тогтворгүй байдлаас илүүтэй нүргээнт жил болно хэмээн таамаглаж буй. Кремлийн дэргэдэх Гадаад бодлого, батлан хамгаалах зөвлөлийн шинжээч Федор А.Лукьяновын хэлснээр энэ жил барууны либералууд дэлхийн дэг журамд хяналтаа алдаж магадгүй. Үүнд хиймэл оюун ухаанаар “зэвсэглэсэн” нийгмийн сүлжээ голлох үүрэг гүйцэтгэх юм.

Нийгмийн сүлжээг ашиглан олон нийтийн сэтгэл хөдлөлийг удирдан залах, сонгуулийн дүнг ч өөрчлөх боломжтой гэдгийг 2016 оны сонгуулиар Дональд Трамп Цагаан ордонд эзэн суусан явдал тод томруун харуулсан билээ. Тухайн цагт уламжлалт хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд тулгуурласан Хиллари Клинтоны сурталчилгаа Америкийн залуу сонгогчдын анхаарлыг огт татаагүй бол сэтгэл хөдлөлөө твиттер, фэйсбүүкт чөлөөтэй илэрхийлдэг Дональд Трампын шулуухан үгс, өрсөлдөгчийнх нь тухай нийгмийн сүлжээгээр хөврөх дэгс мэдээлэлтэй хавсраад сонгуулийн үр дүнг эргүүлж дөнгөсөн юм. АНУ-аар тогтохгүй Франц, Герман зэрэг уламжлалт ардчилсан дэглэмт улс орнуудад явагдсан сонгуулиар ч автократ болох хүсэлтэй улстөрчид нийгмийн сүлжээг зорилгодоо тун чадамгай ашиглах болсон. Интернэтийн өмнөх эрин үед улстөрчдөд тавигддаг байсан намын дотоод дүрэм журам, ёс суртахууны хязгаарыг давж гишгэхэд нийгмийн сүлжээ түлхэц болсон бол сошиалаар хөврөх хуурамч мэдээллийн урсгал популист удирдагчийг ард түмэн бүхэлдээ дэмждэг гэх ойлголтыг нийгэмд суулгаж орхисон. 2016 онтой харьцуулахад нийгмийн сүлжээ хэрэглэгчид илүү хэрсүүжиж, технологийн компаниуд хуурамч мэдээлэл, эзэн биегүй хаягуудад тавих хяналтаа чангатгасан гэж өөдрөгөөр харах хэсэг бий ч энэ сонгуулийн жилд ташаа мэдээллийн төгс шуурга дэгдэнэ гэх болгоомжлол улам бүр газар авах боллоо.

Өндөр бооцоо

Хүйтэн дайн дууссаны дараа дэлхий дахинд түгэн дэлгэрсэн ардчилалд өнөөдөр дайн самууны хөлөөс дүрвэгсдийн асуудлаас эхлээд уур амьсгалын өөрчлөлт, эдийн засгийн тэгш бус байдал зэрэг олон сорилт тулгарч байна. Улс орнуудад тулгараад буй дээрх сорилт нь урт хугацаандаа либерал, олон ургалч үзэлтэй нийгэмд итгэх итгэлийг сулруулж, популист улстөрчид иргэдийн дэмжлэгийг олох үүд хаалгыг нээж өгсөн. Технологийн компаниуд бараг хязгаарлалтгүй, илүү хүчирхэг загвар хэрэгсэл нэвтрүүлж эхэлснээр 2024 онд хиймэл оюун засаглалыг давах болно гэдгийг дэлхийн дахины эрсдэлийн төлөвт хэдийнэ анхааруулсан. Хэдийгээр Их 20-ийн бүлгийн орнууд технологийн аюулгүй байдлын тунхаглалд гарын үсэг зурж, Европын холбоо хуульчилсан ч сонгуулийн санал хураалтад хиймэл оюунаар нөлөөлж, ардчилалд итгэх итгэлийг сулруулан, улс төрийн эмх замбараагүй байдал үүсгэх магадлалтай.

Anchor Change технологийн бодлогын фирмийг үндэслэгч, Facebook-ийн дэд захирал асан Кэти Харбат

"Орос, Хятад тэргүүтэй автократ улсууд иргэдийн дургүйцлийг ашиглан нийгмийн сүлжээнд ардчиллыг гутаан доромжлох, худал мэдээлэл түгээх кампанит ажлыг идэвхтэй ивээн тэтгэсээр ирсэн. Хэрэв тэдний хүчин чармайлт амжилтад хүрвэл цахимд дөрлүүлсэн сонгууль дарангуйлагч сэтгэлгээтэй удирдагчдын өсөлтийг хурдасгах болно. Нийгмийн сүлжээнээс эхлэлтэй хуурамч мэдээллийн уршгаар 2025 онд дэлхий ертөнц огт өөрөөр харагдах болно."

2024 оны зөвхөн нэгдүгээр сард долоон улсад сонгууль явагдсан бол зургаадугаар сард 40 шахам улс, бүс нутагт санал хураах үйл явцтай зуны халуун өдрүүд айсуй. Ирэх сард Европын холбооны гишүүн 27 улсад болох парламентын сонгуулиас урьтаж холбооны эрх баригчид “Мета” корпорацыг хуурамч мэдээ мэдээллээс хэрэглэгчдийг хамгаалах чиглэлд хангалттай хүч чармайлт гаргахгүй байгааг буруутгаж Фэйсбүүк, Инстаграм сүлжээнд мөрдөн шалгалт эхлүүллээ. Зургаан долоо хоногийн турш тэрбум шахам хүн санал өгөх Энэтхэгийн сонгуулийн өмнө хиймэл оюунаар сонгогчдыг төөрөгдүүлж магадгүйг анхааруулсан бол Мексикт болох Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Америкийн зүгээс хуурамч мэдээллээр нөлөөлж болзошгүй гэх хардлага байгаа юм. Гадаадын хөрөнгө оруулагч, харийнхныг үзэн ядсан хуурамч мэдээллийн кампанит ажилтай тулгарч буй Өмнөд Африкт энэ сарын сүүлээр болох сонгууль ч цахим популизм нийтийн санаа бодолд нөлөөлж чадах эсэхийг харуулсан томоохон шалгуур болно.

Төрийн түрэмгий оролцоо

Сонгуулийн кампанит ажлын үеэр худал мэдээлэл тараах хамгийн том эх сурвалжуудын нэг бол ардчиллыг дэлхийн засаглалын загвар биш гэдгийг нотлох эрмэлзэлтэй автократ Засгийн газрууд байдаг. Сүүлийн саруудад Орос, Хятад, Ираныг судлаачид болон АНУ-ын Засгийн газар бусад орны сонгуулийг, тэр дундаа Америкийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг тасалдуулах оролдлого хийх магадлалтай гэж үзэж буй.

Дижитал аюулгүй байдлын Recorded Future компанийн шинжээчид 2022 оноос хойш АНУ, Герман, Украинд хуурамч вэб сайтуудаар дамжуулан ташаа мэдээлэл, суртал ухуулга тарааж буй Оростой холбоотой нөлөөллийн кампанит ажил явагдаж байгааг олж тогтоосон. “Доппелгангер” хэмээн нэрийддэг уг сүлжээтэй холбоотой 2000 гаруй хуурамч сошиал хаягийг хянаж байгаа боловч бодит тоо үүнээс ч их байж магадгүй аж. “Сонгуулийн ажиглалт”, “Миний бахархал” зэрэг гэмгүй нэр шошготой хуурамч хаягууд нь АНУ улс орнуудын эрчим хүчний хараат бус байдалд нөлөөлөхөөр төлөвлөж байна, Украинд биологийн зэвсгийн нууц үйлдвэр ажилладаг, дэлхийн сүйрэл мөдхөн гэх мэт хуйвалдааны онолуудаар хэрэглэгчдээ татна.

Дэлхий даяар тархаж буй худал мэдээг ихэвчлэн төрийн дэмжлэгтэй ашиг сонирхлын бүлгүүд түгээж дэлгэрүүлдэг. 2022 онд АНУ, Бразилд, дараа нь 2023 онд Аргентинд гарсан шиг сонгуулийн луйврын тухай дэгс яриа цаашид ч эрчимтэй өрнөж, илүү цуурайтах болно гэж шинжээчид анхаарууллаа.

Нийгмийн сүлжээнд энэ мэт шалтгаангүй туйлшрал тэмцэл өрнөх тусам улс төрийн орчин үзэн ядсан үг хэллэг, ташаа мэдээллийн давлагаанд үйж, иргэдийг ардчилсан сонгуульд оролцохоос улам бүр залхаах магадлалтай.

Хиймэл оюуны эрсдэл

Их сонгуулийн мөчлөгөөс урьтаж өнгөрсөн хоёрдугаар сард Microsoft, OpenAI, Google, Meta, TikTok, X (хуучнаар Twitter) тэргүүтэй технологийн 20 компани хиймэл оюун ухаанаар бүтээсэн хуурамч аудио, дүрс бичлэг, дүрсийг илрүүлэх технологийг хөгжүүлэхэд хамтран ажиллахаар тохиролцсон. Гэвч нэдэр дээр нийгмийн сүлжээний аварга компаниуд хуурамч мэдээллийг хянах үүрэгтэй хэлтэс нэгжээ үлэмж хэмжээгээр цомхотгож, ажиллах арга хэлбэрийг нь өөрчилсөн болохыг өмгөөллийн Free Press байгууллагын саяхан гаргасан тайланд дурджээ. Ялангуяа What-sApp, Instagram, Facebook дээр гурван тэрбум орчим хэрэглэгчтэй Meta компани 2023 онд 20 мянган ажлын байраа цомхотгосон нь цахим орчинд ардчиллыг хамгаалахад тийм ч тохиромжтой шийдэл биш болсныг Free Press-ийн ахлах зөвлөх Нора Бенавидез онцолж буй. Гэтэл өнгөрсөн онд хиймэл оюунаар бүтээсэн зураг, бичлэг, дуу (Deepfake)-ны тоо дэлхий даяар 10 дахин, Ази, Номхон далайн бүсэд 16.3 дахин өсжээ. Дэлхийн улс орнуудын дийлэнхэд, ялангуяа Ази Номхон далайн бүсэд хиймэл оюуныг зохицуулсан хууль, журам байхгүйн дээр иргэд нь ч ийм технологид хууртагдах магадлал өндөр болохыг улс төрийн бохир технологид хэдийнэ ашиглаад эхэлсэн. Тухайлбал, хоёрдугаар сард болсон Индонезийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө тэртээ 16 жилийн өмнө нас барсан тус улсын удирдагч “булшнаасаа босож ирээд” намынх нь нэр дэвшигчийг сонгохыг уриалав. Нэгдүгээр сард Нью-Хэмпширийн оршин суугчид АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жо Байденаас мужийн захирагчийн сонгуульд оролцохгүй байхыг уриалсан дуут зурвас хүлээж авсан нь мөн л хиймэл оюуны бүтээл.

Энэ мэтчилэн бодитой мэт харагдах атлаа хуурамч агуулга түгээдэг технологи 2024 онд болох АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нөлөөлөх магадлал өндөр байгааг Брукингс институтын Технологийн инновацын төвийн ахлах судлаач Даррелл Уэст анхааруулжээ. 2023 он хүртэл дуу хоолойг серверт хувилах, хиймэл оюун ухаанаар сургахад 10 000 ам.долларын зардал гардаг байсан бол технологийн старт-ап компаниуд одоо үүнийг хэдхэн ам.доллараар санал болгож буй. Тийм учраас АНУ-ын Холбооны сонгуулийн хороо сонгогчдыг хуурамч мэдээллээс хамгаалах зорилгоор 2024 оны сонгуулиас өмнө хиймэл оюун ухаанаар үүсгэгдсэн улс төрийн зар сурталчилгааг зохицуулах ажлыг эхлүүлээд байна.

Монгол Улсын хувьд зургаадугаар сард болох УИХ-ын ээлжит сонгуулийн сурталчилгаанд технологийн дэвшлийг ашиглах эрх нээлттэй гэж заасан. Гагцхүү “Хиймэл оюун ухаан ашиглан бүтээв” гэсэн шошгыг заавал тавихыг сануулжээ.

Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл