“Гэрэл” нэрээрээ амьтан сонирхдог хэн бүхний танил болсон амьтны төрөлжсөн дэлгүүрийн эзэн Гэрэлийг олон жил амьтан тэжээж байгаа гэх сургаар зорьж очлоо. Үүдээр оронгуут аквариум дотор төрөл бүрийн гял цал, гоёмсог загаснууд сэлж хөвөх нь тайвшралыг авчрах мэт.

Туулай муур, усан гахай зэрэг амьтадтай. Хажуугаар нь 40 гаруй төрлийн загас болон хэрэглэл худалдаалдагаас гадна нохойны хоол, оо, сойз, гутал хувцас бөмбөг,хөнжил памберс,шампунь, хэвтэр, нохойны уут гээд байхгүй зүйл энд алга. Гэрэлбатыг таван настай байхад ээж нь цалингаа буунгуут загас авч өгдөг байжээ. Энэ үеэс тэрбээр амьтанд хайртай болж улмаар хобби нь болсон байна. Үүн дээрээ тулгуурлан амьтныг хүнчилж, ярилцаж энэрч хайрлах, тэжээх арга барилд гаршиж суралцаад үржүүлсэн загасаа анх Нарантуул зах дээр аваачиж зарж байв. Ингээд 2003 онд “Гэрэл” амьтны төрөлжсөн дэлгүүрээ албан ёсоор нээжээ. Анхнаасаа ашиг орлого гэхээсээ авчирсан амьтдаа монголд яаж танин мэдүүлэх вэ, өсгөж арчилж өсгөж үржүүлэх вэ, яаж төрөл зүйлийг олон болгохов гэдэгт ихэнх цаг хугацаа, хөдөлмөр оюун ухаанаа зориулж ирсэн байдаг. Зарим үед амьтдаа арчлаад хонох үе ч цөөнгүй гардаг аж. Энэ хүрээнд эцэг эхчүүдийг хүүхдэдээ амгалан тайван орчин бүрдүүлж өгөөсэй гэдэг үүднээс олон жилийн өмнөөс сургууль, цэцэрлэг, цагдаа эмч, Онцгой байдлын ажилчдад 10-20 хувь хүртэл хөнгөлөлт үзүүлж ирсэн байна. Ингэхдээ нас насанд нь тохирсон амьтдыг санал болгодог.Тухайлбал, гурван настай хүүхдэд сэтгэхүй, харааны түвшин хөгжүүлэх амьтан, таваас зургаан настай хүүхдэд туулай, усан гахай зэрэг биет амьтан, харин 16-18 насныхан бага багаар сонирхол нь өөрчлөгдөж нохой муур гэх мэт. Эдгээр амьтдынхаа үүлдэр гарал угсаа онцлог, идэш хоол зэргийг нэг бүрчлэн тайлбарлаж өгөхөд хүүхдүүд маш их хөөрч баясдаг байна. Улмаар гаднаас ирсэн амьтдыг монгол орныхоо цаг уур, эрс тэс уур амьсгалд нь тохируулж дасан зохицуулж орчиндоо дасгасны дараа худалдаалдгаараа давуу талтай. 20 гаруй жилийн турш амьд амьтантай ажиллаж байгаа учраас юу эсийг үзэх билээ...амьтны үхэл хорогдол, зарим тэжээхэд хэцүү амьтад гээд энэ бүх эрсдэлийг даван туулжээ. Тийм учраас амьтан авсан хүүхэд болон хүмүүст энэ байдал давтагдах вий гэхээс болгоомжилж амьтан тус бүр дээр сануулж хэлж өгдөг аж. Жишээ нь загас гэхэд түрс шахдаг, амьд зулзага гаргадаг мөн махчин, далайн загас гээд маш олон төрлийнх. Хүүхдүүд болон анхлан тэжээж буй хүмүүс орж ирээд гоё харагдсан загаснуудаа түүгээд энгийн болон махчин загаснуудыг холиод нэг аквариумд хийчихдэг. Энэ буруу. Амьтан тэжээхээр зорьсон хүн эхэлж орчноо дараа нь саваа бэлдэнэ гэсэн үг. Усны хатуулаг, загаснаасаа хамаараад градус өөр өөр байна. Энгийн загасыг 24 градусаас буулгахгүй, алтан загас 22 градус дээр дүрсээ шахаж байхад хэвийн үедээ 20 градус байх ёстой. Үүнийг хүмүүс төдийлөн мэдэхгүйгээсээ болж алтан загасыг жижиг загастайгаа хамт тэжээчихдэг. Тэгэхээр градус нь таарахгүй, аль нэгнээсээ өвчлөл үүснэ үүнээс улбаалаад арчилгаа их шаарддаг. Мөн махчин загаснууд ихэвчлэн гоёмсог харагддаг учир хүмүүс мөн л жижиг загасан дээрээ аваачаад хийчихдэг. Ингэж болохгүй. Хамгийн гол нь ус хоол арчилгаа гуравт анхаарах хэрэгтэй. Усаа бэлдэж, загасныхаа хоолыг тааруулахгүй бол загас тэжээнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Гэхдээ сүүлийн үед залуучууд зөв тэжээдэг болсон нь баярлууштай. Хэдийгээр цахимаас энэ талаар өргөн мэдээлэл авч чадаж байгаа ч гадаадад биш монголынхоо нөхцөлд өсгөн үржүүлж байгаа гэдгийг бодолцох хэрэгтэй. Үүнийг нэг бүрчлэн хэлээд өгөхөөр аяндаа зөв тэжээх арга барилаа олоод авдаг. Сууриа л зөв тавьчих юм бол ямар ч амьтныг гоё тэжээгээд явчихдаг гэлээ. Ингэж Цахим орчинд дурлахаасаа илүүтэй амьтнаа харж баясч хөгжилтэй байх боломжийг бүрдүүлж өгч байдаг учраас эцэг эхчүүд ч давхар стресс алжаалаа тайлдаг. Эндээс эцэг эхчүүд эхлээд хүүхэддээ авч өгөөд сүүлдээ өөрсдөө амьтан тэжээх хоббитой болдог тал анзаарагддаг. Иймд бид бага ч атугай хайр түгээе гэдэг үүднээс бид боломжийн үнэ санал болгоод хааяа үйлчлүүлэгч хүмүүстээ амьтан бэлэглэдэг. Учир нь Гэрэл дэлгүүр өсгөн үржүүлэх гэсэн зарчим баримталдаг. Эндээс ажлынхаа урам эрч хүчийг авдаг хэмээн хуучилсан.

Ингээд тус дэлгүүрийн эзэн Л.Гэрэлбаттай хөөрөлдлөө.

-Танай дэлгүүр одоогоор хэдэн төрлийн загас үржүүлж байна вэ?

-Манай дэлгүүр монголын нөхцөлд үржүүлж болох бүхий л загасыг үржүүлж үзэхийг зорьдог. Эдгээр загаснууддаа зориулсан бүхий л дагалдах хэрэгсэл болон олон төрлийн хоол тэжээлийг худалдаалдаг. Ингэхдээ монголд зарагддаг загаснуудын 50-60 хувийг нь үржүүлж үзсэн. Амьтдын онцлогоос хамаарч хоол тэжээл орц нь өөр өөр байдаг. Манай худалдан авагчид танай дэлгүүрээс авсан амьтад өсч үржээд байна гээд ам сайтай байдаг нь амьтан тус бүрт зориулагдсан хоол тэжээлийг нь зөвлөж худалдаалдагтай холбоотой байх. Өөрөөр хэлбэл манайх амьтандаа зориулсан хоолыг хамтад нь судлан оруулж ирдэг. Ийм амьтан байдаг юм шүү, ингэж тэжээвэл өсч үрждэг юм шүү гэдгээрээ танин мэдэхүйн ач холбогдолтой. Энэ нь бидний зүгээс нийгэмдээ оруулж буй бага ч гэсэн хувь нэмэр юм болов уу гэж боддог. Хоббигоо дагаад юм юм туршиж үзмээр санагддаг ч энэ хэмжээгээр олон зүйл их шаарддаг. Мэдээж бүх амьтдыг худалдаж авна гэвэл санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй. Гэсэн ч бид нэгэнт зорилт тавьсан учраас түүндээ хүрэх эрмэлзлэл, нөгөө талаар хобби маань давхар хөтлөөд явдаг юм. Нохойн муурны жижиг амьтдын тал дээр худалдан авагчид ихэнхдээ том нохой л бол нохой, жижиг нохой л нохой гэсэн ойлголттой байдаг. Ингэж болохгүй зориулалтын хоолыг нь өгөөгүйгээс болж гэдэс нь өвдөнө, хордлого авна. Түүнийгээ дагаад гарах эрсдэл өндөр. Амьтдад таатай орчин үүсээд ирэхээр аяндаа өсч үржиж эхэлдэг. Тиймээс бид гаднаас оруулж ирсэн амьтдаа монгол орныхоо цаг агаар, эрс тэс уур амьсгалд дасан зохицуулж, орчиндоо дасгасны дараа худалдаалдаг.

-Энэ бүхэнд олон жилийн туршлага уйгагүй хөдөлмөр зүтгэл нөлөөлж байгаа. Иймд танайх байсхийгээд л шинэ амьтдыг хэрэглэлийнх нь хамт оруулж ирдэг гэсэн?

- Мэдээж бусад ижил төстэй үйл ажиллагаа явуулдаг газруудаасаа өвөрмөц байхыг бодолгүй яахав. Ажлаа өргөжүүлэхийн тулд хааяа нойроо хагаслаад интернет ухна, судална. Амьд амьтад л юм чинь бүгдийг хэрэглэнэ. Хэрэглэлийн загвар дизайныг орчин үеийнхээр нь оруулж ирэхийг эрмэлздэг. Бараагаа ирэн иртэл муудчих вий, хагарчихвий гэж санаа зовдог. Нөгөө талаар хүмүүсийн цаг хугацааг хэмнэхийн тулд нэг дороос бүх зүйлээ аваад гарах боломжийг манай дэлгүүр олгодог. Жишээ нь шампунь, сам, хэвтэр хоол тэжээл, оо сойз, чихэрийн хажуугаар сахилгагүй нохой хувцсаа урж шидээд тасддаг учраас эдгээр нохойд зориулсан хумс хурууны хамгаалалт, тоглоом гэх мэтээр бүгдийг цогцлоож өгдөг. Дуртай ажил маань учраас 20 шахам жилийн хугацаанд огт шантарч байгаагүй. Ямар сайндаа дүү маань ажлаа ажил байлгаад, амьдралаа амьдрал байлгамаар байна гэж хэлж байхав дээ. Ингэтлээ ажиллаж амьдарсан байдаг. Хөдөлмөрийн хөлс хүчтэй, амттай.

-Амьтан сонирхогч хүүхдүүдэд хандаж зөвлөж хэлэх юу байна вэ?

-Амьтан тэжээж байгаа хүүхдүүддээ амьтныг хайрлан энэрч, асран арчлахыг зааж өгдөг. Өвчлөл үүсэхээс өмнө хоол тэжээлээр нь сэргээж анхнаас нь зөв өсгөх тал дээр анхааруулдаг. Цахим ертөнцөөс хол байж, хайртай амьтандаа илүү цаг зарцуулж байгаарай гэж хэлэхийг хүсч байна. Энэ мэтээр амьтдынхаа талаарх мэдээллийг харамгүй хэлж өгдөг.

-Хамгийн урт насалдаг амьтад гэвэл?

-Яс мэлхий. Гэвч манай дэлгүүрийн хувьд алтан загасыг хамгийн их үржүүлсэн байдаг. Алтан загас тэжээлээсээ хамаарч насжилт нь өөр өөр байдаг. Нэг удаагийн шахалтаар 5000 төл авч байсан үе бий. Энэ хугацаанд хүмүүстэй хамтарч олон төрлийн загас үржүүлжээ. Энэ явцад эрсдэл гарна, гэсэн ч үүнийгээ бид өөрсдөө л даадаг. Хажуугаар нь хөгжилтэй зүйл ч их гарна. Хэдийгээр 20 гаруй жил амьтан үржүүлж байгаа ч гэлээ өдөр бүхэн л шинэлэг зүйл гарч ирдэг. Нэг үгээр хэлбэл хамтдаа суралцаад явдаг гэсэн үг.

-Эрсдэл гардаг гэлээ. Ямар үед вэ, жишээлбэл Govid -19 хөл хорионы үед эрсдэл бага гаргахын тулд ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ,наад зах нь орлого багасдаг байх?

-Өглөөний 10 цагаас оройн 20 хүртэл ажилладаг. Хөл хорионы үед Онцгой байдлын газрын шийдвэрийг дагалгүй яахав. Амьтад үржиж байгаа үед орхиод явах эрхгүй хэцүү үе гардаг л юм. 2020 оны 11 дүгээр сараас хөл хорионд ороход их загас үхүүлсэн. Гэвч энэ байдлыг маань ойлгоод нэг цагийн дотор амьтнаа хооллоод гар гэдэг. Нэг агааржуулалт мултраад салахад тухайн аквариум дотор байгаа 300 ширхэг загас тэр аяараа үхдэг. Олон жилийн хөдөлмөр долоонхон хоногийн дотор үгүй болж байсан үе бий. Гэвч нэгэнт л хобби минь болохоор алдсан ч харамсдаггүй, өсч үржиж байгаа учраас ашгаа өгөх учиртай. Орлого өссөн үедээ тухайлбал, амьтан сонирхдог бас үржүүлдэг хүүхдүүдийн дунд уралдаан зарлаж дэлгүүрийнхээ нэрэмжит шагналыг өгч баярлуулдаг. Энэ ажлаа жил бүр уламжлал болгож явуулах юмсан гэж боддог. Эдгээр төлөвлөсөн ажил маань эхнээсээ биеллээ олсон. Тиймээс бид өглөө бүр “Амжилт” гэж уриалах дуртай. Сүүлийн үед жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжиж байгаа нь бидний ажилд их дэм тус болж байгаа. Үүний ачаар хобби болсон ажлаа тасралтгүй явуулж байгаадаа сэтгэл дүүрэн байдаг. Тийм ээ, хоббигоо ажил болгоно гэдэг ийм л сайхан. Иймд хөдөлмөрч залуу Л.Гэрэлбатын олон хүүхэд багачуудыг амьтан тэжээх арга барилд сургаж байгаа буянтай үйлс нь улам дэлгэрэх болтугай.

Сэтгүүлч Д.Цог