Хүүхдийн хүчирхийллийн дөрвөн янзын хэл­бэр бий. Энэ нь бие махбодын, сэтгэл са­нааны, бэл­­ гийн болон үл хайхрах 

хүчирхий­лэл юм. Үүн дот­роос монгол хүүхдүүд үл хайхрах хү­чир­хийлэлд хам­гийн их өртдөг гэсэн судалгаа бай­даг. Жилийн аль ч үед бүртгэгддэг хүүхдийн хүчир­хийл­лийн талаарх тоон мэдээнд үл хайхрах нь өн­дөр хувь­тай хэ­­ вээр. Харин үүнийг томчууд тө­дий­лөн ой­шоодоггүй. Хүүхдээ анхаарч, халамжилж чадах­гүй, үл хайхарч буйгаа “Амьдрахын төлөө, та на­рыг тэ­жээхийн тулд бид ажиллаж байна” гэхч­лэн хаацайлж, унтууцах нь хэвийн үзэгдэл. Өө­рөөр хэл­бэл, эцэг, эхчүүд хүүх­дүү­ дээ мөр бүтэн, гэ­дэс цат­га­лан амьд­руулж л бай­вал болоо, энэ нь тэд­ний хэ­рэгцээг хангана гэж эн­дүүрцгээдэг. Гэтэл үү­ний цаана хүүхдүүд ялангуяа гэр бү­ лийн орчинд үл хайх­рах хүчирхийлэлд цаг ямагт өрт­­ сөөр буйг олон су­далгаа харуулж байна.

Прокурорын байгууллагаас өнгөрсөн наймдугаар сард өгсөн мэдээлэлд 2024 онд улсын хэмжээнд хүүхэд хохирсон 6947 хэрэг бүртгэгдсэн байв. Тухайн жилд хүү­ хэдтэй холбоотой гэмт хэрэг, зөрчлийн нийт 8213 гомдол, мэдээлэл бүртгэгдсэний 65.3 хувь нь нийслэлд, үлдсэн нь орон нутагт гарчээ. Улаанбаатар хотын хэмжээнд Баянзүрх, Сүхбаатар, Сонгинохайрхан дүүрэгт, орон нутагт Баян-Өлгий, Дорнод, Хөвсгөл аймагт энэ төрлийн гомдол, зөрчил хамгийн их байж. Эдгээр дуудлага, мэдээллийн дагуу шалгахад 6947 нь гэмт хэргийн шинжтэй, хүүхдийн хүчирхийлэл байсан аж. Үүний улмаас нийт 7973 хүүхэд хохирчээ. Хүүхдийн эрх зөрчсөн болон хүчирхийлсэн зөрчлийн 84 хувь нь хамгийн аюулгүй гэгдэх гэр бүлийн орчинд өдрийн цагаар үйлдэгдсэн байх жишээтэй. Хүчирхийлэл үйлдэгсдийн олонх нь гэр бүл, төрөл садан нь гэв. Хэлбэрээр нь авч үзвэл хүүхдийн бие махбодод халдах, үл хайхрах хүчирхийлэл хамгийн их хувийг эзэлсэн байна.

ШИЙТГЭЛ НЬ Ч ҮЛ ХАЙХАРСАН ШИНЖТЭЙ

Хүүхдийн бие махбодод халдах, үл хайхрах хүчирхийллийн шалтгаан нөхцөл нь ихэнхдээ архи, согтууруулах ундаатай холбоотой гэнэ. Эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжиг­ чид мансуурсан үедээ гэр бүлийн гишүүддээ агсам тавих, зүй бус харилцах, бие махбодод нь халдах, бага насны хүүхдүүдээ хараа хяналтгүй өчнөөн хоногоор орхиж явах зэргээс болж хүүхдүүд олноороо эрүүл мэнд, бие, сэтгэлээрээ хохирсоор буйг цагдаагийн байгууллагынхан хэлсэн. Үл хайхрах хүчирхийллийн тухайд эцэг, эхчүүд Хүүхдийн эрхийн болон Хүүхэд хамгааллын тухай хуульд заасан үүргээ мэддэггүй, биелүүлдэггүйгээс энэ төрлийн зөрчил буурахгүй байгаа аж. Тэр хэрээр хүүхэд хүмүү­ жүүлэх эерэг арга барилд суралцаагүй, тэдэнд тавих анхаарал халамж сул зэргээс нь улбаалж хүүхдүүд гэмт хэрэг, зөрчил, бие махбодын шийтгэл, сэтгэл санааны дарамт, үл хайхрах хүчирхийлэлд өртөн, нийгмийн бүх орчинд хамгаалагдах эрх нь хангагдахгүй байгааг тогтоожээ.

Хүүхдийн эрхийн тухай хуулийн 5.2-т ”Хүүхэд эрүүл өсөж бойжих, аюулгүй орчинд амьдрах, аливаа хүчирхийллээс ангид байх эрхтэй”, 7.1-т ”Хүүхэд гэмт хэрэг, зөрчил, хүчирхийлэл, бие махбодын шийтгэл, сэтгэл санааны дарамт, үл хайхрах байдал болон мөлжлөгийн аливаа хэлбэрээс нийгмийн бүх орчинд хамгаалагдах эрхтэй” гэж заасан бөгөөд үүнийг биелүүлээгүй асран хамгаалагчдыг Зөрчлийн тухай хуулиар арга хэмжээ авдаг. Гэвч энэ нь ихэвчлэн мөнгөн торгуулиар шийдэгддэг нь хангалтгүй гэдгийг сэтгэл зүйчид хэлсэн юм. Тухайлбал, 2023 онд хүүхдийн үл хайхрах хү­ чирхийллийн зөрчлөөр 1500 иргэнд тус бүр 300 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний мөнгөн торгууль ногдуулаад өнгөрсөн байх жишээтэй. Үүнийг хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдэд тусламж үзүү­лэх, хамгаалахад зарцуулсан, эсэх нь тодорхойгүй. Үндсэндээ улс хохирогчдын өмнөөс хүчирхийлэгчийг хэдхэн төгрөгөөр тор­­­госон нэртэй, хэргийг хааж буй нь учир дутагдалтай гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, үл хайхрах хүчирхийллийн шийтгэл нь ч үл хайхарсан шинжтэй, 300 мянган төгрөгийн л “үнэтэй” байна.

Эцэг, эхчүүд хүүхдүүдээ санаатай болон санамсаргүйгээр үл хайхрах хүчирхийлэлд олон янзаар өртүүлдэг гэдгээ тэрбүр мэддэггүй. Хүүхдийг наад захын хэрэгцээ болох хоол, хүнс, хувцас хунар, орон байраар дутаах, эсвэл согтууруулах ундаа, хор, мансууруулах бодис, муудсан бүтээгдэхүүн, зохисгүй зүйл санаатайгаар, хүчээр идүүлэх нь бие махбодын хувьд энэ төр­лийн хүчирхийлэлд тооцогддог байна. Тэгвэл зайлшгүй хамруулах эмнэлгийн үйлчилгээнээс татгалзах, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авахгүй, нас, сэтгэхүйн хөгжлийн хоцрогдолд нь санаа тавихгүй, биеийн зовуурь шаналгааг тоохгүй байх нь эрүүл мэндийн хувьд үл хайхрах хүчирхийлэл болно. Мөн хүүхэдтэйгээ хол хөндий харилцах, хайр халамжаар дутаах, хүн гэж тоохгүй, хүсэл сонирхлыг нь няцааж, дэмжихгүй байх нь сэтгэл санааны үл хайхрах хүчирхийлэл гэнэ. Улмаар сурч, хөгжих боломжийг хаах, хязгаарлах, хи­ чээлийн хэрэгслээр дутаах, хичээл таслуулах, сургууль завсардуулах, хөдөлмөр эрхлүүлэх зэрэг нь боловсролын үл хайхрах хүчирхийлэл юм. Эцэст нь хараа хяналтгүй орхих, аюултай нөхцөл байдлыг мэдсээр байж хамгаалахаас зайлсхийх нь хүүхдийг эрсдэлд оруулах нөхцөл бүрдүүлж буй хэлбэр гэдгийг мэдээд авахад илүүдэхгүй биз ээ.

ХАЙР, ХАЛАМЖААР ДУТАГДСАН ХҮҮХЭД АНДАШГҮЙ

Хайр, халамжаар дутагдаж, үл хайхрах хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдэд дараах шинж тэмдэг илэрдгийг НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн “Хүүхдийн эрх, хамгаалал” тайланд дурджээ. Байнгын өлсгөлөн, хог түүх, хувийн ариун цэвэр тааруу, халтар хувцастай, ядруу, бусдыг царайчилсан, бас үзэн ядсан, эсвэл хайр хүссэн байдалтай байх, цаг агаарт тохиромжгүй хувцаслах, олон нийттэй харилцахаас цааргалах зэрэг нь тухайн хүүхдэд тусламж хэрэгтэйг илтгэх наад захын үзүүлэлт гэнэ. Иймд эцэг, эхчүүд бие биеэ хүндэтгэх, гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгал бүрдүүлэх, харилцаагаа сайжруулах, хүүхдийн дэргэд архидан согтуурахгүй, хүчирхийлэл үйлдэхгүй байх, хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлж, асран хамгаалахдаа түүний нас, бие, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон, хүчирхийллээс ангид хүмүүжлийн эерэг арга хэрэглэх, тэдэнд үргэлж цаг гаргаж ярилцах, өөрийг нь сонсож байж шийдвэр гаргах, хаана, хэнтэй нөхөрлөж байгаад нь анхаарал хандуулж, хараа хяналтаа чангатгаснаар аливаа гэмт хэрэг, зөрчлийн хохирогч болохоос, эрх нь зөрчигдөхөөс сэргийлнэ гэдгийг албаныхан зөвлөлөө.

Хэдхэн хоногийн өмнө Прокурорын байгууллагаас мөн хэвлэлийн хурал зарлаж, 2025 оны эхний арван сард бүртгэгдсэн хүүхдийн эрхийн зөрчил, мэдээлэл, түүний шийдвэрлэлтийг танилцуулсан билээ. Эл хугацаанд улсын хэмжээнд хүүхэд хохирсон нийт 6507 гомдол, мэдээлэл бүртгэгдсэн нь он дуусаагүй байхад өндөр үзүүлэлт гэсэн юм. Үүний 96.5 хувь буюу 6285 нь Зөрчлийн тухай хуулийн 6.20.7 дахь хэсэгт заасан “Хүүхдийн бие махбодод халдсан, үл хайхарсан, эсвэл хүүхдийн дэргэд архидан согтуурсан, мансуурсан” зөрчил байна. Эдгээр зөрчлийн хэргийг шийдвэрлэсэн байдлыг авч үзвэл 3340-д нь буюу 51.3 хувьд нь Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгэл ногдуулжээ. Мөн 1.2 хувьд нь хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, эрүүгийн хэрэг үүсгэн, яллагдагчаар татаж шийдвэрлэсэн гэв. Хүүхдийн хүчирхийлэлтэй холбоотой гэмт хэрэг, зөрчил энэ мэт буурахгүй улам өссөөр байгааг дээрх байгууллагаас ахин дахин анхааруулсан.

ТӨРИЙН ХАРАЛГАН ШИЙДВЭРҮҮД ХАМГИЙН ИХ НӨЛӨӨЛДӨГ

Нөгөө талаас Монголын нийгэм эцэг, эх­ чүүдийг хүүхэдгүй юм шиг ажиллуулж, ажилгүй мэт хүүхдээ асрахыг шаарддаг нь нууц биш. Хөдөлмөрийн үнэлэмж доогуур байдгаас шалтгаалан бүгд шахам цалингаас цалин, өрнөөс өрний хооронд амьдарч буй. Ийм байхад эцэг, эхийнх нь аль нэг нь ажилгүй, гэртээ хүүхдүүдээ хараад, сургууль, цэцэрлэг, дугуйлан, дамжаанд нь зөөх боломж хомс. Дээрээс нь төр засгийн харалган, хүнээ боддоггүй гэнэтийн шийдвэр, эргэж буцсан элдэв арга хэмжээнүүд нь барьц алдуулж, бажгадуулна. Хамгийн сүүлийн жишээ л гэхэд ханиад, томуунаас үүдэлтэй ерөнхий боловсролын сургуулийн бага, дунд ангийнхны хичээлийг цахимд шилжүүлсэн явдал болов.

Энэ долоо хоногт I-V ангийнхан цахимаар хичээллэж байгаа. Олонх эцэг, эх бага насны хүүхдүүдээ асарна гээд ажлаа шууд таслах боломжгүй, удирдлага нь ч чөлөө өгөхгүй тул ойр тойрныхноо царай алдаж, цаашлаад гэрт нь ганцааранг нь цоожлоод гарсан тухайгаа ч нийгмийн сүлжээнд бичиж. Энэ бол хүүхдэд үл хайхрах хүчирхийлэл үйлдэж буй наад захын жишээ юм. Төр засаг үүнийг бүрдүүлсэн гэсэн үг шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, НҮБ-ын тодорхойлсноор хүүхдийн эрх, хамгааллын нийгмийн орчин гэдэгт гэр бүл, боловсрол, асрамж, халамжийн төв, хорих, засан хүмүүжүүлэх байгууллага, ажлын байр, малын бэлчээр, гудамж талбай, олон нийтийн газар, цахим орчин, хэвлэл мэдээлэл хамаардаг. Эдгээрт хүүхдийн эрүүл мэнд, амь нас, аюулгүй байдал, хөгжих хэвийн орчин алдагдах, тухайн хүүхэд асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч, хууль ёсны төлөөлөгчгүй болохыг хэлж буй юм.

Хүүхдийг хүчирхийлэл, дарамт, мөлжлөг, үл хайхрах явдлын улмаас учрах хор хөнөөлөөс нийгмийн бүхий л орчинд хамгаалах үүргийг төр засаг, холбогдох байгууллагууд хүлээдэг. Тодруулбал, төр засаг буюу түүний үүргийг биелүүлж буй төрийн албан хаагчид (багш, эмч, цагдаа, яам, агентлаг болон орон нутгийн засаг захиргааны нэгжүүд) хүүхдийг эрхээ эдлэх явцад нь ямар нэгэн байдлаар саад учруулахгүй байхыг хэлнэ. Гэтэл манай төр засаг хаана эрсдэлтэй орчин байна тэнд хүрч, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг үзүүлэх ёстой атал эсрэгээрээ аюултай нөхцөл байдал руу улам түлхсээр байдаг нь харамсалтай.

https://www.unuudur.mn/a/279056