үүднээс украины “Популярная политика” online сайт, “Радіо Свобода” сайт, украины шинжээч Иван Жданов, Виталий Портников, улс төрч Сергей Гайдай, оросын судлаач доктор Екатерина Шульман, оросын улс төрч Геннадий Гудков нарын ярьснаас түүвэрлэн орос англи хэлнээс орчуулж сонирхуулъя. Энд sonin.mn сайтын байр суурь тусгагдаагүй болно.

Украин дахь Оросын өдөөсөн дайн үргэлжилж байгаа ч энэ дайныг Оросын нийгэм хүлээн авч, тэвчин суухад тун хүнд цаг үе ирж байгаа бололтой. Суртал нэвтрүүлгээр бодит түүх, фронтын байдлыг гуйвуулаад гуйвуулаад нэмэргүй болсон тул Оросын улс төрчид, ялангуяа Ерөнхийлөгч Путин өөрөө суртал нэвтрүүлэг биечлэн хийж, ам ангайвал Украин дахь бүтэлгүйтлээ ялж байгаа мэт, ялалт ойртож байгаа мэт ярьдаг болж байна. Украины хотуудад хүмүүнлэгийн дайн хийж, аль болохоор энгийн иргэд, цэргийн бус барилга, энгийн хотуудыг сөнөөхгүй байгаа тухай Шойгу ярьсан. Ялагдаад цэргээ ухрааж дахин бүлэглэхийн тулд чөлөө авснаа хүмүүнлэгийн амсхийлт мэт ярьсан нь инээдэм болоод байна.

Украины хотууд руу байнга харвадаг пуужин, их бууны цохилт, балгас болсон хот сууринг украины нацистууд ухрахдаа дэлбэлчихсэн гэсэн ойлголт Оросын нийгэмд хүчтэй байна. Тэгж л ойлгуулж байна. Бүр харьцуулалт хийжээ. Зөвлөлтийн эх орны дайны үед эзэлсэн газраа германы цэрэг орхихдоо галдан шатаагаад дэлбэлээд явдаг жишээг өнөөгийн Украины зэвсэгт хүчин рүү тохож гүтгэв. Ийм гүтгэлгийн цаана ийм муухай үзэшгүй нүгэл үйлдэж байгаа украины нацистуудын эсрэг байлдахаас аргагүй, ийм байлдаанд очиж оролцох нь ариун журамт орос хүн бүрийн үүрэг мөн гэсэн тархи угаалт ажээ.

Оросын 144 сая ард түмний олонхи нь буюу 50-70% нь Кремлийн хуягласан суртал нэвтрүүлэгт 8 жил тархиа гарцаагүй угаалгасан тул дайн үргэлжлээд байхад эрх баригчдаа дагана, тэснэ, Кремлийн эсрэг босч тэмцахгүй гэсэн итгэл байгаа бололтой. Гэтэл фронтоос ирсэн “ачаа-200” гэх үй олон шарил, тахир дутуу, эрэмдэг хүнд шархтануудын цуваа шал өөр зүйлийг хэлээд өгнө.

Оросын цэргийнхэн мэргэжлийнхээ үүднээс дүгнэж, задлан шинжлээд Украиныг ялахгүй боллоо гэдгээ нэгэнтээ ойлгожээ. Тэсвэр нь ч барагджээ. Хагас жил ялалтгүй тулалдлаа. Зовж зовж эзэлж авсан нутагтаа ч бэхжиж чадахгүй байна, үргэлжийн айдсын дор байна. Байлдааны ажиллагаагаа зогсоохыг хүссэн захидал Жанжин штабаас Кремль рүү бичсэн гэх цуурхал тарлаа. 10-15 жилд бэлтгэсэн шилдэг цэргүүдээ Украинд эхний саруудад алдаад дууссан учраас нэмж цэрэг татаж фронт руу илгээгээд их бууны махан зууш болгохоос өөрөөр ашиг байхгүй, иймд цэргийнхээ ядаж нэг хэсгийг нь авч үлдэе, бүгдийг нь Украинд илгээгээд нөөцөө барж болохгүй гэсэн цөхрөлийн үгсээ оросын офицерууд илэрхийлдэг болжээ. Дайн дууссаны дараа Оросын армид асар өргөн хүрээтэй шинэчлэл хийж, аль зөвлөлтийн үеийн цэргийн номлол, арга барилаас татгалзах, өрнөдийн цэрэг-дайны стандартыг шууд хуулбарлахаас аргагүйд хүрнэ гэсэн прогноз мэр сэр цухалзана.

Украины Луганск мужийн цэрэг-иргэний захиргааны дарга Сергей Гайдайн ярилцлага байнга тавигдана. Оросын цэрэг байлдсаар байлдсаар үнс нурам болгон байж мужийн 95-97%-ийн хяналтандаа авсан боловч энэ нь ялалт бус, харин ч ялагдал болсон гэж тэр дарга ярьжээ. Учир нь Луганск мужийг ЛНР гэдэг тоглоомын БНУ-д механикаар нэгтгээд нэмэргүй, ЛНР нь 8 жил оросуудад тархиа угаалгасан, гэтэл үлдэх луганскчууд ердөө 2-3 сар оросын эзлэлд байгаа, гэхдээ оросуудыг чөлөөлөгч гэж үзэхгүй, харин ч эсрэгээрээ үзэн ядаж, сэмхэн хорлох сэтгэхүйтэй, тиймдээ ч ЛНР-ийг Луганск мужтай нь хамт ОХУ-д нэгтгэх санал асуулгаа хойшлуулсаар 11 дүгээр сарын 4 рүү аваачжээ. Тэр нь ОХУ-д тэмдэглэдэг “Ард түмний эв нэгдлийн өдөр” гэх төрийн баярын өдөр. Тэр өдөр Украины эзлэгдсэн мужууд ДНР, ЛНР-ийн хамт “ОХУ-д нэгдэх референдум” гэдгээ явуулна хэмээн “Нэгдмэл Орос” намын нэг лидер Турчак зарлав.

Гайдайн ярьсан дотор оросын цэргийн хохирлын тухай том тоо явж байна. Нийт 150 мянган цэргээ шархдуулсан, харин алагдсан цэргийн шарил олдохгүй, ихэнхийг нь цахилгаан зуух бүхий ачааны машинд шатаасан, шатааснаа бүгдийг сураггүй алга болсон гэж үздэг, тийм учраас оросууд алагдсан шархадсан цэргийнхээ тоог огт зарладаггүй гэжээ.

Катерина Некречая гэдэг сэтгүүлчийн бичсэнээр, Крымд оросын цэргийн объектуудыг дэлбэлсний дараа тус хойгийг “үхлийн лаборатори” гэх болцгоожээ. Сак, Жанкойн районд дэлбэлэлт болсны дараа учирсан хохирол нь 700 сая рубль хэмээн Крым дэх оросын төлөөлөгч Сергей Аксенов мэдэгдсэн. Хоёрдугаар сарын 24-ний үүрээр Киевт гэнэтийн цохилт өгснөөр нацист-хар тамхичин эрх баригчиддаа дургүйцсэн украинчууд босч ирээд оросын цэргийн тусламжаар дэглэмийг унагаж, Орост хайртай дэглэм тогтооно гэсэн тооцоо яг эсрэгээрээ одоо Крымд явагдаж байна хэмээн украины улс төрчид, шинжээчид үзэж байна. Сарын өмнөөс Крымд элдэв дэлбэлэлт, тэсрэлт цувран гарч, хэн хийсэн нь мэдэгдэхгүй, оросууд украин ингэчихсэн гэж нэрлэж чадахгүй, учир нь оросын агаараас эсэргүүцэн хамгаалах системийн нэр хүнд унана гэж айж байсан бол тэдгээр дэлбэлэлтийн заримыг украины цэц мэргэн пуужингаар цохилт өгж дэлбэлсэн тухай шуугиж эхлэв.

Шөнө дөлөөр партизаны хөдөлгөөн Крымд идэвхжиж, оросууд айж балмагдсан, Орос руугаа цувралдан нүүж байгаа, гэр бүлээ явуулаад эрчүүд нь үлдсэн тухай мэдээ тасрахгүй ирж байна. Крымын иргэд орос паспортоо урж тасдсан бичлэг олон байна. 2014 оноос хойш 8 жил оросууд Крымд эзэн суухдаа жаргуулаагүй, харин ч 8 жил төрөлх эх орон–Украиныг нь гүтгэн гутаах суртал нэвтрүүлэг явуулж, гэм зэмгүй олон иргэдийг нь Оросын түрэмгий дайны золиос болгосон учраас Путиныг шүүхэд өгвөл таарна гэсэн уриа ухуулга энд тэнд наагдаж, тийм утгатай яриа Крымын аль ч хотод түгээмэл болж байна.

Украин дахь дайн нь бүтэлгүйтэж, сунжрах тусам Орос дайсныхаа эрэлд дахин мордож, дайсан илрүүлэх буюу илрэхгүй бол зохиомол дайсан бий болгох нийгмийн кампани өрнүүлжээ. Тэгснээрээ дотоодын элдэв асуудлаас ард түмний анхаарлыг Кремлийнхэн сарниулж өөр тийш хандуулахаар ажиллаж байна. Шинэ шинэ “Павлик Морозов”-ыг төрүүлсэн, төрүүлэх ч болно. Тэд нь эх орончид болж Оросын нийгэм даяар дайснаа эрнэ, дайсан гэдэг нь “Оросын эсрэг үйл ажиллагаа” гэсэн ангиллаар ял сонсох оросын жирийн иргэд ажээ. Төрийн Думын депутат асан, ФСБ-гийн хурандаа Геннадий Гудков гэдэг хүн Путины тухай сонин юм ярьжээ. Украин дахь дайнаасаа гарахыг Путин маш их хүсч байгаа гэнэ. Үүнийхээ төлөө ухралт хийхэд ч бэлхэн байна, түр зуур эзэлж авсан нутаг дэвсгэрээсээ гарахад ч бэлхэн байна, гэвч үүнийгээ “ялалт” гэж зарлахыг нь украины эрх баригчид зөвшөөрөх ёстой ба тэгснээрээ Путин засгийн эрхэндээ үргэлжлүүлэх ажиллахыг хүсч байгаа, тэгэхлээр референдум ч хэрэггүй болж таарна гэжээ.

Орос, Украин хэлнээс түүвэрлэн хөрвүүлсэн Д.Номиндарь