2023 оны IV улирлын байдлаар Монгол Улсын өрхийн сарын дундаж мөнгөн зарлага 2.2 сая төгрөг байгаа бол өрхийн сарын дундаж орлого мөн л 2.2 сая төгрөг байна. Зарлагын 20 гаруй хувийг хүнсний бүтээгдэхүүн эзэлж байгаа бол 70 орчим хувийг нь хүнсний бус зарлага бүрдүүлж буй. Хүнсний бус зарлагад бэлэн хувцас, тээврийн хэрэгслийн сэлбэг, засвар үйлчилгээ, харилцаа холбоо, эм, эмнэлгийн хэрэгсэл зэрэг орно.

(Эх сурвалж: ҮСХ)

Монголчуудын хэдэн хувь нь хуримтлал үүсгэдэг, үүсгэсэн хуримтлалаараа байр, машин зэрэг томоохон худалдан авалт хийдэг, хэчнээн нь аялж, хоббидоо мөнгө зарцуулдаг болохыг дээрх тоо бэлхнээ гэрчилнэ. Бидний олонх нь “урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөж”, цалингаас цалингийн хооронд амьдарсаар л байна. Олсныхоо хэрээр үрж, өнөө, маргаашаа аргацаасаар байгаагийн буруутан хэн бэ. Шийдвэр гаргаж, бодлого тодорхойлогчид уу. Эсвэл бид өөрсдөө юү.

Мэдээж ажиллаж, амьдрах таатай, тавтай орчин бүрдүүлж, цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг зохистой хуваарилах нь төрийн үүрэг. Гэхдээ хөдөлмөрлөх, хөдөлмөрлөж олсон орлогоо оновчтой зарцуулах нь бидний хариуцлага юм. Ойролцоо орлоготой ч урт хугацаандаа нэгнийх нь амьдралын чанар дээшилж, нөгөөх нь бахь байрандаа байх тохиолдол элбэг. Үүний цаад шалтгаан нь хувь хүний санхүүгийн боловсрол, сахилга бат юм. Манай улсын хувьд, иргэдийн дийлэнх нь санхүүгийн боловсрол тун сул. Учир нь, ЕБС-д төдийгүй их, дээд сургуулийн мэргэжлийн бус хөтөлбөрт хувийн санхүүгийн боловсролын тухай агуулга огт заадаггүй. Гэтэл дэлхийн ихэнх орон мөнгөтэй харилцах, хуримтлал үүсгэх, орлого, зарлагаа оновчтой хуваарилах тухай агуулгыг сургалтын хөтөлбөртөө “шигтгэсэн” байдаг. Тиймээс иргэд өөрсдөө хувийн санхүүгийн боловсролдоо анхаарч, энэ талын мэдлэг, мэдээлэлд соргог ханддаг байх нь чухал.

50/20/30 зарчим

Цалин, орлогын хэмжээнээс үл хамаарч олсон, авснаа үрчихдэг, дараагийн цалин буухаас өмнө дансаа “шавхчихдаг” бол хувийн санхүүгийн боловсролдоо анхаарах цаг болсны тэмдэг. Ажиллаж олсон мөнгөө өдрийн хоол, унааны зардалд л барчихдаг бол хичээж ажилласны хэрэг ч гарахгүй юм. Үүнийг эрдэмтэд, эдийн засагч нар хүмүүст ойлгуулахыг мэрийж, элдэв онол дэвшүүлсээр ирсэн. Эдгээрээс хамгийн их дэлгэрч, хүмүүсийн амьдралын хэвшил болсон нэг зарчим бол 50/20/30 дүрэм юм. АНУын сенатор Элизабет Уоррен “All Your Worth: The Ultimate Lifetime Money Plan” номдоо энэ аргыг анх танилцуулсан байдаг. Дүрэм маш энгийн. Сарын орлогынхоо 50 хувийг зайлшгүй зардалдаа, 20 хувийг хуримтлалдаа, 30 хувийг хүссэндээ зарцуулна. Ингэхдээ гурван өөр данс ашиглах нь үр дүнтэй бөгөөд мөнгөө зарцуулахдаа тухайн зарлагын ангилалд хамаарах карт болон дансаар л гүйлгээ хийнэ. Мөн ямар ч тохиолдолд данснаасаа зориулалтын бус зарлага гаргахгүй байх нь энэ зарчмын гол дүрэм. Өөрөөр хэлбэл, зугаа цэнгэлийн буюу хүссэн зүйлдээ зарцуулах мөнгө дууссан бол шоу, хүлээн авалт, амттай хоол, кофе зэргээс татгалзана гэсэн үг.

Zero dollar day

Тогтмол ашигладаг банкны дансныхаа хуулгыг хэвлэж аваад, орлого, зарлагаа тооцоолоод нэг үзээрэй. Магадгүй таны данс өдөр бүхэн амралтгүй “ажилласан” байгаа. Бидний олонх нь орлогоо нэг дансандаа төвлөрүүлээд, тэр дансандаа “амрах” сөхөө өгөхгүйгээр зарлага гаргаж байдаг. Энэ хамгийн буруу дадал аж. Ингэснээр, хэчнээн төгрөг, юунд зарцуулж байгаагаа тооцоолж чаддаггүй төдийгүй нэг л мэдэхэд дансанд байсан мөнгө дуусчихсан байх нь элбэг. Тиймээс дээр өгүүлсэнчлэн, орлого орсон даруй мөнгөө зориулалтын дансууд руугаа хуваах нь зүй. Энэ мэдээж амаргүй. Ямар нэг хяналтгүй, хүссэн зүйлдээ мөнгөө зардаг байсан зуршил өөрчлөгдөж, хүслээ гүйцээх мөнгөн дүн хязгаарлагдаад эхлэх нь шаггүй сорилт. Тэгвэл үүнийг зохицуулах мэргэн арга бий нь zero dollar day challenge буюу бүтэн өдрийн турш ямар ч мөнгө үрэхгүйгээр дансаа амраах арга юм. Энэ арга 2018 оноос хойш дэлхий даяар танигдсан бөгөөд амьдралынхаа хэв маяг болгон ашигладаг хүн ч цөөнгүй бий. 24 цагийн турш ямар ч мөнгө үрэхгүй амьдрах боломжгүй мэт санагдаж болзошгүй. Гэхдээ бүрэн боломжтой. Ажил гэр ойр бол цагаа зөв тооцоолоод алхсанаар унааны зардлаа хэмнэнэ. Хэрэв алс бол шатахуун, таксины зардлаа хэмжээд, хамгийн хямд унаа хөлөглөх ч боломжтой. Хоолны тухайд, гэртээ бэлтгээд авч явахад л болно. Мөнгө үрэхгүй өдрөө амны зугаа, кофе зэргийг ч тэвчих хэрэгтэй. Мэдээж өдөр бүхэн ийм дүрмээр амьдрах боломжгүй. Харин долоо хоногийн 3-4 өдөр дээрх аргыг хэрэгжүүлж болох юм. Мөн өдрөө зөв сонгох нь чухал. Тухайлбал, төлөвлөгөөгүй зардал гарах эрсдэлтэй баасан гарагт “тэг төгрөг” зарчмыг баримтлах нь зүй. Ийн өөртөө зарчимтай хандаж, дансаа амраах нь санхүүгийн олон эрсдэлээс таныг хамгаална. Унаа, шатахуунд мөнгө зарцуулахаас аргагүй нөхцөлд амьдардаг хүмүүсийн тухайд мөнгөн дүндээ хязгаар тогтоох нь оновчтой аж. Тухайлбал, өдөрт таван мянган төгрөг л зарцуулна гэх хувийн дүрэмтэй болоод, түүнийгээ мөрдөж чадвал санхүүгийн сахилга бат сууна.

Нийтлэлийн энэ хэсэгт сарын хоёр сая төгрөгийн орлоготой хүний зардлыг тооцоолж үзье. Өдрийн хоол дунджаар 10-15 мянган төгрөг. Унаанд таван мянган төгрөг гэж тооцоолоход, хоол, унаанд өдөрт 15- 20 мянган төгрөг зарцуулна. Үүнийг ажлын 22 өдөрт бодоход 350-450 мянга. Сард нэг удаа найз нөхөд, ажлын хамт олонтойгоо гадуур уулзахад багадаа 50-100 мянган төгрөг болно. Үүн дээр өрхийн хоол, хүнсний зардлыг тооцоолж үзвэл сард багадаа 700 мянган төгрөгийг хоол хүнс, унаа тээвэрт зарцуулж байгаа юм. Тэгвэл өдөр бүхэн зарцуулж буй эдгээр зардлынхаа талыг танаснаар, сард багадаа 300 мянган төгрөг хадгалах боломжтой. Ингэснээр нэг жилийн хугацаанд 3.6 сая төгрөгийн хадгаламжийг ямар ч түвэггүй үүсгэх юм. Түүгээрээ аялах, суралцах зэргээр өөртөө хөрөнгө оруулах нь өдөрт тодорхой дүнгээр мөнгө үрснээс илүү өгөөжтэй.

Санхүүгийн боловсрол сахилга баттай байхаас эхтэй. Тиймээс үрэлгэн зангаа хазаарлаж, өдрийн хоол, унааны зардлаа ч танахад буруугүй. Эцэст нь, өөртөө урт хугацааны хөрөнгө оруулалт хийж, өгөөж хүртэл боломж бий.

Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл