Манай болон дэлхийн хэвлэл мэдээлэл “Рио Тинто” компани Австралид уугуул иргэдийн түүхтэй салшгүй холбоотой ариун дагшин, онгон дархан цаазат газар нутгийг эвдэн сүйтгэж экологийн сүйрэл явуулсан санхүүгийн залилан хийж удирдлагууд нь зальдахын тулд огцорсон хэргийг 2020 оны онцгой болон ноцтой үйл явдалд тооцож байна. Гэтэл Монголд улс эх орноо хамгаалах ёстой төр засгийн эрхмүүд, аймаг орон нутгийн түшмэлүүд, шүүх цагдаа прокурорын нөлөө бүхий албан тушаалтанууд бүлэглэж Ховд аймгийн Цэцэг сумын нутаг дахь Мянган угалзтын нурууны дархан цаазат газар Ангиртын гол Эрдэнэтолгой Цагаан эрэг хэмээх газар нөхөн сэргээлт хийнэ гэж улсын мөнгө аваад нууц уурхай байгуулж алт эрдэнэс олборлон байгаль сүйтгээд зогсохгүй түүх соёлын үнэт зүйлийг устгаж тонон дээрэмдсэн, нутгийн алдарт хүн чулууг хулгайлсан санаанд оромгүй хэрэг явдал Ховдод гарсан билээ. Энэ асуудал 2-3 жил үргэлжилж байна. Авилгалтай тэмцэх газар хэрэг үүсгэж газар дээр нь олон нөлөө бүхий цагдаа прокурорын албан тушаалтнуудыг барьсан билээ. Австралид болсон хэрэг явдалыг УИХ нь шалгаж тусгай дүгнэлт гаргасан. Тэгвэл манайд энэ хэргийг УИХ-ын тусгай комисс тусгай албад тусгайлан шалгах ёстой байсан. Одоо орон нутгын жижиг гарууд нэг хоёр сая төгрөг авсан өгсөн болоод өнгөрөх гэж байна. Австралийн шалгалтын комисс Монголд “Оюу толгойн орд”-ыг эзэмшин их хэмжээний зэс, алт олборлож байгаа “Рио Тинто” компани тавдугаар сард Австрали тивд хүмүүс 46 мянган жилийн өмнө амьдарч байсны ул мөр бүхий түүхэн хад асгыг дэлбэлэн эвдэн сүйтгэж тив дамнасан уул уурхайн компаниуд ашигт малтмал олборлож ашиг болохын тулд тухайн улс орон, үндэстний түүх соёл, байгаль орчинд хөнөөлтэй үйл ажиллагаа явуулдагийг шалгаж нотлон тогтоосон нь манайд сургамж авах зүйл болов. Монголд дэлхийн гайхлыг төрүүлсэн үйл явдал нь ерийн нэгэн анхаарал татахгүй явдал болж байгаад гайхал төрүүлж байна. Австралийн парламентийн шалгалтын комиссийн тайлан мэдээнд өгүүлэхдээ “Эдгээр хад асга нь Австралийн уугуул иргэдийн шүтээн байсан аж, тийм учраас “Рио Тинто”-гийн харгис бүдүүлэг зэрлэг балмад үйл ажиллагааг Австралийн парламент тусгай ажлын хэсэг байгуулан шалгахаар болжээ. Олон нийтийн шахалтаар “Рио Тинто” компани дотоод шалгалт явуулж зөрчил илрүүлсэн ч удирдах бүрэлдэхүүний хариуцлагагүй үйл ажиллагааны алдаа дутагдлыг шүүмжлэлийнхээ гадна орхисон байна. Гэвч шалгалтын дараа олон нийтийн бухимдал улам нэмэгдсэн тул тэднийгтайвшруулахын тулд “Рио Тинто” компанийн дарга удирдлагууд, орлогч дарга нартайгаа огцорчээ.

Австралийн парламентийн ажлын хэсэг “Рио Тинто” компани түүхэн дурсгалыг дэлбэлснийг шалгаад урьдчилан дүгнэхдээ: Тус компани уугуул иргэд хэлж анхааруулсаар байхад тэдний дуу хоолойг үл хэрэгсэн түүхэн газрыг дэлбэлснийг “уучлахын аргагүй” гэмт хэрэг гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл “Рио Тинто” тус дурсгалт газрын түүхэн үнэ цэнийг мэдсээр байж дэлбэлсэн болох нь тогтоогдов гээд дараах зөвлөмжийг гаргажээ.

Үүнд: -“Рио Тинто” компани уугуул иргэдийн төлөөлөгчидтэй хэлэлцээ хийж түүхэн дурсгалт газрыг яг байснаар нь сэргээх арга хэмжээ авч, хангалттай нөхөн төлбөр төлөх ёстой. Тэр дотроос сэтгэл санааны хохирлын өндар төлбөрийг хийх ёстой гэж үзсэн байна. Тэгвэл УИХ-ын гишүүний компанийн нөхөд түүхэн дурсгалт Барлагийн даваа, Барлагийн голын замыг засаж байх үедээ онц ховор эмийн түүхий эд болох барагшууныг авахын тулд хад асгыг эвдэж авсан явдал гарсан. Мөн Ангирт Хөшөөт Барлагийн голын бүхий л түүхэн дурсгалыг тонож булш бунханг толгой дараалан ухсан байна. Энэ хэрэгт тус аймгаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүд үе үеийн аймгийн дарга нар холбогдож хууль зүйн болон ёс суртхууны хариуцлага хүлээх ёстой. Юуны өмнө ёс суртахууны хариуцлага хүлээх нь хүн байгаагийн шинж юм. Хүн чулуу хулгайлсан хүмүүс хүн биш болсон хэрэг үү. Ховд аймгийн гурван дарга өөртөө тушаал гаргаж гурванзуун сая төгрөгийн орон сууцыг арван сая төгрөг төлөөд авсан ёс суртахуунгүй явдал гарсныг хэвлэлд баримттайгаар бичсэн байсан. Хөдөлмөрч дайчин түүхэн уламжпалтай Ховд аймаг, тэр тусмаа эх орон ард түмнийхээ төлөө амь насаа дэнжин тавин тэмцсэн аймшиггүй чин зоригт баатар Ард Аюушийн түүхэн нутагт эх орноо тонон дээрэмдсэн төрийн албан тушаалтнуудын гэмт хэрэг гарсан нь ямар аймшигтай ямар шившигтэй зүйл болсон бэ. АТГ-ын мөрдөн байцаагч нар Ховд аймгийн Цэцэг сумын 3-р багийн бүх иргэдээс мөрдөн байцаалт авчээ. Ард иргэд эсэргүүцэж байсан боловч нухчин дарах авилгалдах хурим оршуулгын мөнгө хэмээн өгөх зэргээр хахуулдаж байсныг илчилжээ. Мөн энд олон хүн амины хэрэг гарсныг хаацайлан өнгөрсөн байна. Удахгүй ард иргэдийн мэдүүллэг олон нийтэд ил болно. Доктор П.Нэргүй улс төрийн гэмт хэргийг эрүүгийн хуулиар шүүхгүй гэж удаа дараа мэдэгдсэн. Австралийн парламент Австралийн дархан цаазат газар үйлдсэн Рио Тинтогийн гэмт хэргийг улс төрийн гэмт хэрэг хэмээн үзсэн билээ. Тус компанийн удирдлагуудад АНУ-д шүүх хэрэг үүсгэсэн байгаа. Монголын Мянган угалзатын нуруу нь төрийн тусгай хамгаалалттай газар юм. Гэтэл Австралийн парламент ард түмний амьдралын эх үүсвэр болсон газар нутгийг дархан газар гэж үзээд ариун шүтээнд нь халдсан хэмээн үзээд хэрэг үүсгэсэн. Үүнийхээ төлөө удирдлагууд яаралтай огцорч Австралийн ард түмнээс уучлалт гуйсан. Тэгвэл Рио Тинтогийн удирдлагууд Монгол дахь ялт үйлдлээ хүлээн зөвшөөрөхгүй олон их наядын татвараа ч төлөхгүй Лондонгийн арбитрын шүүхээр ард түмэнтэй нь, төр засагтай нь алаад өгнө хэмээн томорч байгаа. Тэгвэл Австралийн шалгалтын комисс Рио Тинто компанийн талаар олон зуун хуудас дүгнэлт гаргасан. Энэ нь олон жилийн тэмцлийн үр дүн билээ.

Хуулиас дээгүүр төр засгаас гадуур ажиллаж Австрали тивийг уран олборлодог үхлийн хязгаар болгож дэлхийн ядуу цагаачдын бөөнөөр хорих аажмаар алж устгах концлагер-бөөнөөр хорих шорон байсан гунигт түүхийг тус комисс мөн эргэн дурссан билээ. Уг комисс “Рио Тинто’’ компани түүхэн дурсгал байсан газар уул уурхайн үйл ажиллагаа дахин явуулахаа зогсоох ёстой.

“Рио Тинто” болон уул уурхайн бусад компаниуд уугуул иргэдийн эрх ашигтай холбоотой хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэн сайжруултал уул уурхайн үйл ажиллагаа явуулахаа зогсоох ёстой гэж мэдэгдсэн юм аа. Энэ бол чухал мэдэгдэл боллоо гэж Австралийн ард түмэн болон дэлхийн олон нийт талархан хүлээж авсан. Гүрэн дамжсан том компаниуд дандаа сонгуулийн булхай санхүүгий луйвар дээрэм хийж байна гэдгийг АНУ-ын ерөнхийлөгч Доналд Трамп удаа дараа мэдэгдэж олон том компаний удирдлагийг барьж шоронд хорьсон ийм ажиллагаа явагдаж байгаа учраас манайд ирээд томроод байдаг Рио Тинтогын удирдлагууд амархан бууж өгсөн юм аа.

Австралийн сенатын гишүүн Пэт Додсон Австралийн парламентад урьдчилсан дүгнэлтийг хэлэлцэхэд хэлсэн нь: “Рио Тинто” компани дурсгалт газрыг устгасан нь тус компани хамгийн хамгийн дээд шатнаас хамгийн доод шат хүртлээ компанийхаа бүх шатанд бусдыг “үл тоох” басамжлах ард иргэдэд их гүрний дээрэнгүй үзлээр ханддаг уламжлалт хандлага баримталж ирсэнтэй шууд холбоотой гэж цохон тэмдэглэсэн юм.

Австралийн парламенын ажлын хэсгийг ахлан ажиллаж байгаа парламентын гишүүн Уоррэн Энтч урьдчилсан дүгнэлтийг парламентад танилцуулахдаа: хэдийгээр ажлын хэсэг гол нь “Рио Тинто" компанийн үйл ажиллагааг шалгахад анхаарлаа хандуулсан ч цаашид шалгалтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн явуулахдаа уул уурхайн бусад компаниудын үйл ажиллагааны алдаа дутагдал, хууль тогтоомжийн цоорхойг илрүүлэн олж танилцуулахад чиглүүлэх болно гэжээ.

Ажлын хэсгийн дүгнэлтэд орсон нэгчухал санаа бол Австралийн хууль тогтоомж “Рио Тинто” мэтийн компаниудад хуулийн дагуу ажиллах ёстой гэсэн шаардлага тавихын оронд тусгайлан гэрээ хэлэлцээр байгуулах боломж олгодог байдлыг эргэн харж хуулиар дархлагдсан хулгайч компаниудын асуудлыг яаралтай авч үзэх шаардлагатай гэсэн санал байгааг анхааралтай авч үзэх ёстой хэмээх тэмдэглэсэн байна. Энэ нь манайд ч гэсэн байгаа зүйл. Манай хууль тогтоомж гэрээ хэлэлцээрүүд Рио Тинто компаний захиалгаар явагдаж Монголын төр засаг Карл Марксын “хэлснээр” Рио Тинтогийн хэргийг ерөнхийлөн явуулах газар болж хувирсан.

Эх сурвалж: "Хөх толбо" сонин

Австралийн дархан цаазат газрыг сүйтгэсэн Рио Тинто-Оюу толгойн хэрэг юу болов оо?
Tweet
Bolod.mn