“Худалдааны дайн” өнгөрсөн долоо хоногт гэнэт идэвхжиж, “жинхэнээсээ” эхлэх шинжтэй болсон нь ийнхүү түгшүүлжээ. Өдгөө түгшүүр бодит байдал болж, АНУ-д хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ унаж байна. Азийнх ч ялгаагүй.

100 хувьтай дүйцэх 10 хувь

Өнгөрсөн долоо хоногт яг юу болов. Түрүү долоо хоногийнх нь баасан гаригт Цагаан ордон БНХАУ-ын 200 тэрбум ам.долларын импортын бүтээгдэхүүнд ногдуулах гаалийн татвар 10 байсныг 25 хувь болгож нэмэгдүүлжээ. “Худалдааны дайн”-ыг зогсоох Вашингтон Бээжингийн хэлэлцээр 90 хувьтай явж байна гэж Сангийн сайд Стивен Мнучин мэдэгдээд байхад гарсан тул энэ шийдвэр маш гэнэтийн байв. Талууд харьцангуй гайгүйгээс нь эхлэн шийдвэрлэж явсаар оюуны өмчийн эрхийн асуудал, Нэгдсэн улсын зах зээлд орж ирсэн төрийн мэдлийн корпорацуудад татаас олгодгийг болиулах, хоёр улсын худалдааны тэнцвэргүй байдлыг өөрчлөхийн тулд БНХАУ-ын зүгээс зайлшгүй хийх ёстой шинэчлэлүүд гэх мэт хамгийн гол нь тунаад үлдчихсэнд хэргийн учир оршиж байжээ. 200 тэрбумын хоригийн дараа БНХАУ буулт хийгээгүй тул Д.Трамп үлдсэн 300 тэрбум ам.долларын барааны татварыг нэмэхээр төлөвлөж байгаагаа зарлалаа. Хариуд нь Бээжин даваа гарагт “АНУ-ын 60 тэрбум ам.долларын бараанаас зургадугаар сарын 1-нээс эхлэн 25 хувийн татвар авна” гэж мэдэгдэв. Мөн АНУ-аас хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн авахаа бүрмөсөн больж, “Боинг” онгоцны захиалгаа цуцална гэж сүрдүүлжээ. Үүний дараа АНУ-ын хөрөнгийн зах зээлд эхний доргилт ажиглагдаж, “S&P 500” үнэлгээ 3.1 хувиар унаж, нэгдүгээр сараас хойших хамгийн доод хэмжээндээ очив. Д.Трамп твиттер хуудсандаа ”Бээжин олон жилийн турш АНУ-д хохирол учруулж, өөрсдөө ашиг олж ирсэн. Манай Ерөнхийлөгч нар ажлаа хийгээгүй. Бээжин хариу арга хэмжээ авахгүй. Тэгвэл бүх зүйл улам дордох болно” хэмээн бичиж, БНХАУ-д үйл ажиллагаа явуулж буй компаниудыг гаргана гэж сүрдүүллээ. Лхагва гаригт байдал арай намжлаа. Д.Трамп “Ши Жиньпинтэй нөхөрсөг харилцаатай байдгаа бодолцоод татвар нэмэх асуудлыг хараахан эцэслээгүй байна” гэж мэдэгдээд “Худалдааны хэлэлцээр амжилттай болох эсэх нь 3-4 долоо хоногийн дотор тодорхой болох байх” гэж жиргэв. Сангийн сайд Стивен Мнучин Бээжинд тусгайлан очиж хэлэлцээр хийх саналыг БНХАУ-ы талд тавилаа. Хэвлэлүүд хоёр улсын төрийн тэргүүнийг ирэх зургадугаар сард болох “Их 20”-ийн бүлгийн хурлын үеэр уулзах боломжтой хэмээн бичиж эхэллээ. Гэтэл пүрэв гаригт байдал огцом хурцдав. АНУ-ын Худалдааны яамнаас БНХАУ-ын “Huawei Technologies”-ийг нэгдсэн улсын ашиг сонирхолд харшлагч аж ахуйн нэгжүүдийн жагсаалтад оруулна гэж мэдэгдлээ. Тэгж гэмээ нь АНУ-ын компаниуд “Huawei Technologies”-ийн бүтээгдэхүүнийг оруулж ирэхийн тулд тусгай зөвшөөрөл авах хэрэгтэй болно.

Хэн нь илүү хохирох вэ?

“Худалдааны дайн” гэж нэрлээд байгаа дэлхийн хамгийн том хоёр эдийн засгийн зөрчил том зургаар нь харвал өнгөрсөн долоо хоногийг хүртэл бие биедээ ямар ч хохирол учруулалгүй явж иржээ. 2018 оны зургадугаар сараас 34, 34 тэрбум ам.долларын бүтээгдэхүүнд 25 хувийн татвар тогтоосон. Наймдугаар сарын 23-нд нь 50, 50 тэрбум ам.доллар болгож өсгөсөн гэх мэт. Үүнийг хоёрдугаар зургаас харж болно. Д.Трампын 200 болон 300 тэрбумын бараанд татвар ногдуулах мэдэгдэл яагаад “Худалдааны дайн”-ыг эхлүүлэх бодит дохио болсныг ч ойлгох боломжтой. БНХАУ өнгөрсөн жил 534 тэрбум ам.долларын бараа АНУ-д экспортолжээ. АНУ харин 120 тэрбум ам.долларын барааг л Хятад руу гаргасан байна. БНХАУ-ын татвар ногдуулж чадах барааны хязгаар 120 тэрбумаар хязгаарлагдана гэсэн үг. Харин АНУ 534 тэрбум ам.долларын бараанд татвар ногдуулах боломжтой. Хувь хэмжээг илүү өндөр тогтоох тусам Бээжинд илүү хохиролтой. АНУ өнгөрсөн жилээс тогтоосон “ижил тэгш байх” зарчмаа баримталж, 534 тэрбумын тал буюу 267 тэрбум ам.долларын бараа бүтээгдэхүүнд татвар ногдууллаа гэж бодоход Бээжингийн боломж бүр 60 тэрбумаар хязгаарлагдана гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн даваа гаригт Бээжингийн хийсэн “60 тэрбумын бараанд татвар ногдуулах” шийдвэр эцсийн хязгаар нь юм. Бээжингийн бас нэг сул, бас давуу тал нь БНХАУ-ын эдийн засаг АНУ болоод Евро бүсэд болж байгаа үйл явцуудаас илүү их хамааралтай болсон явдал. Дээрх гурван бүсийн ДНБ нэг хувиар өсөхөд нөгөө хоёртоо ямар нөлөө үзүүлдгийг гуравдугаар зурагт харууллаа. Эндээс, БНХАУ АНУ-д гэхээсээ илүү АНУ нь БНХАУ-ын эдийн засагт илүү чухал ач холбогдолтой гэдэг нь ойлгомжтой байна. Гэхдээ энэ бол зөвхөн цаасан дээр хийсэн тооцоо. Амьдрал дээр бол худалдаагаар дайтах нь Вашингтон, Бээжин гэлтгүй дэлхийн эдийн засагт хохиролтой, өсөлтийг хэдэн жилээр чөдөрлөж мэдэх урхагтай гэдгийг эдийн засагчид сануулсаар байгаа юм.

“Дайн” болбол ямар нөлөө үзүүлэх вэ?

Дэлхийн эдийн засагт гадаад худалдааны нөлөө зүйрлэшгүй их тул “дайн”-ы нөлөө нь ч ялгаагүй байх болно. ОУВС-гийн гаргасан тайлангаар, дэлхийн экспорт 2009 оны хямралын өмнөх шиг үнэмлэхүй бага төвшинд очжээ. Ялангуяа дэлхийн эдийн засагт эзлэх жин ихтэй өндөр хөгжилтэй орнуудад энэ байдал илүүтэй ажиглагдаж байгааг тайланд тэмдэглэсэн байна. “Bloomberg Economics”-ийн шинжээчдийн тооцоолсноор, АНУ-БНХАУ-ын худалдааны бараа эргэлт нь дэлхийн нийт бараа, үйлчилгээний худалдааны 1 хувь. БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн барааны 4 хувь нь АНУ руу экспортод гарч байна. БНХАУ-д үйлдвэрлэл доголдож гэмээ нь тэдэнтэй холбоотой Азийн бусад улсууд, ялангуяа БНСУ, Тайвань том хохирол амсах гэнэ. АНУ ч ялгаагүй. Нийт дүнгээр нь харахад бага юм шиг хэрнээ тодорхой нэг салбаруудаар авч үзвэл БНХАУ-аас багагүй хамааралтай байдаг. Тухайлбал, хөдөө аж ахуйн нийт бүтээгдэхүүний 5.1 хувь нь БНХАУ руу гардаг байна. Ирээдүйн хувьд иймэрхүү төсөөллүүд байгаа бол дайн яг болоогүй ч сургаар нь өнгөрсөн жилийн хугацаанд гарсан бодит үр дүнгүүд ч байна. Тухайлбал, БНХАУ-д үйлдвэрлэлийн өсөлт удааширчээ. Энэ оны эхний гурван сард 5.4 хувьтай гарсан байна. Өнгөрсөн жил 8.5 хувьтай байжээ. Энэ удаашрал түүхий эд олборлолт болон боловсруулах үйлдвэрлэлийн аль алинд ажиглагдаж байгааг “Bloomberg Economics” тэмдэглэсэн байна. БНХАУ хэдэн жилийн өмнө эдийн засгийн бодлогодоо томоохон өөрчлөлт хийж, дотоодын буюу үйлчилгээ, хэрэглээний салбараа илүү хөгжүүлэх болсон билээ. Энэ өөрчлөлт нь одоо ч үргэлжилж байгаа. Гэсэн ч одоохондоо экспортоос маш их хамааралтай байгаа учир үйлдвэрлэлийн бууралт жижиглэн худалдааны салбарт нь ч нөлөөлсөн байна. Энэ салбар оны эхний гурван сард 7.2 хувиар л өссөн нь сүүлийн 16 жил байгаагүй муу үзүүлэлт болсон байна. Өнгөрсөн жил 8.7 хувьтай байжээ. БНХАУ-ын энэ сөрөг байдал Евро бүсийн орнуудаас ХБНГУ-д хамгийн ихээр нөлөөлжээ. Хятадаас болоод эдийн засгийн өсөлт нь өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр улиралд эгээтэй л хасах руу орчихоогүй гэнэ. Еврокомиссын гаргасан дүгнэлтээр 2019 онд тус улсын эдийн засаг 0.5 хувиар л өсөхөөр байгаа нь чухам БНХАУ-тай холбоотой юм. АНУ-ын хувьд байдал арай дээр ч хохироогүй гэсэн үг биш. ОУВС-гийн гаргасан тооцооллоор, хоёр тал нэг нэгнийхээ импортын бүх бүтээгдэхүүнд 25 хувийн татвар ногдуулбал АНУ-ын эдийн засаг 0.3-0.6, БНХАУ-ынх 0.5-1.5 хувиар буурах аж. Худалдаанаас хамааралтай улсуудаас хөрөнгө гадагш урсаж байна “Jefferies”, Олон улсын санхүүгийн институт (IIF) судалгааны байгууллагын гаргасан тайлангаар, дэлхийн хөрөнгийн зах зээлд баялгийн томоохон шилжилт хийгдээд эхэлжээ. “Худалдааны дайн” болох магадлал нэмэгдсэнээс хойш буюу сүүлийн хоёр долоо хоногт нийт 22.6 тэрбум ам.долларын хөрөнгө нэг улсаас нөгөөд шилжсэн байна. Ингэхдээ худалдаанаас илүү хамааралтай улсуудад хөрөнгийн гадагш чиглэсэн урсгал идэвхжиж байгаа байдал ажиглагдсан байна. Энэ нь зах зээлд оролцогчид “Худалдааны дайн”-ы аюул илүү бодитой болсныг ойлгож, бодитой арга хэмжээ аваад эхэлснийг харуулж байна гэж дээрх тайланд дүгнэсэн байв. Зургийн тайлбар Зураг 1. АНУ-ын БНХАУ-тай хийсэн худалдааны өсөлт. Импорт. Экспорт. Алдагдал

Зураг 2. Худалдааны дайны цадиг. АНУ, БНХАУ-ын харилцан тавьсан татвар. АНУ-ын ногдуулсан татвар. БНХАУ-ын ногдуулсан татвар. Татварын хувь. 2018 оны нэгдүгээр сарын 22-нд Д.Трамп бүх улсаас /тэр дотор БНХАУ/ импортолж буй хөнгөнцагаан, гангийн бүтээгдэхүүнд татвар тавьснаар эхлүүлсэн. БНХАУ IV.22-нд АНУ-ын бараанд татвар ногдуулах шийдвэр гаргалаа. Зураг 3. АНУ БНХАУ, Евро бүсийн харилцан хамаарал. БНХАУ-ын ДНБ 1 хувь өсөхөд Евро бүсийн ДНБ 1 хувь өсөхөд АНУ-ын ДНБ 1 хувь өсөхөд.

Eagle.mn