Манай авлигатай тэмцэгчид сэтгэл байгаад ч хүчгүй юм, зайлуул. Томоохон авлигачдыг илрүүлэх хүсэл байвч тэдэнд хүч алга. Адаглаад гал сөнөөгчид шиг голомтыг нь цурмалчихаж чадахгүй тойрч, дэмий орилж гүйхийг нь харсаар суугаад залхлаа. Тэдний авлигач барих, миний Сэлбээс загас барих гэсэнтэй ав адилхан. Сэлбэд дэгээ тавьбал, жараахайнаас цааш хэтрэхгүйг маниас өөр маанаг мэдэхтэйгээ. Тэмцэгчдэд ч тиймэрхүү л юм баригдана. Тэд ч тэрийгээ мэддэг биз. Тийм гэдгийг загас барих гээд жараахай барьсан, АТГ-ын ангуучилсан он жилүүд гэрчилнэ. 2007 оноос хойш тус газрын төсөв данхайж, эрх ямба нь нэмэгдсэнээс бус хийж гавьсан зүйл алга. Ёстой л идэхээс өөр ид шидгүй газар нэгээр нэмэгджээ. Анх байгуулагдахдаа жилийн төсөв нь 1.5 тэрбум төгрөг байсан бол жилээс жилд төсөв нь данхайсаар ганц жилийн дотор бараг гурван тэрбум орчим төгрөг “залгичихдаг” болоод байгаа. Нэг жилийн төсөв нь 2.8 тэрбумд нэгэнт хүрсэн байх юм. Уг нь иддэг шигээ ид шидтэй бол Монголд авлигал ингэтэл газар авахгүйсэн.

Ноёнтой сөргөвөл толгойгүй...

Авлигатай тэмцэх газрын анхны дарга амиа алдаж, удаах нь шоронд хоригдлоо. Угаас томоохон ашиг сонирхлын төлөөх хээл, хахуулийн эсрэг ажиллах ёстой энэ газрын удирдлагууд,

-Ноётон сөргөвөл толгойгүй
Нохойтой сөргөвөл хормойгүй гэгч болоод байна. Одоо энэ газрын даргаар санал болгож буй гэх хэд хэдэн хүний нэрс цуу төдий гарч буй ч үнэндээ тэр суудалд очих зүрх, зоригтой аавын хүү байна уу гэдэг эргэлзээтэй. Авлигатай тэмцэх газрын дарга нар шоронд хоригдсоноор УИХ-ын зарим гишүүд, агентлагийн дарга нарын хэрэг бүдгэрсэн гэхэд болно. Жирийн иргэдэд л авлигатай тэмцэх тухай хүсэл байхаас төрийн томчуудад сонирхол ч алга гэдгийг энэ мэт олон жишээгээр тайлбарлаж болно. Угаас авлигатай тэмцэхийн тулд хуулийн орчныг бүрэлдүүлэхгүйгээр худал лоозон гаргаж, ангаж үхтлээ орилоод тусыг эс олно.

“Жараахайн” жишээ 1

Авлигатай тэмцэх газар төрийн албан тушаалтнуудын хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг хянан шалгаж, зөрчил гаргасан албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцуулдаг. Гэхдээ тэр нь их сонин. Уг нь бол шүүхээр гэм буруутайг тогтооно гээд заачихсан. Гэтэл тэд тогтоогоод, хариуцлага тооцохыг шаарддаг юм. Шүүхээр тогтоогдоогүй зөрчилд шүүх бус дээд албан тушаалтан нь шийтгэл ногдуулна. Энэ уламжлалаараа Дархан-Уул аймгийн Газрын харилцаа, барилга, хот байгуулалтын газрын дарга З.Мөнхбат, ерөнхий архитектор Д.Майдар нарыг хөрөнгө, орлогоо худал мэдүүлснийг нь тогтоож, хариуцлага тооцуулахаар Дархан-Уул аймгийн Засаг дарга Г.Эрдэнэбатад ханджээ.

Энэ хоёр нөхрийн 2009, 2010 оны хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг хянан шалгахад З.Мөнхбат нь 2009, 2010 онд олсон орлогоо буруу дүгнэсэн, өөрийн нэр дээрх нэг, гэр бүлийнхээ хүний нэр дээрх нэг, нийт хоёр компани, өөрийн болон гэр бүлийн гишүүдийн дундын өмчлөлийн хоёр орон сууц, гэр бүлийн хүний нэр дээрх зоорийн болон төмс, хүнсний ногоо, үр тариа, үтрэмийн зориулалтаар ашиглах зөвшөөрөлтэй гурван газар, өөрийн болон гэр бүлийн хүний нэр дээрх хувьцаа, гэр бүлийн хүний нэр дээрх хүнсний ногооны зоорь зэрэг объект, эд хөрөнгийг хэрхэн олсон талаар эх үүсвэрийг тайлбарлаагүй,мэдүүлээгүй зэрэг орно.

Харин Д.Майдар нь 2009, 2010 онд олсон орлогоо буруу дүгнэснаас гадна дөрвөн орон сууц, зочид буудал, халуун усны газар зэрэг барилга, объектын эх үүсвэрийг тодорхой бичээгүй юм байна. Тэгээд ч зах зээлийн үнэ ханшийг буруу мэдүүлсэн гэнэ. Гэхдээ жирийн байцаагчидтай харьцуулбал овоо том “жараахай”-нууд байгаа биз. Энэ хөрөнгүүдээ хэрхэн, хаанаас олсон бэ гэдгийг нь шалгахын оронд Засаг даргад нь “ховлоод” өнгөрч байгаа бололтой. Ер нь энэ байгууллага хэн нэгэн албан тушаалтанд доод хүмүүсээ “дарамтлах” баримт цуглуулж өгөөд байна уу, эсвэл...

“Жараахайтай” хариуцлага тооцсон нь...

Дээр дурдсан Д.Майдар гэгч нөхөр өмнө нь 2006-2008 оны хөрөнгө, орлогын мэдүүлгийг Авлигатай тэмцэх газраас шалгаж, худал, ташаа мэдүүлснийг нь тогтоон хариуцлага тооцуулахаар бас л аймгийн Засаг дарга Г.Эрдэнэбатад нь хандсан тухай тус газрын цахим хуудсанд мэдээлжээ. Харин Г.Эрдэнэбат сануулах сахилгын шийтгэл ногдуулсан гэдгийг ч дурдаж. Гэтэл төрийн томчуудын орлого хямрал нүүрлэсэн жилүүдэд 3-20 дахин өсч байхад энэ газар “Хаанаас авснаа хэл” гэж асуугаагүй л юм даа. Иймэрхүү жишээ жилээс жилд зузаарч байгаа. Баянгол дүүргийн Засаг дарга Л.Амгалангийн тод “дурсамж”-ийг санаж болно. Хөрөнгө орлогоо худал мэдүүлсэн Л.Амгаланд хариуцлага тооц гээд хотын дарга Г.Мөнхбаярт тоот явуулдаг юм. Тэгсэнд, хувьдаа компанитай, тэгээд дүүргийн Засаг даргад цалингаас нь 20 хувийг хасах шийтгэл оноодог байгаа. Ингээд л өнгөрсөн. Нэр нь өөр болохоос бусдаар ижил иймэрхүү зүйл олон бий, орхиё.

“Жараахай”-гаа жаахан томруулсан чинь...?

Түрүүн төрийн томчууд гээд өнгөрсөн дөө. Шуудхан хэлэхэд Оюутолгойн гэрээг баталсан жил Ерөнхий сайд С.Баярын орлого 27 дахин бил үү, өссөн байсан гэдэг. Гэрээг гардан баталсан сайд нарын заримынх нь орлого ч 2-6 дахин өссөн. Гэхдээ энэ нь тэднийг авлига авсан гэсэн үг биш. Харин авсан байж болзошгүй юм биш үү гэсэн сануулга. Гэтэл тэр үед энэ газар “Хаанаас хэнээс авсанаа хэл, тайлагна” гэж ердөө ч асуугаагүй. Ер нь тиймэрхүү хүмүүсээс асуудаггүй юм шиг байгаа юм. Тиймээс сүүлийн үед төрийн албанд орж буй өсөх ирээдүйтэй залуучууд хуурамчаар хөрөнгөтэй гэж мэдүүлдэг болсон гэнэ лээ. Ирээдүйд авлигаар авах хөрөнгөө өнөөдөр урьдчилаад биччихдэг болсон гэсэн үг. Хожмоо том “алим” хүртлээ гэхэд угийн байсан гэх хиймэл хөрөнгө бий болгож байгаа нь тэр л дээ. Тэгээд ч ер нь төрийн албанд л зүтгэсээр тэрбумтан болчихсон хүмүүс энэ УИХ-д хэд байгааг тоолоод үзэхэд буруутахгүй. Харин АТГ тэднийг шууд шалгах эрхгүй юм гэнэ лээ. Иргэн гомдол гаргавал л шалгах боломж бүрдэх юм гэдэг. Юмыг яаж мэдэх вэ, дургүй хүнээ шалгуулахаар гомдол гаргаад нэг үзээрэй.

Ингэхэд хэн нь “жараахай” вэ?

Жараахай яриад л байдаг. Гэтэл яг хэнийг жараахай вэ гэдгийг томъёолох бас л хэцүү. Яагаад хэмээвээс, уг нь төрийн албаны дунд албан тушаалтан, улсын байцаагч нарыг “жараахай” гээд байх шиг. Гэтэл төрийн өндөр албан тушаалтнуудтай холбоотой хэргийг АТГ шалгахаараа өөрсдөө “жараахай” болчихоод байх юм. Ч.Сангарагчаа, Д.Сундуйсүрэн нар тиймээс л “явсан” гэж боддог шүү. Үгүй гэвэл улстөрчдийн холбогдсон хэрэг болгон замхараад алга болдог. Үнэхээр тэд буруугүй байсан юм бол гэмгүй хүмүүсийг хийгээгүй хэрэгт сэжиглээд байх уу. АТГ-ын мөрдөн байцаагчид ултай, суурьтай, судалгаатай, нотолгоотой хөдөлдөг гэдэгт итгэж байна. Харин тэр нь улс төрийн бүлэглэлийн хамгаалалтаар замхардаг болов уу. Тиймээс жижиг авлига авсан байцаагч “жараахай” юу эсвэл өндөр албан тушаалтнуудад амаа алгадуулсан АТГ-ын удирдлагууд жараахай юу гэсэн асуулт урган гарна. Эндээс өөрсдөө жараахай болохоороо жараахайг ангуучлахаас өөр яах вэ гэсэн хариултыг олж болох ч юм шиг.

Гох дарахаас өмнө...

Одоо больё. Авлигатай тэмцэх газар байгаад ч авлигатай тэмцэж чадахгүй гэдгийг би ч харлаа, та нар ч гадарлахтайгаа болоо биз. Олон юм ярьвал ондоо газар руу явуулчихдаг гэдгийг АТГ-ын даргын жишээ харууллаа. Цаад улстөрчид чинь “тэмц” гэж явуулахдаа “буунаас чинь сумыг нь” сугалаад хоцрохоо мэдэхтэйгээ улс. Анхнаасаа л Авлигатай тэмцэх газар гэж байгуулахдаа улстөрчид “жараахайн ангуучид” байлгахыг хүссэн. Учир нь тэдний бие дааж, үйл ажиллагаа явуулах бүх эрхийг нь хуульчилж өгөөгүй юм. Ингэснээр буунаас нь сумыг нь сугалчихсан хэрэг. Сумгүй буутайгаа мэдэлгүй баавгайн өөдөөс явж байж, хоёр ч удирдлага нь хоригдчихлоо. Нэг нь Авлигатай тэмцэж байгаа дүр эсгэж, нөгөөх нь Авлигатай тэмцэх газар байгуулж байгаа дүр эсгэж, өөрсдөө ч сүрхий итгэцгээж. Одоо бүгдээрээ сэрцгээ. Ард түмэн бүгдийг харж байгаа.

Л.Нарантөгс

"Ардын эрх" сонин