-Та сайхан зусч байна уу. Юу хийж амарч байна даа?
-Сайхан зусч байна. Төрийн бус байгууллагын ажил гээд хийх зүйл их байна. Би МҮОХ-ны гишүүнээр ажилладаг. Олон улсын Олимпын хорооны гишүүн манай улсад энэ сарын 23-нд айлчлах гэж байгаатай холбогдуулаад бэлтгэл ажил их байна. Олон нийтийнхээ ажлыг чуулган завсарласныг далимдуулаад хийж явна.
-Аймгийнхаа баяр наадамд очсон уу. Танай нутгаар зуншлага хэр байна?
-Би долдугаар сарын 12-нд Баян-Овоо, Баян-Адрага сумаар ороод, мөн Дорнод аймгаар дайраад ирсэн. Та бүхэн мэдэж байгаа байх. Баян-Адрага суманд Монголын сүүлчийн хаан Богдын хатан Дондогдуламын өргөөг барьж байгуулсан. Их хатныхаа өргөөг эргээд ирсэн. Баярын өдрүүдэд хөдөө байгаад аймгийнхаа наадамд оролцоогүй. Манай нутагт бороо ногоотой зуншлага сайхан байна.
-Таныг хурдан морь сонирхдог гэж сонсож байсан юм байна?
-Хурдан морь сонирхдоггүй монгол хүн гэж байхгүй байх. Хурдан морь сонирхоно. Манай нутгийнхан хурдан моринд дуртай, намайг очихоор морь уралдуул гээд байдаг. Гэхдээ сүүлийн үед хурдан морь унаач хүүхдүүдэд сэтгэл их эмзэглэж байгаа. Хэтэрхий бага насны хүүхэд хурдан морь унаснаас гэмтэж бэртэх, эндэх үзэгдэл их байна. Тиймээс энэ тал дээр маш их эмзэглэж байна. Яагаад гэхээр намайг байнгын хороонд байхад эх нялхсын эмч нар хандаж байсан. Хурдан морь унаснаас хүүхдүүдийн элэг бөөр доргидог, гэмтэж бэртэж эрүүл мэндээрээ хохирох нь их байгаа учраас намайг анхаараач гэсэн хүсэлт өгсөн. Тиймээс хүн хэдий юманд дуртай, хоббитой байж болно, гэвч нялх үрсээ гэмтээж бэртээхгүй байх талаас нь анхаарах хэрэгтэй гэж бодож байна. Би жил болгон өөрийн нэрэмжит наадам хийдэг байсан. Энэ бүхнийг сонсоод наадмаа хийхээ больсон.
-Сонгуулийн тухай хууль батлагдаагүй хаврын чуулган өндөрлөсөн. Та мэдээж сонгуулийн системийн асуудал дээр өөрийн намынхаа байр суурьтай нэг байгаа байх?
-Манай нам бол шийдвэрээ гаргасан, холимог тогтолцоо гээд. Миний хувьд олонх шийдсэн учраас дэмжиж байгаа. Ер нь сонгуулийн систем цаашид өөрчлөгдөж боловсронгуй болох ёстой. Сүүлийн үед хүмүүс улс төрийг зөөлөн хоол гэж хардаг, мөнгө өгөөд УИХ-д гардаг энэ алхмаас салах ёстой. Миний хувьд сонгуулийн хууль холимог тогтолцоогоор нам нь маш сайн хүнээ сонгодог байх ёстой гэж ойлгодог. Тухайлбал би Авдай гуайг нэрлэж болно. Энэ хүн шиг боловсрол мэдлэгтэй, УИХ-д мөнхөд байж байх ёстой хүний нэг. Бүх салбараа мэддэг. Гэтэл энэ хүн яагаад улс төрд орж ирж чадахгүй байна гэхээр мөнгөгүй болоод гарч ирж чаддаггүй. Энэ хүний мэдлэг төрийн бодлогод хэрэгтэй байна. Энэ утгаараа улс төрийг мөнгө санхүүгээс хол болгох нь намын ажил болоод байгаа. Хэрэв мажоритари системээрээ нэр нэрсээ гаргаад сонгуулиа хийвэл нэр дэвшигчид мөнгө шидлээд л дуусна. Хамгийн их мөнгө хаяж байгаа хүмүүс л гарна шүү дээ. Тэр утгаараа холимог тогтолцоонд маш зөв улс төрчдийг намаасаа оруулбал шинэ зүйл болох байх. Ер нь хөгжингүй орнуудын жишгийг аваад үзэхэд холимог тогтолцоогоор сонгуулиа явуулах нь олон байдаг.
-Холимог тогтолцоогоор нэр дэвшигчээ яаж тодруулна гэсэн үг вэ. Энэ нь ойлгомжгүй, тодорхой бус байна л даа?
-Одоо холимог тогтолцоог шийдсэнээс харьцааг бол шийдээгүй байгаа шүү дээ. Ардчилсан нам 38:38 гээд, манай нам 50:26 дээр тогтоод. Гэхдээ жагсаалтыг бол маш их шалгуур өгч гаргана гэж бодож байна. Намын удирдах зөвлөл, бага хурлаар нэрсийг гаргаж шийдэх байх. Манай намын хувьд зөв хүмүүсээ гаргаж ирж чадна гэж бодож байна. Бид энэ холимог тогтолцоо руу орох ёстой.
-Санал асуулгаар Сонгуулийн хуулийг шийдье гээд байгаа. Ирэх сараас санал асуулга явагдана гэсэн үү?
-Санал асуулга явуулж шийднэ гэдэг буруу зүйл. Би үүний эсрэг байгаа.
-Танай намаас гарсан санал биз дээ?
-Тийм. Гэхдээ санал асуулгаар шийднэ гэдэг утгагүй шүү дээ. Юуных нь санал асуулга вэ, илүү асуудал гэж бодож байгаа. Санал асуулга явуулья гэдэг зүйл яригдаж байгаагаас шийдсэн зүйл байхгүй. Холимог системийг сонгохгүй байх гэсэн сонирхолтой мөнгөтэй, бизнесменүүд байгаа. Тэд одоо ичих хэрэгтэй л дээ. Хэдий болтол мөнгө цацаж, улс төрд гарч ирэх юм бэ.
-“Эрдэнэс Тавантолгой”-гоос 10 хувийг иргэдэд хувиарлахаар болсон. Гэтэл одоо бүр Засгийн газар дээр 20 хувь болгоё гэдэг санал явж байгаа. Та энэ хувьцаа олгох асуудал дээр ямар бодолтой байна?
-Өнөөдөр Оюутолгойгоос улсад орж ирсэн хөрөнгө алга байна. Уул уурхайн төслийн ажил эхэллээ бол иргэддээ 1.5 сая төгрөг тараагаад өгчихнө гэсэн амлалт хаана байна. Биелээгүй байна. Мөнгө орж ирээд бүтсэн хойно нь л ярих хэрэгтэй байх. Бид 1.5 сая төгрөг өгөхгүй байж Оюутолгойгоо тавиад туучихсан. Би тэр үед шийдвэр гаргасан УИХ-д харамсдаг. Одоо Тавантолгойгоос 10, 20 хувь өгөх асуудал ярьж байна. Өмнөх 1.5 саяаа өгөөгүй байж яаж дахиад хувьцаа өгөх гэж байгаа юм. Үүнийг итгэхэд бэрх. Биелэсэн хойно нь л ярих хэрэгтэй байх.
-Ер нь сонгуулийн амлалт (1 сая, 1.5 сая төгрөг) биелэх боломжгүй юм шиг харагдаж байна. Та ямар бодолтой байна. Одоо гишүүдийн бүрэн эрхийн хугацаа дуусахад жил хүрэхгүй хугацаа үлдлээ?
-Уг нь Оюутолгойгоос 1.5 сая битгий хэл мөнгө босгоод иргэддээ өгөх боломж бий. Нэгэнт Оюутолгойг ашиглалтад оруулж байгаа бол 1.5 сая төгрөгийг иргэн бүрт өгөхөд хангалттай хөрөнгө босох боломжтой. Иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг өгөхөд Оюутолгойн 0,2 хувь хүрэхгүй хөрөнгө зарцуулах боломжтой. Анх сонгуулиар амлалт өгөхдөө манай намын удирдах зөвлөл иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг өгнө гээд ард түмнээр амлуулсан. Амлалтаа биелүүлж чадахгүй байгаа нь хамгийн их эмгэнэл байна. Амлалтын биелэлт маань сүүлдээ эрүүл мэнд, нийгмийн даатгал, оюутны сургалтын төлбөр гээд яваад өгчихсөн. Сургуульд сураагүй нь одоо яах юм. Ойлгомжгүй байна. Энэ бол манай ард түмнээр тоглож байгаагийн нэг илрэл. Ард түмнээ худалдахад манай боловсролтой бүх хүмүүс бэлэн байна. Гишүүд хүртэл Оюутолгойн төсөл хэлэлцэж байхад “Арвин чи дэмжчих. Төсөл батлагдлаа л бол бидний амласан 1.5 саяаа иргэддээ өгөхөд бэлэн байна” гэж хэлж байсан. Тэгж хэлж байсан гишүүдийг би одоо нэрлэхэд бэлэн байна. Гэтэл нөгөө амлалт хаана байна, биелэсэн юм алга. Би одоо тэр гишүүдээс амлалт хаана байна гэж асуудаг. Боломж байхад зүгээр хувьцаа болголгүй өгчих хэрэгтэй. Амласан бол амлалтаа биелүүлэх ёстой. Харийнханд бол өгөөд байдаг, иргэддээ өгч чаддаггүй байж болохгүй шүү дээ.
-Та Оюутолгойгоос иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг шууд тараачих боломж байгаа гэж үзэж байгаа хэрэг үү?
-Баялаг нь байхад болно шүү дээ.
-Манайхан гадаадын зах зээл дээр хөрөнгө босгох тал дээр сайн ажиллаж чадахгүй байна уу?
-Биднээр гадаадынхан тоглож байна. Том орнуудын хамгийн сайн луйварчид жил болгон тоглож байна шүү дээ. Засгийн газар солигдлоо, сайд нарынхан нь толгойг эргүүлээд тоглож эхлэнэ. Гадны том бүлэглэл манай оронд ороод ирчихсэн УИХ-аар тоглож байна. Бид бүгдээрээ тоглолтод ороод явж байна. Энэ бол эмгэнэл. Тийм том баялаг байхад мөнгө босгох боломж байна.
Мөн улс төрчид нь мөнгө өө зөв хувиарлаж байгаа бол хөгжих боломж байна. Бид заавал тэр Оюутолгой, Тавантолгойг ашиглаад хөгжих гээд байгаа юм биш. Хөрөнгөө зөв зарцуулах бодлого чухал байна. Оюутолгой, Тавантолгойг ашигласан ашиглаагүй бид хөгжинө. Бидэнд хөгжлийн олон гарц бйи. Яахав дээрх хоёр ордыг ашиглалаа гэхэд бид хагартлаа баяжих боломж монголын ард түмэнд байна шүү дээ. Ер нь монголын бодлогыг аваад явчих лидер байхгүй байгаа нь харамсалтай.
-Сонгуулийн тухай хуулиар эмэгтэй гишүүд УИХ-д 30 хувь байя гэдэг асуудал яригдах ёстой байх аа. Гэтэл сая хаврын чуулганаар энэ асуудал яригдсангүй. Одоо намрын чуулганаар яригдах уу?
-Жендерийн асуудлыг хангалттай ярьж байгаа. Улс төрчид тэр болгон дэмжихгүй байна. Гэхдээ манай нам дүрмэндээ 25 хувь нь байх ёстой гээд заасан байгаа. Ер нь УИХ-ын сонгуулиар хангалттай эмэгтэй нэр дэвшигч байдаг шүү дээ. Намуудад 10-аад эмэгтэй нэр дэвшигч өрсөлддөг. Монголын ард түмэн эмэгтэй нэр дэвшигчиддээ өгөх хэрэгтэй. Түүнээс хэн нэгнээс буруутан хайх хэрэггүй байх. Хангалттай эмэгтэй гишүүд нэр дэвшдэг, түүнийг нь ард түмэн унагаад байдаг.
-Эмэгтэйчүүдээ ард түмэн голоод байна уу, эмэгтэйчүүд улс төрд хүчтэй гарч ирж чадахгүй байна уу?
-Улс төрд цойлон гарч ирэх ёстой байх гэж боддог. Хүний дэмжлэгээр бус өөрөө чадвартай байж, ард түмэндээ танигдаад гарч ирэх ёстой. Түүнээс жендер гээд заавал Сонгуулийн хуульд 30 хувийг тусгах шаардлагагүй байх. Өөрсдөө л сайн байж гарч ирэх ёстой.
-Та ирэх сонгуульд өрсөлдөнө биз дээ?
-Сонгуульд өрсөлдөнө.
-Ардчилсан намын нэр дэвшигч 50 саяыг намдаа хандивлах асуудал яригдаад эхэлсэн. Зарим нь эхнээсээ өгч эхэлсэн гэх. Танай намын хувьд ийм асуудал яригдсан уу?
-Яригдаагүй. Ардчилсан нам арай 50 сая гэж тогтоогүй байлгүй. Та бүхэн л хөөрөгдөөд байгаа байх. Наадах чинь мөнгөгүй хүн бол сонгуульд өрсөлдөхгүй л гэсэн үг шүү дээ. Нэр дэвшигчээсээ 50 саяыг авдаг намыг хуулиар нь хаах хэрэгтэй. Тэгж улс төрийг бохирдуулдаг байж болохгүй. Манай намд тийм асуудал байхгүй. Өмнөх сонгуульд манай нам 20 сая гээд би лав өгөөгүй л орсон. Өөрсдийнхөө тархи толгойгоор гарч ирэх ёстой. Тийм мөнгө намдаа хандивлаж сонгуульд нэр дэвшдэг зүйл байх ёсгүй. Ардчилсан нам дээр тийм зүйл яригдвал хачин юм болох байх.
-Бизнесмэнүүдийг улс төрд оруулахгүй байх, боловсрол мэдлэгтэй залуучуудыг УИХ-д оруулж ирэх тал дээр яах ёстой вэ?
-Бизнес, улс төр хоёр өөр зүйл шүү дээ. Бизнесмэн хүн бол мөнгө олохын төлөө явдаг. Гэтэл улс төрч хүн ард иргэдийнхээ төлөө ажиллах ёстой. Бизнесмэн хүн улс төрд ороод ирэхээрээ ард түмэн биш өөрийнхөө төлөө бизнесээ хийгээд эхлэхээр ард түмэн хохирох нь ойлгомжтой. УИХ-д бизнес нь цэцэглэсэн улс төрч олон байгаа шүү. Улс төр, бизнес хоёр маш заагтай байх ёстой. Улс төр нь улс төрөөрөө, бизнес нь бизнесээрээ байх ёстой. Би бизнес хийхгүй төрийн ажлаа хиймээр байдаг. Гэтэл сонгууль дөхөөд ирэхээр миний зүрх өвддөг байхгүй юу. Яаж хэдэн төгрөг олох вэ гээд. Мөнгөтэй бизнесмэнүүд нь мөнгөөр зодоод гараад ирдэг. Бидэнд тийм их мөнгө нь байдаггүй. Мөнгөгүй бол бас явахгүй. Улс төр өөрөө биднийг эвдэж байна.
-Та бизнес эрхлэдэг бил үү?
-Одоо бол эрхлэхгүй байгаа. Барилга, аялал жуулчлалын салбарт бизнес эрхлэдэг байсан. УИХ-д орсноосоо хойш нэг ч тендер авалгүй, компанийнхаа үйл ажиллагааг зогсоосон.
-Намрын ээлжит бус чуулган зарлагдаж магадгүй байгаа гэсэн үү. Та ямар мэдээлэлтэй байна?
-Би бас чих тавин хүлээж л байна. Төсвийн тодотгол, Сонгуулийн тухай хууль хэлэлцэгдэх байх гэж бодож байна. Ажлын хэсгийхнээс бас асуугаад л сууж байна.
-Та орон нутагтаа хэр ажиллаж байна?
-Орон нутагтаа ажлын байр нэмэх ажил хийж байна. Хэнтий аймагт цемент, арьс боловсруулах үйлдвэр байгуулахаар төлөвлөж байна. Сүүний үйлдвэр, гутлын үйлдвэр байгуулагдлаа. Мөн орон нутагтаа худалдааны төв барих тал дээр дэмжиж ажиллаж байна. Монголын их хатадад зориулсан өргөө бүтээлээ. Бид ер нь түүхээ авч үлдэх ёстой гэж боддог. Түүхийн дурсгал хамгаалах ажил хийгдэж байна. Өнгөрсөн жил Хүннүгийн үеийн дурсгал манай аймгаас олдсон. Түүнийг хамгаалах ажил хийгдэж байна.

gonews.mn Т.Амараа

Д.Арвин: Гадны том бүлэглэл манай оронд ороод ирчихсэн УИХ-аар тоглож байна
Tweet
Bolod.mn