эсвэл хэзээ нэгэн цагт хамт амьдарч байсан бусад ойр дотны хүмүүсийн зүгээс бусдыгаа хүч, эрх мэдлээр далайлгаж, эрхшээлдээ оруулах зорилгоор хяналтаа тогтоож, өөрийн хамааралд оруулж буй тэгш бус харилцааг хэлнэ” гэж заасан байдаг байна.

Хүний эрх зөрчигдсөөр байгаа нь хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвд хандаж байгаа тоо баримтаас харахад ойлгомжтой. Мэргэжлийн байгууллагуудын хамтран гэр бүлийн хучирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль хэрэгжилтийн талаар судалгаа хийхэд хохирогчдын 82 хувь нь, багш, эмч нар байгаа бол хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид ч нэлээд хувийг эзэлдэг байна.

1998 онд 150 гаруй хүн үйлчлүүлж байсан бол өнгөрсөн онд 700 гаруй хүнээр нэмэгджээ. Тус төвийн хамгаалах байранд хоргодсон хүний ихэнх нь ясны хугарал, зөөлөн эдийн гэмтэл авсан байжээ. Эдгээр тоо баримт нь нийгэмд эмэгтэйчүүд, охидын эсрэг хүчирхийлэл улам бүр нэмэгдэж байгааг харуулж байна. Өнөөдөр ганц эмэгтэйчүүд бус эрэгтэйчүүд ч хүчирхийлэлд өртдөг ч тэр болгон цагдаа болон хүний эрхийн байгууллагад хандаад байдаггүй аж. Хамгийн харамсалтай нь манай улсын хоёр хүүхдийн нэг нь хүчирхийллийн ямар нэгэн хэлбэрт өртдөг байна.

Нийгмийн бүхий л орчинд хүүхдийн эсрэг дарамт хүчирхийлэл их бөгөөд тэд цэцэрлэг, сургууль, хүүхэд асран хүмүүжүүлэх байгууллага болон гэр бүлийн орчинд хүчирхийлэлд илүү өртөж байгаа нь судалгаагаар тогтоогджээ. Манай улсад Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль 2004 онд батлагдсан ба 2005 оноос хэрэгжиж байна. Гэр бүл дэх хүчирхийлэлийн талаар Хүчирхийллийн эсрэг Үндэсний Төвийи менежер Г. Түвшинжаргалтай ярилцлаа.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэл ихсэж буйн шалтгаалан юу вэ?
-Манайх байгуулагдсан цагаасаа хүүхэд, эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүчирхийлэлтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг явуулж ирлээ. 1995 оноос хойшхи стастистик тоог анзааран харахад үйлчлүүлэгчдийн маань тоо өссөн байгаа. Энэ нь хоёр талтай. Нэг талаас хүмүүс гэр бүлийн хүчирхийлэл гэмт хэрэг юм гэдгийг бүрэн дүүрэн ойлгосон учраас эрхээ хамгаалуулах гэж ханддаг бол мөн нийгэм дэх сөрөг үзэгдлийн шалтгаанууд нөлөөлсөөр байдаг. Гэр бүл дэх хүчирхийлэл нь зөвхөн гэр бүлийн гишүүдийн хооронд явагддаг далд хэлбэртэй байдгаараа онцлог.

Энэ нь зөвхөн бие махбодид халдах, цохиж зодох төдийгүй сэтгэл санаа болон оюун санааны дарамт учруулан айлган сүрдүүлэх явдал юм. Мөн эдийн засгийн хүчирхийлэл гарах болсон бөгөөд тухайлбал эхнэрээ ажил төрөл хийлгэхгүй гэртээ хорьж Цагдсанаар эдийн засгийн хувьд хараат байлгах явдал гарах боллоо. Энэ бүхнээс хамгийн ноцтой бөгөөд сүүлийн үед ихсэж байгаа нь бэлгийн Хүчирхийллийн асуудал дэлхий даяар сүүлийн 20-30 жилд түлхүү яригдах боллоо. Хууль бодлого нь ч гэсэн үүнийг зохицуулах тал дээр анхаарч гарч байгаа.

Монголд бол 90 онд ардчилалд шилжсэнтэй холбоотойгоор хүний эрхийн асуудал түлхүү яригдах болсон. Урьд нь эхнэр нөхрийн харилцааг гэр бүл доторх асуудал, гэр бүлийн хүмүүс нь “цусаа гартал зодолдож, тосоо гартал тэврэлддэг” гэсэн хошин үг хүртэл байдаг нь гэр бүлийн хүчирхийлэл гээчийг дэвэргэж байсан хэрэг. Гэтэл энэ бол үнэндээ хүний эрхийг зөрчсөн гэмт хэрэг шүү дээ. Олон улсын практикаас харахад сургуулийн бага, дунд боловсролын тогтолцоонд нь бэлгийн боловсролын талаар оруулж өгсөн байдаг. Бэлгийн бойжилт, бэлгийн эрх чөлөө гэж юу болох талаар үечилсэн хичээл ч ордог.

-Хүчирхийлэлд өртсөн охид, бүсгүйчүүдийн сэтгэл зүйг засах, тэдэнд дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх тал дээр ямар үйлчилгээ үзүүлдэг вэ? Тэдгээр хохирогчидтой байнгын харилцаа холбоотой ажилладаг уу?

-Өнөөдрийн байдлаар цогц удаан хугацааны үйлчилгээ үзүүлж чадахгүй байгаа. Манайх төрийн бус байгууллага болохоор эрх мэдлэгийн хувьд ч, явуулж байгаа үйл ажиллагааны хувьд ч гэсэн гэсэн хязгаарлагдмал. Хямралын үеийн тусламж л үзүүлдэг. Иймээс хүчирхийлэлд өртсөн буюу өртөх эрсдэлтэй байгаа үед нь тусламжаа үзүүлээд дараа нь байнгын харьцаатай байж чаддаггүй. Гэтэл хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүст удаан хугацааны сэтгэл санаа, бие махбодийн туслалцаа урт удаан хугацаагаар шаардагддаг.

Энэ үйлчилгээг үзүүлэх эрүүл мэнд, нийгэм, боловсрол, нийгмийн халамжийн салбарын хууль эрх зүйн орчин боловсронгуй хандлагтай байдаг болохоор айж, эмээх, нэр төрөө хадгалах зэрэг шалтгаанаас болж цагдаад хандахгүй ч тохиолдол их бий.

Энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдсон хохирогчдод үйлчлэх цагдаагийн эмэгтэй ажилтан байх шаардлагатай. Хохирогчийг хамгаалах асуудал бараг байхгүй. Эргээд л нэг гэрт амьдарна, тодорхой байдлаар бие биенээсээ хамаардаг болохоор гэр бүл дэх хүчирхийлэл хамгийн хэцүү ярвигтай асуудал. Хүчирхийлэгч гэр бүлд өсөн торнисон хүүхэд өсөж том болоод мөн л эцэг эхийнхээ хийж байсан муу зуршлуудыг давтдаг.

-Сүүлийн үед бага насны хүүхдүүдийг хүчирхийлсэн, тэр тусмаа сургуулийн байранд гэмт хэрэг гарах болсон…

-Хүчирхийлэлд өртсөн охидтой ярилцаж байхад ихэнх нь бэлгийц бойжилт, эрхийнхээ талаараа мэддэггүй. Цаад хүчирхийлэгч нь гэр бүлийн, бид хоёрын дунд л байх зүйл гэх мэтээр ойлгуулдаг. Мөн зарим нэг нь айлган сүрдүүлдэг. Ихэвчлэн 12-16 насны өсвөр үеийнхэн бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн байдаг нь тэднийг өөрсдийгөө хамгаалах чадваргүй, мэдлэг мэдээлэл байхгүй байдлыг нь ашиглаж байгааг харуулдаг.

Мөн сургуулийн орчинд үйлдэгдэж буй хүчирхийлэл сүүлийн үед анхаарал татаж байгаа. Бидэнэ тал дээр сургуулийн нийгмийн ажилтан нартай хамтран сургалт зохион байгуулж байна. Уг нь бол гэр бүлийн дараах хамгийн найдвартай орчин бол сургууль байдаг. Гэтэл хүүхэд нь сургуульдаа явлаа гэж гараад хохирогч болон сэтгэл санаа, эрүүл мэндээрээ хохирно гадэг харамсалтай. Бүр цаашилбал ийм нөхцөлд хүүхэд сургуульдаа очихоосоо ичдэг, сурах хүсэлгүй болдог гээд олон сөрөг үр дагавар байгаа. Үүний дээр сургуульд заавал хохирогч болсон бус аливаа асуудлаа мэдэхгүй шийдэж чадахгүй охидод зөвлөгөө өгөх орчинг ч бүрдүүлэх нэн шаардлагатай.

Тодорхой ганц нэг төвийн сургуулиудад охидод зөвлөгөө өгөх тэнхим байгаа ч захын болон хөдөө орон нутгийн сургуулиудад бол огт байхгүй байгаа. Иймээс сургуулиудын захирал, нийгмийн ажилтан, эрүүл мэндийн салбарын төлөөлөл, хэд хэдэн төрийн бус байгууллагууд хамтран сургуулийн орчин дах хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх талаар сургалт зохион байгуулж байна.

Судалгаанаас хараад байхад эхний гар хүрэлт, хүчирхийлэлтээс хохирогчид шууд цагдаагийн байгууллагад ханддаг тохиолдол бараг байдаггүй. Бүр урт удаан үргэлжлээд хүнд нөхцөлд орсон хойно л ханддаг. Охид, эмэгтэйчүүд гэр бүлийнхээ гишүүнийг дахин ийм байдал гаргахгүй байх, засарна гэх мэтээр ойлгон уучлан өнгөрөөдөг. Гэтэл засрахгүй дахин дахин давтагдах явдал практик туршлагаас харагддаг. Иймээс аливаа хүчирхийллийг давраахгүй, энэ маань засрах байх гэх мэтээр өөгшүүлэн даамжраахгүй байх хэрэгтэй.

Д. Сувд