2024-05-09Билэг танхай найрагч Р.Чойном өссөн нутагт минь хэсэгхэн хугацаанд амьдрахдаа “Батноров чи бидэн хоёр учирлаа” шүлгээ тэрлэсэн юм. Энэхүү шүлэгт
“Уйтгартай газар Батноров л гэх юм Усгүй модгүй хөгжилгүй л гэх юм Улаанбаатараас би чамайгаа олоогүй Учирч энэ л Батноровт даслаа даа” хэмээх мөртүүд бий. Үүнээс болж Улаанбаатарын найздаа үргэлж “Уулгүй, усгүй, модгүй” сумынх гэж шоглуулдаг байлаа. Харин одоо бол би түүнийг “Усгүй, хөрсгүй, агааргүй” нутгийнх гэж хариугаа авдаг болсон.
Амьсгалах агаар, амьдрах хөрс, уух ус нь өдрөөс өдөрт дордож, нийслэлийн 1.7 сая хүн амын өдөр тутмын амьдралд заналхийлж байна. ХЭҮК-оос 2024 онд гаргасан 23 дахь илтгэлд ч үүнийг онцлон тэмдэглэж, Улаанбаатар хотын иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг тусгайлан нэг бүлэг болгон багтаажээ.
Бохирдож ханалаа...
АНУ-ын Йелийн их сургууль болон Колумбын их сургуулиас Дэлхийн эдийн засгийн форумтай хамтран Хүрээлэн буй орчны индексийг хоёр жилд нэг удаа гаргадаг. Монгол Улс 29.6 оноо авч дэлхийн 180 орноос 155 дугаар байрт, Ази номхон далайн 25 орноос 19 дүгээр байрт эрэмбэлэгдсэн байна. Уг индексийн хувьд хамгийн бага оноо авсан улсууд нь тогтвортой байдлаас илүүтэй эдийн засгийн өсөлтийг чухалчилсан эсвэл иргэний эмх замбараагүй байдал болон бусад хямралтай тэмцэж буй орнууд байна гэжээ.
Агаарын бохирдлын улмаас жилд 240 хүүхэд нас барж байна
Агаарын бохирдол нь Монгол Улсад хавсарсан байдлаар нас баралт, хөгжлийн бэрхшээлд хүргэх эрсдэлийн 10 гол хүчин зүйлийн нэг болж, жилд дунджаар 300 хүн агаарын бохирдлоос үүдэлтэй өвчний улмаас нас барж байна. Үүний 240 нь 0-5 хүртэлх насны хүүхэд байгаа бөгөөд 0-5 хүртэлх насны хүүхдүүдийн эндэгдлийн хоёр дахь шалтгаанд уушгины хатгалгаа орж байна.
Агаарын бохирдол өндөртэй нэг дүүрэгт амьдардаг хүүхдүүдийн уушгины ажиллагаа хөдөө орон нутагт амьдардаг хүүхдүүдтэй харьцуулахад 40 хувиар бага байна. Мөн ургийн эндэгдэл өвлийн улиралд зунаас 3.5 дахин их тохиолдож, 11, 12, нэгдүгээр сард жирэмсэлсэн эмэгтэйчүүд 5, 6, 7, 8 сард дутуу төрөх магадлал өндөр байгаа нь ажиглагджээ.
Цусан суулгын 90.1 хувь хөрс орчны бохирдолтой холбоотой
Сүүлийн жилүүдэд нийслэлийн хэмжээнд цусан суулга өвчлөл ихсэх хандлагатай байгаа ба бүртгэгдсэн цусан суулга өвчний халдварын 9.9 хувь өвчтөнөөс, 90.1 хувь тодорхойгүй байгаа ба хөрс орчны бохирдолтой холбон үзэх үндэстэй юм гэж НЭМҮТ-өөс үзжээ. Хөрсний бохирдлын асуудлаар дүгнэхэд, Улаанбаатар, аймгийн төвүүдийн хүн амын нягтрал их, хөрс элэгдэл эвдрэлд орсон, хатуу, шингэн хог хаягдлын тээвэрлэлт зайлуулалтын байдал хангалтгүй, гэр хорооллын айл өрхийн 80 гаруй хувь стандартын шаардлага хангахгүй нүхэн жорлон ашиглаж байгаагаас хөрс орчныг бохирдуулж улмаар гэдэсний халдварт өвчний тархалтад нөлөөлж байна. Баянзүрх дүүргийн Да хүрээ, Улиастай, Нарантуул, Чингэлтэй дүүргийн Баянбүрд, Сүхбаатар дүүргийн Энхтайваны гүүрнээс зүүн тийш Маршлын гүүр хүртэл, Сонгинохайрхан дүүрэгт Баянхошууны зам, Толгойт, Нарангийн голын зам мөн Баруунтурууны замаас хөрсөнд хар тугалга илэрчээ.
Ус нь “маш бохир”
Мөн хот орчмын голоос халуунд тэсвэртэй гэдэсний бүлгийн нян, гэдэсний бүлгийн эмгэг төрөгч нян гэсэн хоёр төрлийн нян илэрсэн тухай мэдээллийг эрх бүхий байгууллага мэдээлж байна.
Ийм л хотод бид амьдран сууна. Хүн амьдрах боломжгүй хот гэх болж, нүүх тухай ярилцаж эхэлсэн.
Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд ч мөн адил хотын шинэхэн орлогч О.Номинчимэг “НҮБ-ын судалгаагаар Шархад, Да хүрээ орчимд амьдардаг хүүхдүүдийн цусанд хар тугалганы агууламж хамгийн өндөр гарсан. Иймээс Шар хад, Да хүрээ зах орчимд авто машин, сэлбэгийн худалдаа үйл ажиллагаа эрхэлдэг иргэн, ААН-үүдийг “Авто худалдааны цогцолбор” рүү нүүлгэнэ” хэмээн өгүүллээ.
Дарга нарт хааяа ингэж хэлэх нь гоё санагддаг юм уу, иргэдээс оноо авах хэрэгсэл болгодог юм уу үе, үе ингэж нэг дуугардаг болоод багагүй хугацааг үдлээ. Гэхдээ энэ талаар судлаагүй биш судалсан. Бүр 2-3 удаа бага биш хэмжээний томоохон судалгаа хийжээ.
Судалж ханалаа...
Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газраас 2021 онд Авто замын түгжрэлийг бууруулах шийдлийн талаарх судалгаа явуулсан бөгөөд иргэдийн хамгийн их дэмжсэн топ таван ажлын нэгдүгээрт, гэрийн ойролцоо цэцэрлэг сургуулийг шинээр барьж, хүрэлцээг нэмэгдүүлэх, хоёрдугаарт томоохон зах худалдааны төвүүдийг дэд төвүүдэд байгуулах, тархаан байршуулах хэмээсэн байна.
Иргэд Их тойруугийн бүс буюу түгжрэлд орж байгаа гол зорилго нь ажилдаа явах, очих, үүний дараагаар худалдаа наймаа хийх, дэлгүүр хэсэх зэрэг байна. 2021 оны нэгдүгээр сарын судалгаагаар түгжрэлийг бууруулахын тулд зоригтой арга хэмжээ авах цаг болсон гэдэгтэй иргэдийн 76 хувь нь санал нийлж байсан бол есөн сарын хугацаанд уг дүн 15 пунктээр нэмэгдэж 91 хувь болж өссөн байна.
Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд судалгаанд оролцсон иргэдийн 61 хувь нь Нарантуул захаар үйлчлүүлсэн бол 40 хувь нь 100 айл, 38 хувь нь Бөмбөгөр захаар тус тус үйлчлүүлсэн байна. Түгжрэлийг бууруулахын тулд Нарантуул, Хүчит шонхор, Бөмбөгөр, 100 айл зэрэг томоохон зах худалдааны төвүүдийг дэд төвүүдэд байгуулах, тархаан байршуулах ажлыг хийснээр түгжрэл буурна гэж судалгаанд оролцогсдын 72 хувь нь үзжээ.
Харин 2022 онд явуулсан судалгаагаар Улаанбаатар хотод томоохон 111 зах худалдааны төв бий бөгөөд үүнд 25288 худалдаа эрхлэгч нар байдаг гэсэн судалгааг нийслэлээс гаргасан байдаг. Гэхдээ худалдаа эрхлэгчдийн 57 хувь буюу 14430 нь таван захад худалдаа хийдэг иргэд. Тодруулбал, Нарантуул захад 95000, 100 айл барилгын материалын захад 770, Хар хорин захад 1800, Бөмбөгөр худалдааны төвд 1640, Барс хүнсний захад 630 худалдаа эрхлэгч байна. Эдгээр таван захаар өдөрт 140-175 мянга, оргил үед 247 мянган хүн үйлчлүүлдэг. Хотын төвийн гол гудамж, зам дагуу байрладаг нь авто замын хөдөлгөөний хэт их ачааллыг үүсгэдэг. Өдөрт 35-42 мянган машин үйлчлүүлдэг боловч 3940 авто зогсоолын багтаамжтай бөгөөд ажиллаагүй өдөр нь ойролцоох авто замын хөдөлгөөн 14-27 хувь буурдаг гэсэн тооцоог гарсан байна.
Иргэдийн амьдрал хэрхэн ачаалал болж буйг олон судалгаагаар ийнхүү гаргаж ирсэн байдаг. Гэвч худалдаачдын эрх ашгаас нийслэлийн 1.7 сая хүний эрх ашиг дор байсаар. Улаанбаатарын төв цэгт тоос, шороо манарган, баас шээс үнэртүүлэн, эрүүл, аюулгүй байдлыг илтэд зөрчсөн захууд оршсоор байна.
Попорч ханалаа...
100 айлыг нүүлгэх Нийслэлийн ИТХ-ын тогтоол 2018 онд гарав. Да хүрээг албадан нүүлгэх бичиг НЗДТГ-аас 2014 онд хүргүүлэв. 2012 онд Нарантуул, Хархорин, Бөмбөгөр худалдааны төв, 100 айл, Барс зэрэг захыг нүүлгэнэ гэж нийслэлийн Засаг дарга мэдэгдэж байсан ч нүүсэнгүй. Нүүлгэх тухай тогтоол гарч, энэ дагуу хэчнээн ч газар олгож, хэдэн ч удаа зураг төсөл, дэд бүтцийн ажлын тендер зарлагдав. Урссан мөнгийг нь бодохоор уйлах багадах.
100 айл худалдааны төвөөр л жишээ авахад, тус захад ажиллаж буй үйлдвэрүүдийг Налайхын барилгын материалын үйлдвэрлэл технологийг парк руу нүүлгэхээр 120 га талбай чөлөөлсөн ч 2020 оноос хойш өдийг хүртэл 52 аж ахуйн нэгж гэрээ байгуулж очжээ. Гэхдээ эд бүгд 100 айлаас нүүсэн үйлдвэр биш. Ихэнх нь бүтээн байгуулалтын ажлаа эхлүүлээгүй, энэ онд 20 аж ахуйн нэгж нь бүтээн байгуулалтын ажлаа эхэлнэ хэмээн тус паркийн инженер Б.Батбилэг ярьж байна. Шинээр цахилгаан станц барьж, бүтээн байгуулалтын ажлаа хийхэд бэлэн болсон ч зургаан жилийн хугацаанд ажлын явц ийм л байна.
Нийслэлийн Засаг дарга Х.Нямбаатар Төв цэнгэлдэхийг 100 хувь төрийн мэдэлдээ авлаа гэж өнгөрсөн долоо хоногийн турш бахархлаа. Үүргээ биелүүлдэггүй аж ахуйн нэгжид хариуцлага тооцож чадахаа ч харууллаа.
Одоо тэгвэл үе, үеийн нийслэлийн дарга нарын удаан хугацаанд попорсон, нийслэлийн иргэдийн хүсэн хүлээдэг, олон жилийн ужиг энэ асуудлыг давс мэт шорвог шийдвэрээ гаргаж чадах эсэхийг харах л үлдлээ.
Ямартай ч иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллах, амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор нийтийн эзэмшлийн зам талбайд стандарт мөрдүүлэн, зөрчлийг газар дээр нь шуурхай арилгуулахаар ажиллаж буй. Энэ ажлаараа далимдуулаад ч болов нүүлгэж болохоор харагдана.
Их сургуулиудыг нүүлгэх үлгэр
Дараагийн нэг нүүдэггүй нүүдэл бол их сургуулиудын бууриа сэлгэх явц. 2010 онд Засгийн газраас 149 дүгээр тогтоол баталж, төрийн өмчит таван их сургуулийг Налайх дүүргийн Шивээтийн хөндий рүү шилжүүлэхээр болсон ч үлгэр болж, Багануур руу нүүлгэх тухай яригдаж эхэлсэн ч нүүлгэх зардал 11 их наядаар хэмжигдэнэ хэмээн замхарсан.
2021 онд МУИС, ШУТИС, ХААИСийг Өмнөговь, Дархан, Эрдэнэтэд барина гэсний дараагаар 2023 онд Нийслэлийн Засаг дарга асан Д.Сумьяабазар ШУТИС-ийг Шархад руу, АШУҮИС-ийг Амгалан руу, СУИС-ийг Сэлбэ рүү, МУБИС-ийг ХМК руу нүүлгэвэл түгжрэлийг бууруулахад шууд нөлөөлнө хэмээн мэдэгдсэн. Харин БШУ-ны сайд Л.Энх-Амгалан үүнийг эрс эсэргүүцэж мэдэгдэл хийж байлаа. Өнөөдрийн байдлаар уг ажлын явц ямар шатанд байгаа талаар БШУЯ-наас тодруулахад “Хөшигийн хөндийд их сургуулиудын кампуст зориулж 700 га газар олгосон. Дэд бүтцийн ажлын тендерийг Барилга, хот байгуулалтын яамнаас зарласан” гэсэн мэдээллийг өгсөн юм. Харин их сургуулиуд нь сууриа зузаалсаар. Оюутнуудыг хотын төвөөс гаргах ажил ийнхүү замхарсаар байна.
Хотын захиргаа нүүгээгүйн 6 жилийн ой
Өөр нэгэн нүүдэггүй нь хотын захиргаа. Хайлт хийвэл “Хотын захиргаа ирэх долоо хоногт нүүнэ”, “Ирэх сард нүүнэ”, “Нүүх нь хойшилжээ” гэх. Аль Су.Батболд даргын үеэс буюу 2018 оноос яригдаж эхэлсэн. Яг энэ жилд, яг энэ сард, яг энэ долоо хоногт нүүнэ гэсээр даруй зургаан жилийг үджээ. Хотын захиргаанаас энэ талаар тодруулбал, “Графикийн дагуу нүүж байгаа. Энэ сардаа багтаад нүүнэ” гэсэн өнөөх л тайлбараа өгүүллээ.
Эрхэм хотын дарга маань энэ нүүдлээ ядаж шийдчихвэл ирээдүйн олон нүүлгэлтийн ажилд нь ДЭМ болох ЖИШИГ юм даа. Нэгэнт л хувийн өмчийг булаадаг гэсэн имижтэй болсон хойно, хотын даргад алдаад байх юу ч байх билээ.
Өдгөө 9500 худалдаа эрхлэгчтэй, “Нарантуул” олон улсын худалдааны төвийг тэртээ 19 жилийн өмнө Ш.Сайхансамбуу хотын шийдвэрийн дагуу ганцаараа нүүлгэсэн гэхэд хилсдэхгүй. Бүтээн байгуулалт нь бэлэн, дэд бүтэц нь бэлэн байхад нүүхгүй бол Ш.Сайхансамбуугийн чинээ чадал Х.Нямбаатар даргаас гарна хэмээн итгэнэ.
Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл
.jpg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
