-Энэ хаврын улс төрийн синдром нэлээд өвөрмөц онцлогтой эхэлж байна. Тухайлбал, Монголын улс төрийн ууган хүчин, хамгийн том нам нэрээ сольсон. Энэ нь ирэх сонгуульд үзүүлэх амжилтад нь хэрхэн нөлөөлөх бол?
-Намын нэр солих асуудлыг олон жил ярьсан. Н.Энхбаяр намын дарга байхдаа ч тодорхой санал гаргаж байлаа. Тэгээд л шийдсэн нь энэ. Миний бодлоор намын нэрийг сольсон нь сонгуулийн үр дүнд нөлөөлөхгүй. Харин тухайн намын үзэл суртлын асуудал, нийгмийн тодорхой бүлэг, давхаргыг хэрхэн төлөөлж чадаж байгаа нь л чухал. Энэ л сонгуульд нөлөөлөх гол фактор нь шүү дээ.

-Сонгуульд нөлөөлөхгүй байсан юм бол яагаад заавал одоо нэрээ сольж байгаа юм бэ. Энэ нь намын зарим гишүүнд таалагдахгүй байгаагаас талцаж хуваагдах байдал үүсч мэдэхээр байгааг бид харж байна?
-Яагаад одоо солих болсон нь мэдээж ирэх сонгуультай холбоотой. Гэхдээ холбоотой гэдгийг 2012 он гэхэд ямар намууд хэрхэн хүчирхэгжих вэ, хэн нь сөрөг хүчин болох вэ гэдэг талаас нь хэлж байна. Одоогоор Ардын нам, Ардчилсан нам эрх мэдлийг гартаа авчихаад байгаа. Энэ хоёр намын дотор ч, гадна ч нэлээд гишүүн нь эрх мэдэлгүй, гомдолтой хоцорсон. Эрх мэдэлгүй улстөрч бол далавчгүй шувуутай адил. Тэр “тэмээн хяруулууд”-д “шувуу болох” сонирхол маш их байгаа. Ямар ч байсан ирэх сонгуульд хэн нь гол тоглогч вэ гэдэг нь тодорхой. Аль нь олонхи болохыг хэлэхэд эрт байна. Ерөнхийдөө рейтинг нь жигд өсч байгаа.

Бидний одоо хийх судалгааны дүнд ч гэсэн өмнөх судалгааныхаас ялгарах онцын том өөрчлөлт гарахгүй байх. Сүүлчийн судалгааны дүнгээс харахад Ардын намд гол давуу талууд байгаа гэсэн үр дүн гарсан. Зохион байгуулалт, төлөвлөсөн бодлого талаасаа тэд ямагт хүчтэй өрсөлдөгч байдаг. Энэ тохиолдолд Ардын намд шанс бий. Гэхдээ сонгуулийн сурталчилгаагаа хэр ухаалаг зохион байгуулахаас нь ихээхэн шалтгаална.

-Улс төрийн намуудын нэгдэх, задрах үйл явцыг олон нийт хэрхэн хүлээж авах бол?
-Үүнийг товчхондоо хоёр нам шинээр байгуулагдлаа гэж хэлж болно. Нэг нь МАХН, нөгөө нь Иргэний зориг-Ногоон нам. Эдгээр намын байр суурь Сонгуулийн тухай хуулиас нэлээд хамааралтай. Харьцуулбал, Иргэний зориг-Ногоон намын нэгдэл илүү хүчтэй байх нь харагдаж байна.

-Ингэж таамаглах ямар үндэслэлүүд байна?
-Яагаад гэвэл улс төрд удчихсан нам, хүмүүс учраас тэднийг дэмждэг нийгмийн тодорхой давхарга байгаа. МАХН шинээр байгуулагдсан болохоор үүнийг бий болгоход цаг хугацаа шаардана. Миний хувийн ажиглалтаар шинээр байгуулагдсан нам том амжилтад хүрэхэд хэцүү. Тэгээд ч монголчууд улс төрөөс залхсан байдалтай байгаа нь тодорхой болоод байна. “Аль намыг дэмжих вэ” гэдэг асуултад хариулах идэвх нь ч өмнөх жилүүдийнхээс эрс цөөрсөн. Тэр хэсгийнхний идэвхийг сэргээж, өөрийн талд татаж оруулна гэдэг бүх намын л нэн чухал асуудал болоод байгаа. Гэтэл түүнийг шинээр байгуулагдсан нам хуваалцана гэдэг амаргүй шүү дээ.

-ИЗН бараг сонгууль бүрийн өмнө л аль нэг намтай эвсдэг. Мэдээж Ардын намаас бусадтай нь эвсч байсныг олон нийт мэднэ. Харин энэ удаа Ногоон намтай нэгдлээ. Тэдний нэгдэл хэр удаан наслах бол. Чухам юун дээр тогтож байгаа нэгдэл вэ?
-Миний бодлоор энэ удаад ИЗН улс төрийн маш зөв нүүдэл хийлээ. Яагаад гэвэл гадны орнуудын жишээг харахад, хэрвээ сонгуулийг холимог тогтолцоогоор явуулдаг болчихвол тус нам парламентад боломжийн суудал авах нь гарцаагүй. Хэрэв дахиад хоёр том нам ойролцоо суудал авчихвал хүчтэй эвсэл байгуулах зайлшгүй шаардлагатай болно. Тийм том эвсэл байгуулж, гуравдагч хүчний орон зайг нөхөхийн тулд УИХ-д суудалтай намдаа түшиглэж байж Засгийн газарт орох боломжтой. Дээр нь том намуудын бодлогод нэрээ хавчуулж, нэр хүндээ өсгөх боломж ч гарч болох юм. Ерөнхийдөө Иргэний зориг, Ногоон намын ирээдүй надад илүү гоё харагдаад байна. Учир нь холимог буюу пропорциональ тогтолцоотой байхаар Сонгуулийн хуулийг баталчихвал иймэрхүү намуудад маш ашигтай.

-УИХ-ын гишүүн С.Оюун ИЗН-ын дарга байхдаа бусад намтай эвсэхдээ Ардын намд санал хурааж тусалдаг байсан гэж үздэг хүмүүс цөөнгүй бий. Энэ удаад тийм зорилго агуулж нэгдээгүй гэх баталгаа байна уу?
-Мэдэхгүй юм даа. Яг энэ тохиолдолд бараг үгүй болов уу. Юуны өмнө одоо тус намын шинэ дарга нь Д.Энхбат болохоос С.Оюун биш шүү дээ. Ер нь гадаадын Ногоон намуудыг харахад голдуу зүүний үзэл баримтлалтай намтай эвсэх нь элбэг байдаг. Тэгээд ч Ардын нам магадгүй, ирээдүйн нэг эвслийнхээ гишүүнийг ингэж “доош хийх” нь тактикийн талаасаа ч, стратегийн хувьд ч алдаа болно.

-Гадаад орнуудын хувьд Ногоон намынх нь рейтинг, улс төрийн ирээдүй нь ямар байдаг вэ?
-Тэд ер нь байгаль ярихаа болиод байгаа шүү дээ. Жишээ нь Германы Ногоон нам л гэхэд байгаль орчин ярихаасаа илүү боловсрол, эрүүл мэнд ярьдаг болсон. Ер нь социал демократ тал руугаа илүү хүчээ авч байгаа. Шууд иргэдтэй харьцаж, тэдэнд хандсан бодлого явуулдаг учраас дэмжлэг авч чаддаг. Ногоон намууд зөв бодлого л баримталж чадвал газар сайгүй хүчирхэгжиж байна.

-МАХН-ын ирээдүйг та хэрхэн харж байна вэ. Тус намын лидер Н.Энхбаяр МАН-аас тасалж авсан хүмүүстэй хамтран амжилтад хүрч чадах болов уу?
-Лидерийн талаар би өөр бодолтой байдаг. Том намуудын хувьд лидерийн ач холбогдол тийм ч чухал биш. Нэгийнх нь рейтинг унасан ч нөгөөгийнх нь нөхөөд явж болдог. Жижиг намд бол лидерийн нэр хүнд нь маш чухал. Гэхдээ гишүүд нь намын амьдралд онцгой нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл, гишүүд нь намын дотоод үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцохгүй л бол тэр нам явцгүй, цаашид оршин тогтнох боломжгүй болчихдог. Н.Энхбаярын намын хувьд тодорхой зүйл хэлэхэд үнэхээр хэцүү байна. Ямар ч байсан эхлээд бүрхүүлээ бий болгочихлоо. Цаашид дотоод агуулгаа бий болгохын тулд гишүүдээ олон болгох хэрэгтэй. Түүнийгээ хурдан бүрдүүлэхгүй бол хаашаа ч хөдлөх аргагүй. Дарга нь М.Энхсайхан, Н.Энхбаяр байна уу, ямар ч ялгаа байхгүй.

-Ардын нам, Ардчилсан намын хувьд Н.Энхбаяр, М.Энхсайханы нэгдлээс эмээх болгоомжлох байдал ажиглагдаж байна уу?
-Яг одоогийн байдлаар тэгж харах шалтгаан алга. МАХН-ын нийгмийн ямар давхарга дэмжих, олон нийтэд таалагдах эсэх нь тодорхойгүй. Судалгаа хийгээгүй ч гэсэн би үүнийг мэдэж байна.

-Тэд нэгдвэл ирэх сонгуульд ядаж хоёр суудал авч чадах болов уу?
-Энэ тухай таамаглах гэвэл надад 2000 оны УИХ-ын сонгуулийн жишээ л харагдаад байна. Тухайн үед МАХН-ыг задлах оролдлого “Эх орон” намаас гарсан. Нэлээд их хөрөнгө зарцуулсан ч Б.Эрдэнэбатыг л арайхийн парламентад оруулж чадсан шүү дээ. Гэхдээ мэдээж тэр үед байдал арай өөр байсан л даа. МАХН-ын хувьд Н.Энхбаярын удирдлага дор сөрөг хүчний үйл ажиллагаагаа сайн хийсэн. Тэгээгүй бол байдал хүнд байсан. Одоо энэ байдал өөрчлөгдсөн ч хамгийн гол нь сонгуулийн кампанит ажлаа яаж зохион байгуулахаас л бүх зүйл шалтгаална. Би танд урьд нь хэлж байсан даа, миний бодлоор бол Н.Энхбаяр сонгууль сурталчилгаагаа сайн хийж чаддаггүй. Манай улстөрчид том толгойтой болохоор мэргэжлийн хүмүүсийг сонгуулийн кампанит ажилдаа оролцуулах дургүй байдаг.

-Улс төрийн гуравдагч хүчний орон зайг эзлэх марафонд иргэний хөдөлгөөнийхөн идэвхтэй нэгдэх төлөвтэй. Та тэдэнд итгэж байна уу?
-Чадахгүй байх аа. Манай иргэний хөдөлгөөнийхөн зохион байгуулалт, хөрөнгө мөнгөний талаасаа учир дутагдалтай. Ийм нөхцөлд улс төрийн нөлөөлөлд автах нь амархан. Иргэний төлөөлөл нь улс төрийн тодорхой зорилготой байна уу, итгэж болох хүн үү гэдэг нь ч эргэлзээтэй. Тиймээс ч удаан, тогтвортой ажиллаж чадахгүй байна.

-Сонгуулийн хуулиа шинэчлэн батлах ажил оройтоод байгаагийн шалтгаан юунд байна. Үүнээс л бүх ажил эхэлмээр юм, цаг бага байна шүү дээ. Энэ талаар танд ямар нэг хардлага төрж байна уу?
-Толгой дутаад байх шиг байна. Намуудад сонгуулиа будилаангүй дуусгачих гарцыг хайж байгаа байх л гэж найдъя. Гадаадын орнуудад энд тэндгүй үймээн гарч эхэллээ. Үүний шалтгаан ихэвчлэн шударга бус байдлыг эсэргүүцсэнтэй холбоотой байгаа шүү дээ. Манай зарим улстөрчдийн “хайртай” Ерөнхийлөгчийн засаглал нураад байна. Нийгмийн шударга ёсыг эрэлхийлсэн дэлхийн хүн ардын санаа бодлыг Сонгуулийн хуульдаа тусгах л чухал гэдгийг анхаарах байлгүй дээ.

-Мэдээллийн сайтуудаас үүдэлтэй үймээн самуун, өнгөт хувьсгалууд гарч эхэллээ. Энэ бүхэн Монголд хэрхэн нөлөөлөх вэ?
-Монголд нөлөөлж байгаа нь тодорхой. Ямар ч байсан мэдээллийг нуухад хэцүү болж байна. Тэр талаараа манайх Хятадаас илүү шүү дээ. Хятадууд өнөөдөр цэрэг, цагдаагийн хүчээр чимээгүй хувьсгал хийж эхэллээ. Хятадын нийгэм бол шударга бус. Энэ талаар нь Хятадыг Тайваньтай харьцуулахад Тайвань шударга ёс хамаагүй илүү тогтсон улс. Манайд ч гэсэн шударга ёс учир дутагдалтай байгааг улс төрийн аль нэг хүчин сонгуулийн кампанит ажилдаа ашиглаж ийм нөхцөл байдал үүсгэхийг үгүйсгэх аргагүй.

-Таны бодлоор ийм байдал үүсэхээс сэргийлэхэд юунд гол ач холбогдол өгөх ёстой вэ?
-Монголд хамгийн том аюул нь юу вэ гэсэн асуулт тавилаа гэж ойлгож байна. Энэ бол гаднаас орж ирж буй их хэмжээний мөнгөний урсгал гэж хариулъя. Улс төрийн амьдрал, сонгууль, үймээнээс илүү гаднаас орж ирж байгаа мөнгийг яаж хуваах вэ гэдэг дээр эрх баригчдын сонирхол явж байгаа нь л аюултай.

-Долдугаар сарын 1-ний үймээнийг гадныхан, тэр тусмаа өнгөт хувьсгал хийгээд байгаа орнуудаас санхүүжүүлсэн байж болзошгүй гэсэн сэжиг таамаг байдаг. Та үүнтэй санал нийлэх үү?
-Тийм юм байгаагүй. Цэвэр манай дотоодын асуудал байсан. Хэзээ нэгэн цагт үнэн мөн нь илрэх байх.

-Танай байгууллага авлигын талаар судалгаа хийдэг. Өмнөд хөршид саяхан Авлигын талаар судалгаа явуулааад, хамгийн их хэмжээний авлига авсан төрийн албан хаагчдаа дотооддоо төдийгүй интернэтээр зарлалаа. Манайд яагаад ингэж болохгүй гэж?
-Манайх “Трансфэрэнси интернэйшнл” байгууллагын зарчмаар судалгаагаа явуулдаг. Хувь хүний нэрийг зарлахаасаа илүү авлигад автсан байгууллагыг тодорхойлж олон нийтэд сэрэмжлүүлэхийг чухалчилдаг гэсэн үг. Хувь хүний нэрийг гаргах нь биднээс илүү цагдаагийн байгууллагын хийх ёстой ажил шүү дээ. Бид үүнийг гаргахын тулд цагдаагийнхан шиг ажиллах хэрэгтэй болно. Тийм боломж ч, сонирхол ч алга. Авлигачид голдуу эрх мэдэлтнүүд байдаг болохоор манайх шиг байгууллагад бүх үнэнээ өчихгүй нь тодорхой.

-Сүүлийн асуултаа Их Британид албан томилолтоор ажиллаж байгаад баривчлагдсан Б.Хурцын талаар та ямар байр суурьтай байдаг вэ. Түүнийг Германы талд шилжүүлснээр Монголд буцааж авч ирэх боломжтой юу?
-Энэ асуудал Монголын нэр хүндэд сайнаар нөлөөлөхгүй нь ойлгомжтой. Манайх дотооддоо ч тагнуул, нууцын асуудлаар яаралтай, хатуу арга хэмжээ авахгүй бол ийм явдал давтагдахгүй гэх газаргүй. Тэгээд ч зөвхөн Б.Хурц хохироод, ард нь шийдвэр гаргасан хүмүүс гэм зэмгүй өнгөрч болохгүй. Герман, Монголын харилцаа боломжийн найрсаг байдагт горьдлого тавьж болох л юм. Гэхдээ найдахад хэцүү. Хэдийгээр олон улсын харилцааны түүхэнд ийм шалтгаанаар хоригдож буй хүнээ солилцох асуудал байдаг ч манай нутаг дэвсгэр дээр Германы тагнуулчийг барьж, хорьж байгаагүй болохоор тодорхой жишээ дурьдах, байр суурь илэрхийлэх аргагүй. Ядахдаа Европын орнуудын хуулийг нь зөрчсөнийхөө төлөө уучлал гуйчих хэрэгтэй л баймаар юм.

-Ярилцсанд баярлалаа. Таны ажилд амжилт хүсье.