ын дарга попорч суухын оронд төсвийн захирагч нартаа хариуцлага тооцохгүй бол аймгийн удирдлагууд нийслэлийн ноёдтой барьцах нь баараггүй. Өнөө жил ойгоо тэмдэглэхээр алгаа үрж суугаа засаг ноёд ч төрийн мөнгийг түмний эхийн манлай, түрүү бөхийн байнд өгөөд зогсохгүй, дуулдаг хуурддаг бүхнийг залж, дундаас нь шомбодохоо хүлээн буй нь дамжиггүй.

Г.Билгүүн

"Засгийн газрын мэдээ" сонин