Харвардын эрдэм шинжилгээ, судалгааны нэгж, MHI байгууллага 2015 оноос “Сургуулийн насны хүүхдүүдийг сүрьеэгийн халдвараас урьдчилан сэргийлэхэд Д аминдэмийн нөлөө” судалгааг  хийж эхэлсэн билээ.

Тус байгууллагын хийсэн судалгаагаар ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдийн дунд сүрьеэгийн өвчлөл өндөр байгааг тогтоож, анхааруулж байсан юм. Сүрьеэгийн халдвар, өвчлөлийн талаарх судалгааны үр дүнгийн талаар MHI-ийн судалгааны багийн гишүүдийг урьж, ярилцлаа.

-MHI байгууллага 2015 оноос “Сургуулийн насны хүүхдүүдийг сүрьеэгийн халдвараас урьдчилан сэргийлэхэд Д аминдэмийн нөлөө” судалгааг эхлүүлсэн. Уг судалгааг яагаад хийх болсон талаар ярилцлагаа эхэлье.

-MHI-ийн гадаад харилцаа олон нийт хариуцсан төлөөлөгч Ц.Энхжаргал: МHI, Харвардын эрдэм шинжилгээ судалгааны нэгж байгууллага нь 2004 оноос олон нийт, хүүхэд, эмэгтэйчүүдийн (хот, хөдөөгийн хүн амын) эрүүл мэнд сайн сайхны төлөө шим тэжээл, Д аминдэм, амьсгалын замын халдварт өвчлөлүүд, тэр дундаа сүрьеэ өвчинтэй холбоотой судалгаа шинжилгээний ажлуудыг хийж ирсэн. Эдгээр судалгаануудын үр дүнд Д аминдэмийн дутагдлыг арилгаснаар амьсгалын цочмог болон архаг халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтойг нотолсон. Мөн сүрьеэгээр өвдсөн хүмүүсийн эмийн эмчилгээнд Д аминдэмийг хавсаргаж уулгахад өвчтөний эдгэрэлтийг сайжруулдгийг баталсан. Монголд 2012-2016 онд үндэсний бичил шим тэжээл болон Д амин дэмийг тодорхойлох судалгааг хийсэн ба энэхүү судалгааны үр дүнд Монголчуудын цусан дахь Д аминдэмийн дутагдал өвлийн улиралд 99 хувьтай, зуны улиралд 38 хувьтай байна гэж тогтоогдсон. Манай байгууллагын олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн эрдэмтэн судлаачдын баг Харвардын стандартын дагуу өндөр ёс зүйтэйгээр Монгол Улсынхаа хүн амын дунд хийсэн судалгаануудынхаа үр дүнд нийгмийн эрүүл мэндийг сайжруулах бодлогод нөлөөлөх нотолгоог гаргаж өгөхөөр зорьдог.

-Энэхүү судалгаа нь Улаанбаатар хотын хэчнээн сургуулийн, хэдэн сурагчийг хамарсан бэ. Судалгааны эхний үр дүн ямар гарсан бэ?

-Ахлах судлаач Д.Хулан: Улаанбаатар хотын зургаан дүүргийн ерөнхий боловсролын 18 сургуулиас санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон 10,000 хүүхдээс цуснаас сүрьеэгийн халдварыг илрүүлдэг алтан стандарт гэгддэг IGRA шинжилгээ авахад 10 хувь нь сүрьеэгийн халдвартай, 129 хүүхэд идэвхитэй хэлбэрийн сүрьеэгээр өвдсөн гэсэн сэтгэл түгшим үр дүн гарсан. Үүнээс харахад зөвхөн сургуулийн насны хүүхдүүдийн дунд халдвар өвчлөл өндөр байгаа нь нийт хүн амын дундах сүрьеэгийн өвчлөл үндэсний хэмжээний аюултай төвшинд хүрсэн байгаа нь харагдаж байна. Мөн энэхүү судалгааны эхний үр дүнгээр сүрьеэгийн халдвар авах эрсдэлт хүчин зүйлс нь дам тамхидалтад өртөх, Д аминдэмийн дутагдалтай байх, улирлын өөрчлөлт, ойрын сүрьеэгийн хавьталтай байх, нас нэмэх тусам сүрьеэгийн халдвар авах эрсдэл нэмэгддэг гэдэг нь нотлогдсон. Сүрьеэгийн халдварыг авсан хүмүүсийн 14 хувь нь л нэг өрхөд амьдардаг ойрын хавьтлаасаа халдвар авсан байсан бөгөөд үлдсэн бүх хувь нь олон нийтийн газруудаас (сургууль г.м.) авсан байна. Эдгээр судалгаануудын үр дүнгээс хамааран бид ёс зүйн хувьд сүрьеэгийн асуудлыг чухалчлан авч үзэж хувь нэмрээ оруулах шаардлагатай гэдгийг ойлгосон.

-Судалгааны дүнг сонсохоор халдвар авсан, өвчилсөн гэсэн хоёр өөр ойлголтууд яригдаж байна. Халдвар авсан хүмүүс цаашдаа өвчлөх магадлал өндөр гэсэн үг үү. Ер нь энэ хоёр ойлголтыг уншигчдад тайлбарлаж өгөхгүй юу?

-Ахлах судлаач Д.Хулан: Сүрьеэ өвчин нь микобактериар үүсгэгддэг, амьсгалын замаар халдварладаг архаг өвчин. Микобактери нь хүний бүх эрхтэн системийг өвчлүүлж болдог, хоруу чанар өндөртэй бактери.  Сүрьеэгийн халдвар гэдэг нь тухайн хүний биед микобактери идэвхигүй хэлбэрээр байдаг, халдвар тараахгүй шинж тэмдэг үзүүлдэггүй. Өөрөөр хэлбэл өвчин биш, тухайн халдвар авсан хүн өвчлөөгүй гэсэн үг. Харин дээр дурдсан эрсдэлт хүчин зүйлүүдийн нөлөөллөөр халдвар нь өвчинд шилждэг. Сүрьеэгийн халдвар өвчинд шилжсэн тохиолдолд 14-өөс дээш хоногоор ханиалгах, халуурах, ядарч сульдах, биеийн жин буурах зэрэг шинж тэмдэг илэрч бусдад сүрьеэгийн халдварыг тараадаг. Сүрьеэ өвчнийг эмэнд тэсвэржилтийн байдлаар нь эмэнд мэдрэг болон эмэнд тэсвэртэй гэж хоёр ангилдаг. Анхдагч байдлаар халдвар авахдаа аль ч төрлийн сүрьеэгийн халдварыг авсан байх боломжтой.

-Судалгааны эхний үр дүнгээс хамаарч сүрьеэгээр өвчилсөн болон халдвар авсан хүүхдүүдийн эцэг эх болон сургуулийн захиргаа, Эрүүл мэндийн яаманд ямар зөвлөмж өгч байсан бэ?

-Төлөөлөгч Ц.Энхжаргал: Судалгааны эхний үр дүн гарсны дараа 2016 оны 10 сард ДЭМБ-аас халдварт өвчний талаар олон улсын хурал зохион байгуулсан. Энэ хурал дээр бид судалгааны эхний үр дүнгээ танилцуулсан. Дээр дурдсан эрсдэлт хүчин зүйлс болон ихэнх хүмүүс (86%) халдварыг олон нийтийн газар авдаг гэсэн үр дүн дээр үндэслэн сургууль цэцэрлэгийн багш, жижүүр, цэвэрлэгч, тогооч гэх мэт бүх ажилчдыг  сүрьеэгийн шинжилгээнд тогтмол хамруулж, анги танхимын агааржуулалтыг сайжруулан, цаашлаад хүүхдийн сүрьеэд онцгой анхаарах хэрэгтэй гэдэг асуудлыг мэргэжлийн төрийн болоод төрийн бус байгууллагуудад танилцуулж, хүүхдийн сүрьеэгийн халдвар, өвчлөлд цаг алдалгүй анхаарах хэрэгтэй гэдгийг дэвшүүлж ирсэн. Мөн Токио, Женев, Дубай, Тайваньд болсон олон улсын хурлуудад судалгааны үр дүнгээ танилцуулж, олон улсын сүрьеэ, нийгмийн эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүдийн анхаарлыг энэ асуудалд илүү чиглүүлэн хамтран ажилласаар байна.

-Сүрьеэгийн халдварыг эрт илрүүлж, эмчлэхэд олон улсын ямар туршлагууд байдаг юм бэ?

 -MHI-ийн ахлах судлаач С.Ариунзаяа: Бид сүрьеэтэй тэмцэх олон улсын нотолгоон дээр суурилсан үр дүнтэй арга замыг судлан 2016 онд Харвардын Их Сургуулиас санаачилсан сүрьеэг үндсээр нь устгах зорилготой “Сүрьеэгүй Хотууд Санаачилга”-ын багтай холбогдсон. Улмаар 2017 онд НЭМГ-тай хамтран “Сүрьеэгүй Улаанбаатар” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэхүү хөтөлбөр нь АНУ-ын Нью-Йорк, Энэтхэгийн Ченнай, Пакистаны Карачи, ОХУ-ын Томск, Перугийн Лима зэрэг хотуудад амжилттай хэрэгжсэн. Сүрьеэгүй хотууд хөтөлбөр нь илрүүл, эмчил, сэргийл гэсэн гурван үндсэн аргачлалаар хэрэгждэг бөгөөд тухайн улс орны засаг захиргаатай хамтран сүрьеэгийн идэвхитэй илрүүлгийг нэмэгдүүлж, нийгэм амьжиргааны дэмжлэг үзүүлэн, эмчилгээг үр дүнтэй хяналттай хийж, халдвартай хүмүүсийг урьдчилан сэргийлэх эмчилгээнд хамруулж халдварын гинжин хэлхээг таслан, сүрьеэ өвчнийг цогц арга хэмжээ аван устгадгаараа онцлог юм. 

 Мөн сүрьеэ өвчин нь бичил шим тэжээлийн дутагдал, дархлаа тогтолцоотой салшгүй холбоотойгоос хамааран өндөр хөгжилтэй улс орнууд 100 гаруй жилийн өмнөөс өргөн хэрэглээний хүнсний бүтээгдэхүүнүүдээ шаардлагатай аминдэмээр баяжуулж хүн амаа шим тэжээлийн дутагдлаас гаргаж, эрсдэлт өвчнүүдээс урьдчилан сэргийлж чадсан. Тиймээс бид Монгол Улсын хүн амын дунд хийсэн шим тэжээлийн судалгааны үр дүнд үндэслэн 2016 онд Харвардын их сургуулийн Радклифф институт дээр ЭМЯ, ХХААХҮЯ-ны төлөөллүүд, хүнс үйлдвэрлэгчид болон судлаач, эрдэмтэд, экспертүүдыг оролцуулсан олон улсын хурал зохион байгуулж Монголын хүн амыг хэрхэн шим тэжээлийн дутагдлаас гаргах талаар санал бодлоо солилцон хуралдсан. Үүний үр дүнд өнгөрсөн 2018 оны 4 сард Хүнс баяжуулалтын хууль батлагдсан.  

- Хувь хүн бүр хэрхэн халдвар авахгүй, өвчилсөн тохиолдолд халдварыг тараахгүй байхын тулд юуг анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Ахлах судлаач Д.Хулан: Өөрөө болон бусдыг дам тамхидалтад өртүүлэхгүй байх, Д аминдэмийг физиологийн зохих тунгаар тогтмол хэрэглэх, хамгийн наад зах нь олон нийтийн газар нус цэр шүлсээ хаяхгүй байх хэрэгтэй. Жишээ нь амаа дарахгүйгээр ханиалгахад агаарт 3000 ширхэг, найтаалгахад хамгийн багадаа 10 мянган ширхэг шүлсний дусланцрууд цацагдаж агаарт 3-6 цаг тогтдог. Сүрьеэтэй хүн ханиалгахад нэг шүлсний дусланцарт 1-10 ширхэг сүрьеэгийн бактери агуулагддаг. Тиймээс иргэд найтааж ханиалгахдаа зөв дадал хэвшлийг хэвшүүлэхгүй бол сүрьеэ нь  амьсгалын замаар маш хурдтай тархах аюултай юм. Үндсэндээ сүрьеэтэй тэмцэх асуудлыг зөвхөн эмч эмнэлгийн байгууллагуудад хариуцуулах нь учир дутагдалтай юм. Хувь хүн бүр өөрийн болон гэр бүлийнхээ эрүүл мэндийн манаанд хариуцлагатай, мэдлэгтэйгээр зогсох ёстой юм. Мөн сүрьеэгээр өвдсөн нэгнээ ялгаварлан гадуурхаж огт болохгүй. Сүрьеэгийн халдварыг хэн ч хаана ч авах эрсдэлтэй.

-Танай байгууллагын зүгээс цаашдаа ямар гол ажлууд дээр төвлөрч ажиллах вэ. Энэхүү судалгаа шинжилгээний ажлаа илүү нарийвчлан судлах уу?

-Ахлах судлаач С.Ариунзаяа: Сүрьеэ нь нийгэмд аюултай,  эдийн засагт хохиролтой халдварт өвчин учраас сүрьеэ өвчний талаарх олон нийтийн мэдлэг мэдээллийг сайжруулахад чиглэсэн сургалт, судалгааг нэмэгдүүлж, сүрьеэгийн улмаас үүссэн ялгаварлан гадуурхалтыг багасгаж, хүүхдийн сүрьеэ дээр түлхүү анхааран,  олон улсын болон дотоодын сүрьеэгийн туршлагатай мэргэжилтнүүдтэй хамтран Монгол улсаа сүрьеэгүй болгохоор зорин ажиллана.  

-Дэлхийд сүрьеэгийн халдварыг эрт илрүүлэх, бууруулах, өвчлөлийг богино хугацаанд эмчлэх шинэ аргууд нэвтэрч байгаа юу?

-Ахлах судлаач Д.Хулан: Сүрьеэ өвчнийг амжилттай устгасан улс орнуудын туршлагаас харахад сүрьеэгийн халдварыг таслан зогсоохоос нааш сүрьеэ өвчинг бүрэн  устгах боломжгүй нь харагдаж байна. Тиймээс сүрьеэгийн халдварыг оновчтой зөв оношлож, эмчлэх нь нэн чухал. Монголд одоогоор сүрьеэгийн халдварын эмчилгээг зөвхөн 5-аас доош насны өрхийн хавьталтай хүүхдүүдэд хийдэг нь олон улсын бодлогод нийцэхгүй байна. Цаашлаад сүрьеэгийн халдварыг туберкулин арьсны сорилоор оношлодог нь сүрьеэгийн БЦЖ вакцин тариулсан хүмүүст хуурамч эерэг гарах, цаашлаад эрүүл хүмүүсийг буруу оношлон элэг хордуулах нөлөөтэй эмчилгээнд хамруулах эрсдэлтэй.

Харин ДЭМБ-аас зөвлөсөн IGRA цусны шинжилгээ нь сүрьеэгийн халдварыг 99 хувийн баталгаатайгаар оношилдгоороо давуу талтай. Манай байгууллага одоогийн хэрэгжүүлж буй судалгааныхаа дагуу энэхүү шинжилгээг Монголд амжилттай нутагшуулсан. Монгол хүн амын 1/3 нь туберкулины арьсны сорил шинжилгээний үр дүнд сүрьеэгийн халдвартай гэж тогтоогдсон ч, IGRA шинжилгээний үр дүнгээр 1/10 нь халдвартай гэж нотлогдсон. Тиймээс цаашдаа улсын хэмжээнд энэхүү найдвартай шинжилгээ дээр үндэслэн хүмүүсээ зөв оношлож, эмчилгээнд хамруулах нь чухал юм.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Э.Мөнхцэцэг 

Эх сурвалж: itoim.mn