Доктор О.Сийлэгмаатай Боловсролын зээлийн сангийн талаар ярилцлаа.

-Та өнгөрсөн баасан гаригт zarig.mn сайтад БЗС-гаас гаднын улс оронд сурсан хүмүүст олгосон зээлийн талаар олон нийтэд мэдээлэл өгсөн. Үүнээс хойш нөхцөл байдал ямар байна вэ. Дарамт шахалт ирж байна уу?

-Юун түрүүнд хөндсөн асуудлыг нийтэд түгээж байгаа бүх хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажилтан, сэтгүүлчдэдээ талархал илэрхийлье. Дарамт шахалт эсэхийг сайн хэлж мэдэхгүй байна. Танихгүй дугааруудыг авахгүй байгаа. Сэтгүүлчид нэлээд хандаж байна. Мөн энэ асуудлын хохирогчид шүгэл үлээж өгсөнд баярлалаа, “манай хүүхэд хохирсон” гээд нэлээд хандаж байхын зэрэгцээ одоо явбал ямар гарц байгаа вэ гэх зэргээр хандаж байна. Тиймээс одоо байгаа журам болон цаашид юу анхаарах талаар мэдээлэл өгөөд явж байна.

Мөн өөрийнхөө аюулгүй байдлыг хангах үүднээс хууль, хяналтын байгууллагуудад гэрч хамгаалалтын хүсэлтээ өгчихсөн.

-Ер нь жилд БЗС-нд хэчнээн хүүхэд хүсэлт ирүүлж, үүнээс хэдэд нь зээл олгодог юм бэ?

-Зээлийн сан боловсролын сайдын шийдвэрийн дараа суралцагчтай гэрээ хийж ажилладаг учраас энэ тоо БШУЯ-нд байгаа. БШУЯ-ны гадаад харилцааны хамтын ажиллагааны газрын мэргэжилтэн цахимаар хүсэлт бүртгэж аваад хэдийг нь шалгаруулдаг вэ гэдгийг мэдэхгүй байна. 2022 оны Ерөнхий сайдын тэтгэлгийн шалгаруулалтад асуудал үүссэн учраас хэдэн хүн бүртгүүлээд хэдийг нь шалгаруулсан тухай тодруулахад 75 хүн бүртгүүлсэнээс 31-ийг тэнцүүлэхдээ шаардлага хангахгүй хүмүүс шалгаруулчихсан юм чинь материал өгсөн хүмүүсийг үнэн зөв шалгасан эсэхийг мэдэхгүй юм. Энэ сонгон шалгаруулалтын ажлын хэсгийг БШУ-ны сайд тушаалаар баталж тухайн ажлын хэсэг хүүхдүүдийг сонгон шалгаруулдаг. Тэгэхээр өнөөдрийг хүртэл хэнд зээл олгосон бэ гэх асуудал нь жил бүрийн ажлын хэсгийн л хийсэн ажил.

Өнгөрсөн жилийн буюу 2022 оны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын нэрэмжит тэтгэлэгт ч мөн асуудалтай байсан. Ерөнхий сайдын тэтгэлгийн ажлын хэсэг 9 хүнтэй байх хэдий ч тэд бүрэн ажилласан гэдэгт итгэхгүй байгаа. Учир нь, тэдний үнэлгээний хуудас ч байгаагүй, би асуудал хөндөхөд энэ ажлын хэсэгт ажилласан БШУЯ-ны ахлах хянан шалгагч Б.Доржхуяг “үнэлгээний хуудсаа олохгүй байна, ажлын хэсгийн нарийн бичиг Г.Алтанзул мэргэжилтнээс нэхсэн” гэх тайлбар өгсөн. Энэ архивлах бичиг баримт биш үү? Гэтэл байгаа эсэх тодорхойгүй. Мөн ерөнхийлөгчийн тэтгэлгийн ажлын хэсэгт 11 хүн байх ёстой ч 10 хүнтэй, олон талын оролцоотой байх хэдий ч  БШУЯ, МУИС, ШУТИС-н төлөөлөл байсан нь журмын шалгуур хангаагүй ажлын хэсэг баталсан байгаа. Тиймээс Ерөнхийлөгчийн тэтгэлгийн шалгаруулалт явуулсан ажлын хэсэг шалгуур хангаагүй төдийгүй, ажлаа хийж чадаагүй гэсэн үг. Би үүнийг баримтаар, тайлангаар нотлоод БШУЯ-нд удаа дараа, мөн Засгийн газарт ч хандсан.

-Жил бүр ажлын хэсгийг шинээр байгуулдаг юм уу?

-Тийм ээ, жил бүрийн ажлын хэсгийг сайд баталдаг юм чинь ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг сайдад танилцуулдаг байлгүй дээ. Сайдын тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсэг журмын шалгуурт нийцсэн бүх талуудыг оролцооог хангаж чаддаг уу гэдэг бас л асуудал.

-Та хоёр жил орчим БЗС-д ажиллаад олон баримт, зөрчлийг олон нийтэд ил болголоо. Ер нь энэ сангийн зээл зорилтот хүмүүстээ очдоггүй юм байна гэдгийг хэзээнээс гадарлаж эхэлсэн бэ?

-Би 2020 оны арваннэгдүгээр сарын сүүлчээр ажилд орж 2022 оын есдүгээр сар хүртэл ажилласан. Намайг ажилд ороход 2020 оны элсэгчдийн 2020 оны 10, 11 дүгээр сарын огноотой тушаал ирчихсэн байсан. Энэ нь тухайн оны хоёрдугаар сард квот зарлах хэдий ч зарлаагүй төдийгүй шалгаруулалтыг аль хэдийн хийсэн ч тушаал гаргаагүй аравдугаар сар хүргэсэн нь ашиг сонирхлын зөрчил агуулсан байх магадлалтай. Учир нь, 2020 оны 10, 11 дүгээр сарын хоёр тушаалд мэргэжлийн чиглэл тодорхой бус байгаа шалгаруулалтын алдаа болох тэргүүлэх бус мэргэжлээр суралцагчийг хаацайлсан байх магадлалтай.

Нэгд, зээлийн санхүүжилт олгохоор үргэжлүүлэн суралцагчдаас дүнгийн тодорхойлолт шаардаад харилцааны зөрчилд хүрч, гадаадын сургуульд дүнгийн голч хамаагүй, /passеd/ үнэлгээтэй байхад төлбөрөө авна гэх дарамт ирж байсан. Тухайн үед ковидын нөхцөл байсан учраас улсын эдийн засаг хүнд, төсвийн хүндрэл нь БЗС-ийн санхүүжилт тасалдаж зээл хугацаандаа ороогүй юм.

Хоёрт, зээлдэгчдийн хувийн хэргийн бүрдэл хянахад журмын шалгуур хангаагүй зөрчил түгээмэл байсан.

Гуравт, уг нь зээлийн санхүүжилтийг санхүүгийн баримтад тулгуурлан хийх ёстой ч сургуулийн урилга, өргөдөлд үндэслэн хийсэн гүйлгээ байсан.  

Дөрөвт, 1997 оноос хойш суралцагчийн зээлийн авлагыг санхүүгийн анхан шатны баримттай тулгаад үзтэл санхүүгийн баримт бус, сургуулийн профессорын тодорхойлолт, захиа гэх зэрэг баримтаар гүйлгээ хийсэн байсан. Үүнээс гадна журамд тусгаагүй сургалтын төлбөрийн бус зардлыг зээлээр олгосон зэрэг маш их зөрчил гарсан байсан. Уг нь сургалтын төлбөрийг зөвхөн нэхэмжлэлээр, журамласан зардлыг олгох ёстой.

Тавд, 2021 оны нэгдүгээр улиралд суралцагчдын санхүүжилт баталгаажуулах явцад улстөрчид, компанийн захирал гэх мэт нэрс нэлээд таарч байсан. Тухайн үед “Яагаад заавал ийм сегментийн хүмүүс зээлд хамрагддаг юм бол оо гэж” дотроо бодож байлаа. Мөн бакалаврын суралцагчдын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч болох эцэг эх нь дээрэнгүй, дураараа аашлах, дүнгийн тодорхойлолтгүй, яамны ажилтнуудын шахалт  зэрэг таагүй харилцаа дарамттай зүйлсийг 2020 оны сүүлчээс ажигласан. Тиймээс ч дэлхийн шилдэг их сургуулийн бакалаврын хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн 2020 оны арваннэгдүгээр сараас 2022 оны хоёрдугаар сард  дөрвөн удаа солигдож, тэр үеэс өөрөө мэргэжилтний ажлыг давхар хийхэд ажлын ачааллаас илүү хүүхдүүдийн эцэг эхийн харилцаа, дарамт, яам, тамгын газрын албан тушаалтны дарамт үнэхээр их байсан. Жишээ нь, УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны нарийн бичиг, Д.Гарди даргын хууль бус үүрэг, зээлээ төлөөгүй байж байрны барьцааг итгэмжлэлгүй хашаа байшингаар солих гэх мэтээр зүтгүүлдэг байсан.

-Тэгвэл 1997 оноос зээлээр сурсан хүмүүсээс зээлээ төлсөн хүн байсан уу?

-За бараг үгүй дээ, 2007 онд хоёр хүн төлж (төлсөн гэхээсээ илүү сургуулиас буцаж орж ирсэн гэж харсан.) 2013 оноос Г.Занданшатар гэх зэрэг хүн төлсөн байсан.

Ер нь, 2018, 2019 оны аудит, Сангий яам, АТГ-ын акт, зөрчлийн дүгнэлттэй байсан тул зөрчил арилгахын тулд баримт материал ухаад үзэхээр 2014-2019 оны санхүүжилтээс ихээхэн зөрчил илрүүлж, акт тавьсан байсан. Нийт зээлийн эргэн төлөлт бараг байхгүй, 2020 он хүртэл 50 гаруй хүний л төлбөр хагас дутуу төлөгдсөн байсан. 2021 онд БЗС-гийн зөрчигдсөн эрх сэргээж хохирол арилгах, эргэн төлөх асуудлыг хөндөж 2020 онд 0.4 тэрбум, 2021 онд хагас тэрбум орчим зээл төлөгдсөн. 2022 оны эхний хагаст зөрчилтэй хүмүүстээ холбогдоод журам тайлбарлаж 0.6 тэрбум төгрөг төлөгдсөн. Уг нь тэдэнд тайлбарлаж, загнуулаад ч хамаагүй ажиллахад зээл төлүүлэх, журам зөрчсөн санхүүжилт зогсоосон нь миний ажлын байр хөдлөх шалтгаан болсон байх.

-Халагдах уу?

-Тийм ээ. Би 2022 оны есдүгээр сараас хойш ажилгүй байгаа, өмнө ажлын санал тавьж байсан БШУЯ-ны харъяа байгууллагад 14 хоног ажиллаж байтал яамнаас гарга гэсэн гээд л ажлаас гарсан.

-Сонгон шалгаруулалт ажлын хэсгээс гадна БЗС-гийн дарга Д.Гардийн оролцоо байдаг уу?

-Д.Гарди 2016 оноос хойш Боловсролын яаманд гадагшаа сурдаг оюутнуудын асуудлыг хариуцдаг мэргэжилтэн, газрын дарга хийж байсан. 2022 оны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын тэтгэлгийн ажлын хэсгийн гишүүнээр ажилласан гэхээр бүтэн долоон жил энэ асуудлыг гардсан байна. Тэгэхээр сүүлийн долоон жилийн элсэлтийн но-д Д.Гарди дарга оролцсон гэдэгт итгэлтэй байна. Намайг гүтгэсэн гэвэл хоёулаа Аудитын дүгнэлтээ уншъя гэж хэлнэ.

-БЗС-гаас олгодог тэтгэлэгт хамрагдахын тулд БШУЯ-ны мэргэжилтнүүдэд хахууль өгдөг гэсэн мэдээлэл гардаг байсан. Ер нь ийм асуудал байдаг уу?

-Намайг зээлийн сангийн асуудлаар пост оруулахаар хүмүүс Д.Гарди болон яамныхныг Засгийн газар хоорондын тэтгэлгээр 6-10 сая төгрөгийн хахууль авдаг гэж маш их бичиж байна лээ. Би нүдээрээ хараагүй.

Нээлттэй мэдээллийн тод байдлын тухай хуулиар ил болсон БЗС-гийн зээлдэгчдийн мэдээлэл нэлээд судлаад үзсэн, одоо ч мэдээллүүдийг маш дутуу оруулдаг. Тодруулбал, суралцагчийн элссэн он, гэрээний үүрэг биелсэн үү, зээлээ төлсөн үү, чөлөөлсөн үү, сурч байгаа юм уу, төгссөн үү гэдэг мэдээллийг оруулахгүй, шинэчлэхгүй байна. Хуулиараа бол гурав хоног тутам шинэчилж байх ёстой. Сангийн үйл ажиллагааг зохицуулсан бүх хууль, журмаар сонгон шалгаруулалт, шийдвэр хэрэгжилт нээлттэй байх ёстой. Мэдээлэл нь ашиг сонирхлын зөрчлөөс шалтгаалж хаалттай байсан болохоор ийм их асуудлууд гарч байна.

-Танай яамны ТНБД-аар ажиллаж байсан Б.Баярсайхан найз охиноо зээлээр сургасан дарга ч байдаг гэж бичсэн байсан. Тэгвэл яамны ТНБД БЗС-гийн талаар мэдээлэл авдаг уу. Энэ талаар өмнө нь мэдээлэх боломж байсан уу?

-Төрийн нарийн бичгийн дарга бол яамны гал тогооны ахлах бус уу, тэгэхээр бүхий л мэдээлэл авч байгаа. Би ажиллаж байхдаа албан ёсоор одоогийн ТНБД Л.Цэдэвсүрэнд сангийн зөрчлийн асуудлаар гурван ч удаа хандаж үзсэн. Ер нь ТНБД мэдэхгүй байх үндэс байхгүй. Л.Цэдэвсүрэн даргыг би гайхаж байна, БШУЯ-нд хамгийн олон жил ажилласан буюу хуулийн хэлтсийн мэргэжилтнээсээ сайд хүртэл ажиллачихаад, дээрээс нь би 2021, 2022 онд удаа дараа хандаж байхад надтай нэг ч удаа зөрчлийн асуудлаар тодруулж, асууж байгаагүй. Би Л.Цэдэвсүрэн даргын даргалж байсан БЗС-гийн асуудлаарх хуралд хоёр ч удаа оролцож сангийн асуудлыг хөндөж байсан. Мэдсээр байж бүтэн жил гаруй болж байхад ганц ч үг ган гэж дуугараагүй, арга хэмжээ аваагүй. Л.Энх-Амгалан сайдаас илүү Л.Цэдэвсүрэн ТНБД-аас “та яагаад энэ тал дээр ажиллаагүй юм бэ” гэж асуумаар байна. Энэ хүн 20-иод жил Боловсролын яаманд ажилласан, хаана асуудал байгааг мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа шүү дээ.

-Үе үеийн сайд нь тушаал гаргаад зээлийг нь чөлөөлсөн олон хүн байна. Уг нь зээлээс чөлөөлөх асуудлыг Их хурлаар хэлэлцэх ёстой юм билээ. Танд хэн, хэн сайд хүмүүсийн зээлийг чөлөөлсөн мэдээдэл байна уу?

-2008, 2009 онд Засгийн газрын тогтоолоор 101 хүний зээлийг, 2013 оноос хойш Боловсролын сайдын 15 удаагийн тушаалаар олон хүний зээлийг чөлөөлсөн. Энэ нь маш том зөрчил буюу албан тушаалын гэмт хэрэг биз дээ. Хуулиас давсан хуульчилсан акт байхгүй, тиймээс сайд нарын тушаалаар зээлээс чөлөөлөгдсөн хүмүүс тайвширч болохгүй, зээлээ төлөх хэрэгтэй. Жишээ нь УИХ гишүүн Б.Саранчимэг, Б.Энхбаяр гишүүн сураагүй байж /намтар дээр нь байхгүй/ 32 мянган ам.доллар авчихаад төгсөөгүй юм бол хүүтэй нь төлөх ёстой. Тийм байтал чөлөөлүүлчихсэн байгаа юм. Тэр тушаал дээр УИХ-ын гишүүн асан А.Ундраа харагдаж байсан. 2013, 2014 оны чөлөөлсөн тушаал дээр Боловсролын яамныхан их байдаг юм билээ. Гэрээний үүргээ биелүүлсэн тохиолдолд зээлээс чөлөөлөх тухай асуудал яригдах атал гуравхан жил БШУЯ-нд ажиллаад 32000 мянган ам.долларын зээлээ тэглүүлдэг хулгай нүүрлэсэн байна.

Гэрээний үүрэг гэдэгт аль байгууллагаас захиалж явуулсан, тэр байгууллагад 5-аас дээш жил мэргэжлээрээ ажилласан, тэрийгээ жил бүр санд ирүүлсэн, үр бүтээлтэй ажилласан бол БЗС УЗ-өөрөө хэлэлцээд Засгийн газарт оруулах ёстой. Гэтэл гэрээний үүргээ биелүүлээгүй байхад зээлээс чөлөөлж болох уу? Боловсролын сайд нарын албан тушаалаа ашигласан явдал биз дээ.

-Энэ хүмүүсийг чөлөөл гээд нэрийг нь жагсаагаад өгчихдөг юм уу?

-БЗС-аас албан тоотоор нэр бүхий хүмүүсийг зээлээс чөлөөлүүлэхээр суралцагчийн овог нэр, регистр, төгссөн сургууль, ажлын газар гэх мэтийг бичиж хүргэдэг. Гэтэл төгсөөгүй байж Б.Саранчимэг, Б.Энхбаяр гишүүдийн зээл чөлөөлөлтийн тушаал гарчихсан байна лээ, энэ тухай Д.Гарди дарга 2023 оны гуравдугаар сард ярилцлага өгсөн байсан. Өөрөөр хэлбэл зээл чөлөөлүүлнэ гэсэн төгсөгчийн хүсэлтийг яам шийдвэрлэдэг. 2022 оны зургаадугаар сарын тушаалыг харахад, дэлхийн шилдэг их сургуульд сурсан Амараагийн Мөнхжин гэж хүн багтсан байсан нь сангаас явуулсан албан бичигт байгаагүй болохоор юун хүн бэ гэтэл аав нь  2016 онд АМХЭГ-ын дэд даргаар ажиллаж байсан хүн байв. А.Мөнхжингийн суралцсан журам, гэрээнд зээлээс чөлөөлөх зохицуулалтгүй. Мөн 2013 онд сэтгүүлчээр суралцсан Жүгдэрийн Хулан гэх хүний хүсэлтээр тухайн зээлийн чөлөөлөлтийг шамдуулсан байсан. Д.Гарди яам руу хүргүүлэх албан тоотод заавал оруул гэсэн бас нэг хүн нь  Жаргалсайханы Төрболд, /УИХ-ын гишүүн асан Д.Оюунхоролын хүү/. Энэ мэт нэр заачихдаг юм билээ. 2020 оны арванхоёрдугаар сард намайг ирэхэд өмнөх мэргэжилтэн 130-аад хүний нэр Д.Гардийг газрын дарга байхад нь мөн л чөлөөлүүлэх хүсэлтээр хүргэсний 26 хүний зээлийг Л.Цэдэвсүрэн сайд тэглэсэн дотор хууль хүчнийхэн дийлэнх байсан нь ямар учиртай юм, бүү мэд.

-Д.Гарди даргын зээл хэзээ хэн чөлөөлсөн, тэнд ГХЯ-ны дэд сайд Мөнхжин байсан уу?

-Сайд зээлийг нь 2022 онд чөлөөлсөн. Д.Гарди нарын мэдээллийг 2021 оны аравдугаар сар, арванхоёрдугаар сард төгсөгчийн хүсэлтэд үндэслэн баримтыг хянаад хүргэсэн бөгөөд Гадаад харилцааны дэд сайдаар ажиллаж байсан Б.Мөнхжин гэж хүн тушаал зөрчсөн гээд албан тоотод бичсэн байхад зээлийг нь чөлөөлсөн байсан. Мэдээлэл явуулахдаа тушаал зөрчсөн байна гэж бичээд байхар зүгээр ээ гээд л  чөлөөлнө гээд зүтгүүлчиж байгаа юм. Үүнд, би БШУЯ-ны Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны газрын дарга Ш.Нарантуяаг оролцоотой гэж хардаж байна. Учир нь, өөр бас нэг хүн буюу Англид байдаг Норовын Амартүвшин гэх хүнийг яагаад чөлөөлөх хүсэлтээр ирүүлэхгүй байна, энэ хүн удаан л ажилласан байна гэж Ш.Нарантуяа дарга хэд хэдэн удаа шахалт үзүүлсэн ч Н.Амартүвшингийн гэрээний үүргээ биелүүлээгүй гэх шалтгаанаар бас л би мэдээлэл хүргээгүй. Тэр хүн нь 2001 онд Англи руу Мэдээлэл технологийн чиглэлээр 1.5 жил сураад ирнэ гэсэн хүн нь өөр сургуульд, гадаад харилцааны чиглэлээр сурч, зургаан жилийн дараа ирсэн ч дипломоо баталгаажуулаагүй байхад зээлийг нь чөлөөлүүлэх гээд  зүтгэчихдэг юм билээ. Гэхдээ тэр хүнд ”Уучлаарай, та тушаал зөрчсөн, сүүлчийнхээ сургуулийг төгссөн дипломоо баталгаажуулж өг” гэж шаардлага тавихаар нэр бүхий хүмүүсээр дарамтлуулна. Энэ мэт, үнэхээр дарамттай байдаг.

-Энэ хугацаанд нийт хэдэн хүний зээлийг тэглэсэн байна вэ?

-Гадаадын 2370 орчим зээлдэгч байгаагийн 421 нь бакалавр, эндээс нэг зээлийг тэглэсэн, нас барсан хоёр хүүхэд байсан. Харин магистр, докторын 1947 хүүхдээс 866 иргэний зээлийг тэглэсэн байна. Үүнээс Засгийн газрын хоёр тогтоолоор тэглэсэн ч гэсэн зөрчилтэй юм билээ. Яагаад гэхээр Хууль зүйн яамнаас захиалж сургуульд явуулсан бол тэр хүн Хууль зүйн яаманд таван жил ажиллах ёстой. БЗС-гийн УЗ-д жил бүхэн материалаа ирүүлж байж зээлийн сан хянаад Засгийн газар руу оруулна. Гэтэл Хууль зүйн яам захиалаад явуулсан байхад Монголдоо ирээгүй ч юм уу, Их хуралд ажилласан байх жишээтэй.  

Зээлээ чөлөөлүүлсэн 866 хүний 57 хувийг нь Л.Гантөмөр сайд байхдаа тушаал гаргаж чөлөөлсөн бол Л.Энх-Амгалан сайд ирснээсээ хойш гурван тушаал гаргаж 90 хүний зээл чөлөөлсөн байна.

-Сургалтын төлбөрийн зээлээ хувийн данс руугаа авсан хүмүүс ч байна. Хувийн данс руугаа авсан хэн хэн байгаа вэ?

-Шагжаагийн Тунгалагтамир гэж хүн авсан. Гэхдээ яам руу, сайд руу энэ хүн хувийн данс руугаа авна гэж байна гэж мэдэгдсэн. 2022 онд ганц энэ хүн авсан, өмнө нь ч хувийн данс руу нь хийсэн зөрчилтэй байсан. Магистр, доктороор сурсан хүмүүсийн нэлээд нь хувийн дансаараа авсан байсан. Мөн бакалаврын хүүхдүүдээс хувийн дансандаа илүү авсан гэсэн хүмүүсийн нэр харагдаж байна лээ. 2014 онд Чимэд-Юндэнгийн Намуундарь гэж хүн байсан. Чимэд-Юндэн гэдэг нь тухайн үедээ Монголбанкны Тамгын газрын дарга байсан.

-Хэдэн төгрөг хийсэн бэ?

-Нийт 16 мянган ам.доллар хийсэн. Өмнө нь 2019, 2020 онд ч хувийн дансаараа авсан байсан. Өргөдөл дээр нь Д.Гардийг “Та өөрөө хувийн гэж бич, та хариуцлагаа хүлээ” гэж хэлж байгаад тавдугаар сарын 17 билүү 18-нд гүйлгээг нь хийсэн байх. Түүнээс болж манай нягтланг бас ажлаа өг гэж загнасан байсан.

-Яагаад?

-Хувийн данс руу хийсэнгүй гэж. Хэлтсийн даргын гарын үсэгтэй байж гүйлгээ хийгдэнэ. Би гарын үсэг зурахгүй, та өөрөө зур гэсэн юм. Гэтэл нягтланг тэр цагаас эхлэн дарамтлаад наймдугаар сард ажлыг нь өгүүлчихсэн. Намайг ажлаа өгснөөс хойш гурван хүн дээлээ нөмрөхөөсөө өмнө ажлаа өгье гээд гарсан даа.

-Ямар хүмүүс гарсан бэ?

-Дотоод зээлийн хэлтсийн дарга, ахлах мэргэжилтэн, Гадаад харилцааны мэргэжилтэн гарсан. Ер нь хүний нөөцийн хөдөлгөөн асар их.

-Нэг биш хоёр, гурван удаа БСЗ-д хамрагдсан хүмүүс ч байгаа гэсэн?

-Нийт 150 орчим хүн тушаалаа өөрчлөн сурсан нь бараг л ихэнх нь зөрчил гэж харсан.  Дахин давхардаж зээл авсан байсан. Магистр, доктор дотор шүү. Өөрөөр хэлбэл, хоёр удаа зээл авсан байсан. Миний санаж байгаагаар МУИС-ийн захирлын хүүхэд Пүрэвжавын Болормаа гэж хүн байсан. Эхний удаа Турк руу, дараа нь АНУ руу явсан байсан. Эхний зээлээ чөлөөлүүлээд дараа нь дахиад явсан. Гэтэл журмаараа хоёр удаа зээл, тэтгэлэг олгохыг хориглосон байдаг. Мөн Даваацэцэрэнгийн Мөнхбат гэж хүн байсан.

-Д.Гарди, Ш.Нарантуяа гэх хүмүүс дарамт шахалтаар тодорхой хүмүүсийг зээлээс чөлөөлүүлж, шилжүүлэг хийлгэж байсан байна. Тэгвэл улстөрчдийн дарамт шахалт танд хэр ирж байв?

-УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны нарийн бичиг байсан Дуламсүрэнтэй хамтран өргөдөл бичээд суусан,  нөхөр нь Мянганы сорилтын сангийн хэлтсийн дарга байх жишээтэй.

Гадаадад сургууль төгссөн хүмүүс зээлээ төлөхгүй ч Монголбанкны зээлийн ангилалд оруулдаггүй

-Дотоодод зээлээр сурсан хүмүүс зээлээ төлөхгүй бол Монголбанкны хариуцлагагүй зээлдэгч гэдэг ангилалд ордог юм билээ. Тэгвэл гаднын их дээд сургуульд сурсан хүмүүс энэ ангилалд ордог уу?

-Гадаадад суралцагчдын зээлийн мэдээлэл Монголбанк руу бүртгэх, зохицууцлалт байхгүй ч уг нь 2008 оноос хойш Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд оруул гэсэн журамтай юм билээ. Тэгээд 2012 оноос хойш зөвхөн дотоодод сурсан хүмүүсийн мэдээллийг оруулаад гадаадын зээлдэгчдийн журамлаагүй. Гадаадад сурсан хүмүүсээс нэг нь ч өнөөдөр Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд бүртгэлгүй. Энэ асуудлаар би 2022 оны журмын шинэчлэлээр АТГ-т хандсан. Дотоодод төгссөн зээлдэгч 10 төгрөг дутуу байсан ч зээлийн ангилал буурч байна.

2022 оны журман дээр анхааруулсаар байхад Ерөнхийлөгчийн тэтгэлэгт сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардал, дотуур байр гээд бараг л хоолыг нь бэлдээд өгье гэсэн заалт оруулсан. Гэтэл манайх шиг эдийн засгийн потенциал багатай улсын хувьд үнэхээр том дарамт. Журам нь асуудалтай байхад дахиад сонгон шалгаруулалт хийж байна. Дэлхийн шилдэг 50 сургуульд элсэгчийн зээл барьцаатай байх уу, барьцаагүй байх уу, хэдэн төгрөгийн зээл өгөх нь тодорхой бус байхад шалгаруулалт нь зарлагдсан байгаа.

-Ерөнхий сайдын тэтгэлэг анхны жилдээ л асуудалтай байна гэдгийг та хэлж байсан. Ямар, ямар зөрчил байсан бэ?

-Хэлний оноогүй дөрвөн хүнийг тэнцүүлсэн. Нэг нь Америкт сурдаг “хоёр багшийн тодорхойлолттой болно гэсэн” гэж байгаа юм. Нэг нь Гончигдоржийн Ариунхишиг огт хэлний онооны хуудасгүй. Солонгын Бишрэлт “Америкт 10 жил сурчихсан, тэнд байдаг хүнд хэлний онооны хуудас гэж ямар хэрэгтэй юм” гэж Д.Гарди хэлсэн. Надад баримт хэрэгтэй болохоос таны тайлбар хэрэггүй” гэж би хэлсэн. Би Д.Гардитай ер нь ширүүхэн үзчихдэг байсан. 2022 оны том зөрчил нь Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын тэтгэлгийн хүүхдүүдэд гэрээ хийлгүй мөнгө гаргасан. Журмаараа суралцагч, Засаг дарга, Ерөнхий сайдын гурвалсан гэрээ хийх ёстой. Асуудал гараад эхлэхээр дөрөвдүгээр сарын сүүлчээр Д.Гардитай гэрээ хийх гэж байна гэж сонссон.

-Та сайддаа, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, ЗГХЭГ-ын дарга гээд бүгдэд нь хандсан гэсэн. Тэгээд ч арга хэмжээ аваагүй биз дээ?

-Л.Энх-Амгалан сайд 2021 оны 4-8 дугаар сард Ерөнхийлөгчийн тэтгэлгээр суралцагчийн тоо зөрөөд байсан намайг дуудаж, энэ асуудлаар сайдтай гурван удаа уулзаж тайлар өгсөн ч нь намайг ажлаас чөлөөлсөн.

Сайд руу энэ асуудлаар вайбераар бичихэд 2022 оны есдүгээр сараас хойш шалгасан ч хариу таг. Мөн Ерөнхийлөгч рүү вайбераар бичихэд “шалгана” гэдэг хариу өгсөн.

-Д.Гардийг хэн томилсон юм бэ?

-Л.Энх-Амгалан сайд томилсон. Би Л.Энх-Амгалан сайдыг гайхаад байх юм, 2021 оны аравдугаар сард манай гадаад зээл тэтгэлгийн хэлтсийг тусад нь гаргасан. БЗС-гийн авлагын 70 хувь, эрсдэлийн 90, зөрчлийн 100 хувь гадаад зээл тэтгэлэг байна, тусад нь гаргая гээд таван хүнтэй тусдаа хэлтэс болгосон. Гэтэл Д.Гарди 2022 оны гуравдугаар сард надтай зөрчилдөж эхлэнгүүтээ манай хэлтсийг татан буулгасан. Энэ нь миний бүтцийн өөрчлөлтөөр явуулах шалтгаан болсон. Манай хэлтсийг хоёрхон хүнтэй болгож хүнийг цөөлж байгаад но-той юмаа хийх гэж байсан гэж хардаж байгаа Хүрээний бузрыг ухвал далай, далай гэдэг шиг зээлийн сангийн зөвхөн процесс нь л ил болж байгаа юм. Суралцах үеийн зөрчил маш их.

-Уг нь БЗС-нд өмнө нь шалгалт хийж байсан биз дээ. Тэгээд ямар ч арга хэмжээ авалгүй өнөөдрийг хүрсэн юм уу?

-2018 онд Ч.Хүрэлбаатар сайд, 2020 онд Сангийн яам, БШУЯ  Боловсроын зээлийн санд шалгалт оруулж байсан юм билээ. Тэр шалгалтын тайлан ч ил байх ёстой ч таг.

-Ярилцсанд баярлалаа.

https://itoim.mn/a/2023/05/22/interview/kjv