Эдийн засгийн өсөлтөд хүрэхийн тулд орд газруудыг эргэлтэд оруулах нь гол гарц ч,  зэрэгцээд  үүсэж мэдэхээр

Манай талын хүсэлтийн дагуу Арбитрын бүрэлдэхүүнийг томилох хурлыг  гурван удаа  хойшлуулсны эцэст  энэ сарын  22-ны өдөр хийлээ.    Канадын талын Арбитрчаар ажиллах    Л. Ив Фортьер  гэх эрхмийн  эсрэг    хэн гэдэг арбитрчийг зогсоох вэ гэдгээ Монголын тал нэртэй устай нь  албан ёсоор  танилцуулсан гэж  байна.  Тодорхой хэлбэл,   Монголын Засгийн газар 200 сая ам.долларын нөхөн төлбөрт унахаас хамгаалж чадах байх гэж найдсан Арбитрчийг томилжээ.  Ингэснээр хоёр талын арбитрчид тодорхой болж байгаа. Харин арбитрын бүрэлдэхүүнийг даргалах  хөндлөнгийн арбитрчийг 30-45 хоногийн дотор сонгон томилох ёстой юм. Цаашлаад,   НҮБ-ын Олон Улсын Худалдааны Эрхийн Комиссын Олон Улсын Арилжааны Арбитрын Хуулийн дагуу хянан шийдвэрлэгдэнэ гэж буй. 

Дээр хэлсэнчлэн, ашигт малтмалын ордуудаас хамааралтайгаар Арбитрын босгыг давж туршлага судалж буй  манай тал ийм зарга урт  үргэлжилдэг  гэдгийг гадарлахтайгаа болоод байна. 

С.В.Паушок  гэх Орос нөхөр  Монгол Улсын Засгийн газрын хоорондох маргаан  аль 2009 оны тавдугаар сараас  эхлэн Лондон дахь  олон улсын шүүх дээр байна.    С.В.Паушок заргаа авч Монголын Засгийн газар тэрбумын өрөнд унасан талаарх мэдээлэл тэр зүгээс ирсэн ч,   ХЗДХЯ-ны нөхдүүд халгаахгүй байгаа.  Арбитрын бүрэлдэхүүний ахлах   Марк Лалондэ болон бусад хоёр  арбитрч  шийдвэр гаргаагүй  гэж буй.  

Өдгөө цуцлагдаад буй 68 хувийн татварыг гэнэтхэн  ногдуулчихсан гэж С.В.Паушок эсэргүүцлээ илэрхийлсэн.  Манай тал ч зүгээр суугаагүй.  Байгаль орчин сүйтгэсний нөхөн төлбөр, Ашигт малтмалын тухай хууль зөрчсөний торгууль гэхчлэн хэдэн  төрлийн төлбөрийг нэхэхдээ нийт дүнг нь 56 тэрбум гээд тооцчихсон байгаа. 

Гол нь манай тал  энэ хуулийг зөвхөн “Алтан Дорнод Монгол”-д зориулж батлаагүй гэдгээ баталгаажуулсан нь заргыг алдахгүй байх гол үндэслэл гэж хэлж байгаа юм. 

Гэхдээ арбитрчид шийдвэрээ гаргасан гэдэг мэдээлэл баттай байж болох үндэслэл бас бий.   3 арбитрчийн хөлс болох  100 мянган евро буюу  монгол төгрөгөөр    168 сая төгрөгийг  нь гаргаад өгчихвөл шийдвэр нь гарчихна гээд байгаа.  Тэгэхээр арбитрчид шийдээ  гаргачихсан гэж ойлгож болох нь. Хөдөлмөрийн хөлсөө аваад шийдвэрээ  хэлье  гэсэн байх нь.  Тэгвэл  нэг аймгийн Дулааны станцын  гэмтэлд зориулаад төсөвлөөд шийдчихдэг  хэмжээний мөнгийг Засгийн газраас гаргаж дийлэхгүй байгаа нь анхаарал татаж буй  юм. 

Хугацаа хожих гэсэн бодлого энд яваад байна уу.    Зарга С.В.Паушокийн талд шийдэгдсэн юм биш байгаа гэсэн хардлага ч байна. Ер нь нөөцөө ашиглахтай холбоотойгоор үүсэж болзошгүй асуудлуудын өмнөөс бид аюулгүй байдлаа хэрхэн хангаж байна вэ. 

Орд газруудаа эргэлтэд оруулахын тулд гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай хамтрах нь зайлшгүй.  Хамтарч байгаа талуудын дунд олон хүчин  зүйлийн  улмаас  маргаан гарахгүй гэх баталгааг хэн ч өгч чадахгүй гэдэг нь Арбитрын шүүх дээр яригдаж буй дээрх  жишээнүүдээс  харагдаж буй билээ. 

 Оюутолгой төсөл дээр хамтарч буй Рио Тинто, Айвенхоу Майнз хоёр Арбитр дээрээ тулаад тохиролцсон аястай байхад, мөн Оюутолгойн гэрээний түргэн түүхийгийн тухай яригдаж  буй энэ үед  тус  гэрээнд    Маргаан үүссэн тохиолдолд шийдвэрлэх талаар юу гэж тусгасан байдгийг,

Мөн  Тавантолгойг хөдөлгөхөөр хэнтэй хамтрах вэ  гэдгээ  ид хэлэлцэж буй  засаг  дахь  нөхдүүд гэрээний төсөлдөө Маргаан үүссэн тохиолдолд хаана хандаж, хэрхэн шийдүүлэх талаар бас  юу гэж тусгаад байна вэ гэдгийг сонирхоод үзье. Байгуулсан, байгуулаагүй гэрээ,  гэрээний төсөл дэх   Маргаан шийдвэрлэх  хэсгүүдийг харьцуулж харъя.    

Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний  14 дүгээр зүйл нь Маргаан  шийдвэрлэх тухай  хэсэг юм. Тэнд: 
14.1. Энэхүү Гэрээнээс үүдэн буюу түүнтэй холбогдон Талуудын хооронд үүссэн аливаа маргааныг юуны өмнө сайн санааны үүднээс хэлэлцээ хийх замаар шийдвэрлэнэ. Хэрэв хэлэлцээ хийхээр аль нэг талаас хүсэлт тавьснаас хойш ажлын 60 хоногийн дотор Талууд нэгдсэн шийдвэрт хүрч чадаагүй, эсхүл энэ хугацааг өөрөөр тохироогүй бол уг маргааныг энэхүү Гэрээний 14.2-т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

14.2. Энэхүү Гэрээний 14.1-т зааснаас гадна энэхүү Гэрээнээс үүдэн эсхүл түүнтэй холбогдон гарсан маргааныг уг маргаан гарсан өдөр мөрдөж буй Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Олон улсын худалдааны эрх зүйн комиссийн Арбитрын Дүрэм (НҮБОУХЭЗК Дүрэм)-ээр тодорхойлсон журмын дагуу шийдвэрлэнэ.

Арбитрийн шийдвэрийг заавал биелүүлнэ. Арбитрын үйл ажиллагаа дараахь журмаар явагдана:

14.2.1. 3 арбитрчийн бүрэлдэхүүнтэй байх; 14.2.2. арбитрчдийг НҮБОУХЭЗК-ийн Дүрмийн 7,8 дугаар зүйлд заасны дагуу томилох,  14.2.3. арбитрын үйл ажиллагаа Англи хэл дээр явагдах; 14.2.4. арбитрын шүүгчид Хөрөнгө оруулалтын Гэрээг тайлбарлахдаа Монгол Улсын хуулийг хэрэглэх; 14.2.5. арбитрын ажиллагааг Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улсын Лондон хотод явуулах;

14.2.6. Арбитрын ажиллагааг НҮБОУХЭЗК-ийн дүрмийн дагуу Лондонгийн Олон улсын арбитрын Шүүх удирдан явуулна.

14.3. Арбитрын шийдвэр нь эцсийн байх бөгөөд уг шийдвэрийг Талууд заавал биелүүлнэ. Шийдвэрийг эрх бүхий аливаа шүүхийн үйлчлэлээр хэрэгжүүлж болно. Засгийн газар арбитрын шийдвэрийг бүрэн дагаж мөрдөх болон хэрэгжүүлэх бөгөөд тухайн шийдвэрийг биелүүлэхээс аливаа хэлбэрээр зайлсхийхгүй байна.

14.4. Гэрээний 14-т заасан маргаан шийдвэрлэх энэ журам нь энэхүү Гэрээ хүчин төгөлдөр байсан хугацаанд гарсан, эсхүл Гэрээ дуусгавар болсоны дараа энэхүү Гэрээнээс үүдэн эсхүл түүнтэй холбоотойгоор Талуудын хоорондын гарсан аливаа маргаанд мөн хамаарна гээд заачихсан байгаа юм.

Харин Тавантолгойн гэрээний төслийн Арвандолоодугаар зүйлд: 

17.1.    Энэхүү Гэрээнээс үүдэлтэй буюу түүнтэй холбоотойгоор Талуудын хооронд аливаа маргаан гарвал түүнийг эхний ээлжинд сайн санааны үндсэн дээр хэлэлцээ хийх замаар шийдвэрлэх бөгөөд аль нэг тал нь хэлэлцээ хийх хүсэлтийг бичгээр тавьснаас хойш ажлын жар (60) хоног, эсхүл өөрөөр тохиролцсон хугацааны дотор Талууд нэгдсэн шийдвэрт хүрч чадаагүй бол уг маргааныг энэхүү Гэрээний 17.2-т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

17.2. Энэхүү Гэрээний 17.1-т заасны дагуу маргааныг хэлэлцээний журмаар шийдвэрлэж чадаагүй бол түүнийг уг маргаан гарсан өдөр үйлчилж буй Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын Олон улсын худалдааны эрх зүйн комиссын Арбитрын Дүрэм /НҮБОУХЭЗК Дүрэм/-ийн дагуу заавал биелүүлэх арбитрын зарчмаар шийдвэрлэнэ.

17 .3.   Арбитрын шийдвэр нь эцсийнх байх бөгөөд уг шийдвэрийг Талууд заавал биелүүлнэ.  Арбитрын шийдвэрийг түүнийг гүйцэтгэх эрх бүхий аливаа шүүхэд гүйцэтгүүлэхээр хүргүүлж болох бөгөөд ингэхдээ хамгийн түрүүнд Монгол Улсын зохих шүүхэд хүргүүлнэ, Хэрэв Монгол Улсын зохих шүүхэд хүргүүлсэн шийдвэрийг хүргүүлсэн өдрөөс хойш гуч (30) хоногийн дотор гүйцэтгээгүй бол эрх бүхий бусад шүүхэд хүргүүлж болно гэж заажээ.

Та анзаарсан бол Тавантолгойн гэрээний төслийн Маргаан шийдвэрлэх тухай хэсэгт  асуудал үүслээ гэхэд Лондон дахь Арбитраар асуудлыг шийдүүлнэ гэсэн заалт  байхгүй   Оюутолгойн гэрээнд бол бий. 

Тэгвэл  2007 оны буюу Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний  төслийн анхны хувилбарын   Арван гуравдугаар зүйлд    Маргаан шийдвэрлэх тухай тусган оруулсан байдаг юм. Тэнд: 13.2.1. Арбитрын шүүх гурван (3) шүүгчээс бүрдэнэ.

13.2.2. Арбитрын шүүхийн гурван (3) шүүгчийг НҮБОУХХК-ийн Дүрмийн 7 болон 8 дугаар зүйлд заасны дагуу сонгоно. 13.2.3. Шүүх хурал Англи хэл дээр явагдана;

13.2.4 Маргааныг Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу зохицуулж, тайлбарлана. 13.2.5. Арбитрын үйл ажиллагааг Их Британийн Лондон хотод явуулна;

13.2.6. Арбитрын шүүхийн үйл ажиллагааг Лондонгийн Олон улсын арбитрын шүүхийн журмын дагуу явуулна гэж оруулсан байдаг юм.

Ер нь бол  хоёр толгой ордын гэрээний төслийг  анх  боловсруулах үед аль алинд нь  “маргаан гарвал  Лондонгийн  Арбитраар шийдвэрлүүлнэ”  гэж      тусгаж байж. Тэгвэл  Тавантолгойн гэрээний төслийн  одоогийн хувилбарт  тийм заалт  байхгүй.  Харин  2009 оны аравдугаар сарын 6-нд үзэглэсэн  Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний зүйл дотор Лондонд шийдвэрлүүлнэ гэсэн заалт   бий гэдгийг дээр харуулсан. 

Тэгэхээр 2009 оны тавдугаар сараас эхэлсэн   С.В.Паушокийн нэхэмжлэлтэй заргыг Лондонгийн Арбитрын  шүүх 3 дахь жилдээ хэлэлцэж байгаа нь, тэднээс болгоомжлох гол шалтгаан болчихов уу.   Эсвэл  Тавантолгойн  2007 оны гэрээний зүйл, заалт нь түүхий байсан уу гэдгийг сонирхоод үзье.   

НҮБОУХХК-ийн  дүрмийн дагуу  Арбитрын шүүхийн гурван   шүүгчээ томилох хэрнээ,  Лондонгийн Олон улсын арбитрын шүүхийн дүрмийг хэрэглэнэ гэчихсэн байгааг нь тухайн үед буруутгах мэргэжилтнүүд байжээ.   НҮБОУХХК-ийн  дүрмийг түр арбитрын үед хэрэглэдэг дэлхий нийтийн жишигтэй юм байна. 

Хэрэв  маргааныг   Лондонгийн олон улсын арбитрын шүүхээр эцэслэн  шийдвэрлүүлнэ гэсэн л бол Английн арбитрын хуулийг хэрэглэхээр сонголтоо хийж байна гэсэн үг аж.

Уул уурхайн компаниуд маргаанаа гадаадын арбитраар шийдвэрлүүлэхээр  гэрээндээ заадаг, цаашлаад  Англи улсад ханддаг ч, тус улсын Арбитр    орчин үеийн эрх зүйн зарчмаас зарим тал дээр хол хөндий, уян хатан биш  гэдгээрээ  Олон улсын арбитрын хүрээнд ялгардаг юм байна.  

Мөн маргаанд хариуцагчаар татагдах уу, нэхэмжлэгчээр орох уу гэдгээс асуудал хамаарна гэж байна. Хариуцагчаар татагдаж буй бол эвлэрлийн зарчим нь чухал.  Түүнчлэн,  манай тухайд  арбитрын бүрэлдэхүүнд  Монгол чадварлаг  арбитрчаа оруулж, өөрийн хуулийг хэрэглэнэ гэдэг хамгийн чухал.

 Оюутолгойн гэрээний 14.2.4. –д арбитрын шүүгчид Хөрөнгө оруулалтын Гэрээг тайлбарлахдаа Монгол Улсын хуулийг хэрэглэх гэсэн заалтыг оруулсан байдаг.  Тэгвэл Монгол улсын хууль хэрэглэгдэх эсэх нь  маргааныг хэн шийдвэрлэх вэ гэдгээс хамаарах нь.  3 арбитрч гурвуулаа гадаадын хуульчид байгаад манайтай холбоотой маргааныг  шийдэх  явцад Монголын хуулийг утгаар нь хэрэглэнэ гэдэг бүрхэг асуудал болж байна. Ямартаа л Монголын хуулийн талаарх  тайлбарыг  Орос, Польш зэрэг орноос бичүүлж авч байсан явдал бий гэдгийг нэг мэргэжилтэн өгүүлсэн байна лээ.

Уул уурхайн шилдгүүдэд заль ч бий. Манай талд ч урваж шарвадаг зан бий.  Олон улсын шүүх дээр дуудах, дуудагдах тохиолдлууд цаашид ч гарч л таарна.  Харин тэр үед бид бэлэн үү?

Э.БОЛОРХАЖИД

шууд