Нvvдэлчин малчид гэдгээр нь сайн мэдэх монголчууд өнөөдөр хувьцаа эзэмшигчид болжээ. Тэдний эзэмшдэг хувьцаа ирэх онд хөрөнгийн зах зээлд хамгийн их анхаарал татах нvvрсний компанийх юм. Энэ хувьцаанаас Монголын Засгийн газар иргэн бvртээ 536 ширхэгийг олгожээ.

     ТТ буюу “Эрдэнэс-Таван толгой”-н хувьцааг ингэж тараан өгч байгаа нь Монголд өргөнөөр хөгжиж буй уул уурхайн салбарын vр ашгийг иргэддээ хvртээх гэсэн Засгийн газрын бодлогын нэг хэсэг юм. Гэвч энэ нь хvрээлэн буй орчинд vзvvлэх нөлөө, баялгийн хуваарилалт, хөрш Хятадын тvvхий эдийн эрэлт хэрэгцээ гээд зарим нэг талаас нь авч vзвэл санаа зовоосон стратеги болоод байна.

    Хятадын хил дагуу Өвөрмонголд бас л уул уурхайгаас vvдэлтэй зөрчил маргаан гарах болжээ. Саяхан гэхэд Хятадын уул уурхайн хvнд машин техник уламжлалт малын бэлчээрийг нь талхалж байгааг эсэргvvцэн өвөрмонголчууд жагсаал цуглаан хийлээ.
Харин ардчилсан Монголд үүн шиг уул уурхайн эсрэг жагсаал цуглаан алга. Vндэс угсаа нэгтэй өвөрмонголчуудынхаа тэмцлийг монголчууд дэмжих аястай байгаа ч тэд өөрсдөө бол ийм нөхцөл байдалд орохгvйгээр ирэх оны зургадугаар сард болох парламентын сонгуулиар уул уурхайдаа нөлөөлж чадна гэдэгтээ итгэлтэй байх ажээ.

   Уул уурхайн хөгжлөөс хамаараад Монголд Хятад маягийн эдийн засгийн бэрхшээл, тухайлбал инфляц өсөх мэтийн асуудал тулгарах болжээ. Хотод гэхэд хэрэглээний vнийн индекс өнгөрсөн оны мөн vеийнхээс 4,2 хувиар өсчээ. Энэ маягаар бол жилийн эцэс гэхэд инфляц 20 хувьд хvрнэ гэж ОУВС тооцоолж байна.
Уул уурхайгаас мөнгө урсан орж ирж байна. Үүнээс ч их орж ирнэ. Олон улсын валютын сангийн судалгаагаар бол энэ жил 10 хувиар өсч буй Монголын эдийн засаг 2013 онд бараг 23 хувиар тэлэх тооцоо гарчээ. “Өмнө нь бидэнд мөнгө байсангvй. Харин одоо капитал орж ирж байна. Одоо бидний гол асуудал бол энэ капиталыг хэрхэн удирдан зохицуулах вэ гэдэг л байгаа юм” гэж Сангийн дэд сайд Ч.Ганхуяг ярьж байна. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж саяхан иргэдтэйгээ уулзаж ярилцахдаа “Уул уурхайн эрдэс баялгаа хараал болох уу ерөөл болох уу” гэдэг асуулт тавьж байсан юм.

   “Эрдэнэс –Таван толгой” компанийн иргэн бvрт тарааж өгсөн хувьцаа ирэх жилээс Монголын хөрөнгийн биржээр арилжаалагдана. Дээрх хувьцаанаас гадна Монголын Засгийн газар иргэн бvртээ нэг удаа 55 ам.доллар тараасан бөгөөд одоо сар бvр 15 ам.долларын тэтгэлэг бэлнээр өгч байгаа аж.

    Улаанбаатарын задгай захад наймаа эрхэлдэг Насанбаяр гэдэг эмэгтэй Засгийн газраас өгч буй мөнгө амьдралд нь багагvй хувь нэмэр болж байгааг ярьж байна. Гуравдугаар сарын жихvvн салхитай өдөр задгай захын мөс болсон хvйтэн шалан дээр хөл дээрээ дэгэнцэх наймаачин бvсгvй 19 ам.долларын vнэтэй угаалтуур зардаг аж.Тvvний зарж буй энэ бараа Монголын хөгжлийн төвшин хаахна явааг харуулах нэг жишээ гэлтэй. Энэ угаалтуурыг нvvдэлчний сууц болох гэрт тавих зориулалтаар хийжээ.

    Монголыг газар нутгийн хэмжээгээр нь аваад vзвэл хvн бvрт бараг 1,5 ам.километр газар оногдохоор. Гэвч 2,8 сая хvн амынх нь бараг тэн хагас нь оршин суух нийслэл хотдоо vл хөдлөх хөрөнгө нь улам бvр vнэд орж буй. Хотын захаар нь Америк маягийн модон хvрээ бvхий жижгэвтэр байшин ихтэй. Улаанбаатарын хvн амын гуравны хоёр нь яг л хөдөө талдаа байгаа юм шиг гэр сууцандаа амьдарсаар. Хотын төвөөс жаахан явахад гэр хороолол дунд орно.

   Д.Мөнхзул саяхан шинэ гэртэй болжээ. 30 настай энэ бvсгvй уул уурхайн тоног төхөөрөмжийн худалдагч хийдэг ч тvvний бэл бэнчин гэр л авч хvчирчээ. Хэрэв тэр орон сууцны зээлд хамрагдвал сард 1200 ам.доллар төлөх хэрэг гарах гэнэ. Харин тэрээр шинэхэн гэрээ хөргөгч, хоёр хvний ортой хамт 1450 ам.доллараар авсан байна. 81 уньтай тvvний гэр дотроо бол сайхан. Гэвч ариун цэврийн өрөө нь гаднаа. Тэрээр өөрийгөө “Манайх ядуу биш. Баян ч биш. Дундаж л айл” гэж тодорхойлох.

     Хараахан нvvрсээ гаргаж эхлээгvй байгаа Таван толгой 10 тэрбум ам.долларын vнэтэй гэж банкирууд тооцож буй. Үүгээр бол Монголын иргэн бvр 360 ам.долларын vнэтэй хувьцаа атгаж байна гэсэн vг. Гэвч зарим нэг хvн энэ хувьцааг өмнөх хувьчлалын тvvх шиг юм болох вий гэж санаа зовниж байна. 20 жилийн өмнө Зөвлөлт маягийн коммунизмыг халахдаа Монгол төрийн өмчийн vйлдвэр компаниудаа хувьчилж, хөрөнгийн бирж байгуулан, бас л бvх иргэндээ хувьцаа болгон тарааж өгч байсан юм.

   Гэвч зарим сvйхээтэй нэгэн нь малчдын цэнхэр, ягаан тасалбарыг худалдан авснаар асар их эд хөрөнгөтэй болсон тvvх ч бий. Тиймээс Таван толгойн хувьцаанд энэ тvvх давтагдах вий гэсэн айдас байгаа юм. Гэхдээ өмнөх алдаагаа давтахгvйн тулд иргэдийг хувьцаагаа худалдахыг тодорхойгvй хугацаагаар хориглосон гэдгээ Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж мэдэгдсэн юм. Саяхан Засгийн газрын гишvvд, хөрөнгийн биржийн удирдлага, бизнесмэнvvд уулзах vеэр бизнесмэн Б.Жаргалсайхан долоовор хуруугаа занган байж “Өнгөрсөн vед бидэнд тарааж өгч байсан олон зvйл vнэгvйдсэн шvv” гэж сануулж байсан нь олны талархал хvлээсэн юм. Харин энэ vгийн хариуд “Эрдэнэс Таван толгой”-н гvйцэтгэх захирал Б.Энэбиш хэлэхдээ “Бид хувьцаа гаргахдаа нарийн хянамгай, болгоомжтой байх ёстой” гэсэн юм.

    Зарим ажиглагч, шинжээч Монголын хөрөнгийн зах зээлд Казахстаных шиг явдал давтагдах вий гэж сануулж байна. Газрын тосны арвин нөөц баялгийн хvчээр 2004-2008 онд асар хурдан хөгжиж байсан хөрөнгийн биржийн индекс нь 80 хувиар унаж, дөрвөн ч банк нь дампуурлын ирмэг дээр ирж байсан билээ.
Монголын Хөрөнгийн бирж Сvхбаатарын талбайн хажууханд өмнө нь хvvхдийн театр байсан тоорын өнгөтэй байранд байрлана. CD шиг бяцхан харанга дээр жижигхэн алхны цохилтоор энэ биржийн худалдааг саяхан эхэлсэн юм. Одоо тус биржид бvртгэлтэй 330 компани байна. Гэхдээ тэдний дийлэнх нь бvртгvvлсэн нэр төдий боловч хэзээ ч хувьцаа худалдаалж байгаагvй гэнэ. “Гэвч зөвхөн энэ биржийн vйл ажиллагаагаар Монголын эдийн засгийн vнэлж болохгvй” гэж “Eurasia Capital”-ын захирал Алишер Али Жуманов ярьсан юм.

     Монголын Хөрөнгийн бирж өөрчлөгдөж эхэлжээ. Монголын хөрөнгийн биржийн топ-20 индекс нь өнгөрсөн онд 138 хувь, өнгөрсөн хоёрдугаар сараас хойш бас хоёр дахин өсөөд байгаа юм. Монголын эрх баригчид улсдаа хөрөнгийн зах зээлийн шинэ зохицуулалт, технологи нэвтрvvлэхээр Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй гурван жилийн менежментийн гэрээ байгуулсан байна. Тvvнчлэн бирж дээрх арилжаа идэвхжиж эхэлжээ. Биржийн нийт хувьцааны vнэлгээ анх удаа нэг тэрбум ам.доллар давсан байна. Энэ байдлаар 2015 он гэхэд хувьцааны нийт vнэлгээ 10 тэрбумд, 2020 онд 40 тэрбум ам.долларт хvрэх гэнэ.

    Таван толгойн хувьцаа ч хөрөнгийн биржийн нэг томоохон өөрчлөлт дэвшил нь болох юм. Хэдийгээр нvvрсээ гаргаж эхлээгvй байгаа ч тус компанид өндөр итгэл найдвар тавьж байна. Говь цөлд орших Таван толгой зургаан тэрбум тонн нvvрсний нөөцтэй. Монголын Засгийн газраас уг ордын операторыг сонгон шалгаруулах тендер ид явагдаж байгаа юм.

    Монголын нийт иргэдэд тараасан 1.5 тэрбум хувьцаа бол Таван толгойн нийт хувьцааны 10 хувь нь юм. Өөр нэг 10 хувь болох 1.5 тэрбум нь Монголын бизнес компаниудад зориулагджээ. Харин 30 хувийг нь олон улсын хөрөнгийн зах зээлд ойрын нэг жилийн дотор гаргахаар төлөвлөж буй бөгөөд энэ ажлыг “Goldman Sachs”, “Deutsche Bank AG” удирдан зохион байгуулах юм. Харин vлдсэн хувьцаа нь төрийн мэдэлд vлджээ.