байх нь бий. Аймшигт шуурга эрчилж эхэлмэгц далай хуйсганан оволзож, өндөр өндөр давлагаа нь хуйлран босож уур хилэн нь юунд ч үл дийлднэм. Байгалийн хэнд ч үл захирагдах хууль энэ буюу. Хүмүүний ааш араншин, сэтгэл санаа ч үүнтэй нэгэн адил ажгуу.

Үүнийг эс өгүүлэн өгүүлэхэд саяхан түмэн олны хүртээл болж, нэлээд шуугиан тариад байгаа Хүний хүүхэд кинонд янз бүрийн насны хүмүүсийн сэтгэлийн шуурга оволзон буцлаж, намжин нялхарч байгаа нь уг киноны нэг онцлог гэлтэй. Энэхүү кино нь найруулагч Б.Амарсанаагийн гурав дахь бүтээл боловч түүний бүтээл хүний сэтгэлийг шинжлэхэд голлон чиглэдгийг дахин харууллаа. Тэрээр өмнө нь бүтээсэн Хоёр шөнө, гурван өдөр киногоо сэтгэл зүйн драм хэлбэрээр бүтээж багагүй амжилт олсон билээ. Тэгвэл Хүний хүүхэд киногоороо амжилтаа улам лавшруулж урагш том алхам хийжээ хэмээн хэлмээр байна. Учир нь энэ кино зөвхөн хүн чанарын тухай асуудлыг дэвшүүлээд зогсохгүй гэр бүл, хүүхдийн хүмүүжил, энэ асуудал дахь эхийн нөлөө, тэр битгий хэл нийгэм, хүн хоорондын харьцааны асуудал зэрэг олон чухал асуудлыг хөндсөнөөрөө онцлог юм.

“Хүний хүүхэд” киноны зохиолыг Б.Амарсанаа, кино зохиолч Дү.Мягмарсүрэн нар бичиж, Б.Амарсанаа найруулан бүтээжээ. Зургийг Г.Мөнхбаяр, ахмад үеийн зураглаачдын нэг Б.Лхагвадорж нар авч, мөн ахмад үеийн уран бүтээлчдийн нэг зураач О.Нямдаваа тайз засал, хувцас хунарыг нь бүтээсэн ажээ. Эл кинонд ийнхүү ахмад болон залуу уран бүтээчид сэтгэлээрээ гар нийлэн ажилласан нь уг бүтээлийг амжилтанд хүргэх нэг чухал нөхцөл болжээ.

Учир нь улс орон маань зах зээлийн тогтолцоонд орсноос хойш ахмад уран бүтээлчид мөнгө олж чадахаа болисноос шалтгаалан бүтээлээ алгуурладаг болсон бол залуучууд овсгоо гарган мөнгөжиж хийсэн кино нь хайр дурлал, зодоон цохионоос үл хэтрэн үзэгчдийг дэлгэц рүү татах бус холдон дайжихад хүргэж буй нь үнэн билээ. Ийм нөхцөлд залуу бүтээлчид ахмад уран бүтээлчидтэйгээ хамтран ажиллах нь үр дүнд хүрдэгийг “Хүний хүүхэд” кино харууллаа. Энэ кино дэлгэцэнд гараад удаагүй байгаа боловч үзэгчдийн анхаарлыг ихэд татаж, магтаал сайшаал хүртэх боллоо.

“Хүний хүүхэд” кино яагаад үзэгчдийн анхаарлыг “соронздон” татахад хүрэвээ? Үүний учрыг хэлэх нь зүйн хэрэг болов уу.

Эгэл нэгэн сайхан сэтгэлтэй эрийн хориод жилийн хоорондох амьдралын санаанд оромгүй түүхийг яг л байгаагаар нь илүү ч үгүй дутуу ч үгүй харуулсанаараа зах зээлээс өмнөх үеийн сайн сайн кинонуудыг санагдуулж байгаад үзэгчийг өөртөө татах нэг увидас нь байгаа болов уу. Нөгөө талаар найруулагч Б.Амарсанаа жижиг хэсэг бүрийг нарийн анхаарч бүтээлээ уран сайхны цогц зүйл болгож чадсанд нэг нууц нь оршиж байх шиг. Кино бүх зүйлээрээ жигдэрч нэг бүхэл бүтэн цогц байж чадсанаараа сайн болдог.

Аливаа киноны сайн болохын эх үндэс нь зохиолтой холбоотой. Б.Амарсанаа, Дү.Мягмарсүрэн нар жирийн хүний амьдралд тохиолдсон нэгэн үйл явдлын тухай жижигхэн мэдээнээс санаа авсан гэх боловч уг үйл явдлыг ургуулан баяжуулж , нэг хүний амьдрал төдийгүй Монгол түмний нийгмийн их донсолгооны зааг дээр амьдарч буй хүмүүсийн сэтгэл санаа, тэр нийгмийн хувьсал өөрчлөлтийг хослуулан харуулсанаараа уг зохиолоо даацтай болгожээ. Зохиолд бүтээгдсэн дүрүүдийг амьд дүр болгон үзэгчдэд хүргэдэг хүмүүс бол жүжигчид. Монголын нэр цуутай дуучдын нэг Б.Дашдондог уг киноны гол дүр Анхбаярыг бүтээснээрээ авъяаслаг жүжигчин болохоо харууллаа. Анхбаяр /Дашдондог/ шударга хирнээ хээ шаагүй зантай, ажилсаг нэгэн ажээ. Тэр найз бүсгүйдээ туслах гэсэн сайхан хүнлэг сэтгэлээсээ болж амьдралын хүнд бэрхийг туулах боловч огт хувирсангүй. Залуу жүжигчин Т.Аринбулаг Нарангэрэлийн дүрийг эвлэгхэн бүтээжээ.

Ялангуяа гол дүрийн сэтгэлийн шаналал зовлонг зүрх шимшрэм харуулжээ. Ер нь Анхбаяр, Нарангэрэл хоёрын зовлон тухайн нийгмийг бурангүй байдлаас эхтэй юм. Очироо /Д.Сүхээ/ энэ гурвын хувь заяа 180 градус эргэсэн нь хүмүүсийн , нийгмийн хатуу хөтүү хандлагаас болж байна. Залуу жүжигчин Д.Сүхээ Очироогийн хүнлэг сэтгэл, өөрийгөө бусдын төлөө золиосолж буй, хүүтэйгээ уулзаад тэс өөр шийд гаргаж буй зэрэг хэсгүүдийг үнэмшилтэй тогложээ.

Равсал панз дүрээрээ ард түмнийг бишрүүлж ирсэн МУГЖ Б.Магсаржав энэ киноны Балтын дүрээр дахин шинэ алхам хийжээ. Цайлган, найзархуу зантай Балт бас л өгөөмөр сайхан сэтгэлтэй хүн аж. Анхбаярын санаанд оромгүй түүхийг сонсож суугаа Балтын сэтгэл санааны хувьслыг Магсаржав үнэхээр чадварлаг үзүүлжээ.

“Хүний хүүхэд” Болдын ээдрээ түвэгтэй дүрийг залуу жүжигчин Б.Сүхболд үнэмшилтэй төдийгүй урнаар бүтээжээ. Энэ киноны нэг онцлог нь урьд өмнө дэлгэцнээ гарч байгаагүй өвөрмөц дүр төрхүүдийг гаргаж ирсэнд оршино. Танхай зантай боловч нөхрөө хайрладаг сумын атаман /П.Баатархүү/ сониуч зантай, сайхан сэтгэлтэй ээж /Б.Долгорсүрэн/, санасандаа хүрэхийг боддог боловч аливааг ухааран ойлгодог эгэл даруу аав /С.Даваа/ зэрэг дүрүүд хүний сэтгэлд үлдэж буй нь хэдий анх удаа кинонд тоглож байгаа ч нуугдмал авъяастай тэр хүмүүийн ур чадварыг илтгэж байна.

Эдгээр дүрүүдийг ажиглахад уг киноны бас нэг онцлог, том ололт харагдана. Юу вэ гэвэл өмнөх үеийн кинонд зөрчлийг харуулахдаа заавал нэг юм уу, хэд хэдэн муу баатрыг гаргаж, сайн муу баатруудын тулаан болгож харуулдаг байсан. Гэтэл энэ кинонд баатрууд нь эгэл хүний шинжтэй бөгөөд цөмөөрөө сайн хүмүүс болох нь харагдана. Тэдний ололт, дутагдал нь өөрсдийнх нь сэтгэлийн дотоод ертөнц дэх гэрэл сүүдрийн илэрхийлэл болох ажээ.

“Хүний хүүхэд” бол кино роман, амьдралын симфони юм. Нэг хүний 20 орчим жилийн амьдралын үйл явдлыг ганцхан анги кинонд харуулна гэдэг амаргүй. Үүнийг найруулагч Б.Амарсанаа хоёр хүний яриагаар зүй зохистой холбож харуулснаараа оножээ. Киноны дүрслэлийн хэл сайн байвал уран сайхны түвшин өндөр хэмжээнд очдог. Энэ кинонд дөрвөн улирлын байгалийн өнгө төдийгүй, хүн ардынх нь бодит ахуй байдал сэтгэлд нийцтэй зурагдсан нь зураглаач Б.Лхагвадорж, Г.Мөнхбаяр нарын гавъяа юм. Хорин жилийн үйл амьдралыг харуулахад цаг хугацаа, нийгмийн өөр өнгө төрхийг зөв зүйтэй харуулах зайлшгүй шаардлага гарна. Киноны үйл явдлын дэвсгэр болсон тэр ахуй байдлыг зураач бүтээх учиртай. О.Нямдаваа хоёр өөр нийгмийн ахуй байдлыг тод харуулжээ. Жишээ нь сумын эмнэлгийн ханан дээр хуучны лоозон хадаатай байх нь аргагүй л сайн байсандаа гэж хэлмээр санагдуулна. Мөн хүүгийн жинхэнэ эцэгтэйгээ тааралддаг хэсэг дээрх лоозонгоор нийгэм бүхэлдээ шинэчлэгдсэнийг хэлж өгсөн гайхалтай шийдэл болжээ. Анхбаярын гэрийн хуучин тавилга, шүүгээн дээр наасан Ленин, Сүхбаатарын зураг зэрэг зүйлүүд цаг үеийг тод харуулна.

Киноны дүрслэлийн “хэлний” нэг чухал хэсэг бол нүүр хувиргалт юм. Анхбаярын цэл залуу наснаас өтөл нас хүртэлх нүүр царайны өнгө төрх, шарх сорвийг нүүр хувиргагч Д.Дагирмаа, Б.Шүрэнчимэг нар үнэхээр үнэмшилтэй бүтээжээ. Уг киноны дуу, хөгжмийг Б.Дашдондог бүтээхдээ утга санааг нь ая хөгөөр дүүрэн илэрхийлэхийг эрмэлзжээ. Хөг аялгууны хувьд зөөлөн, уянгалаг байгаа нь уг киноны хүнлэг сэтгэлийг өргөсөн утга санаатай зохицжээ.

Ийнхүү бараг бүх талаараа цогц шинжтэй болсон кинонд хүмүүсийн өмссөн гутал, татаж буй тамхи зэрэг зүйлс цаг үетэйгээ зөрж байна гэсэн үзэгчдийн шүүмжлэл гарч буйг уг уран бүтээлчид хойшид анхаарах буй заа.

Эцэст нь хэлэхэд зах зээлийн энэ ороо бусгаа үед, хүн ардын сэтгэл санаа нь мананд төөрөөд байгаа эмзэг ээдрээтэй цаг мөчид хүн чанар, хүнлэг ёс юу юунаас илүү үнэ цэнэтэй болоод байгааг бүхий л дүрслэл хэллэгээрээ “хашгиран” хэлсэн “Хүний хүүхэд” киноны уран бүтээлчдийн энэ сайн уран бүтээл үзэгчдийн зүрх сэтгэлийг догдлуулан татаад зогсохгүй, оюун ухаан, бодол сэтгэлд нь үнэтэй нэг үг хэлж, ухаарал сэхээрэл өгч буйд чин сэтгэлээсээ баяр талархлаа илэрхийлье. Тэдний бүтээлээрээ чангаас чанга “хашгиран” хэлсэн ганц үг нь “Хүн чанар” болой.

Д.Ангараг